فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

معاون اول شورای نمایندگان بحرین گفت پادشاهی خلیج فارس قصد دارد به زودی اقداماتی را برای احیای روابط دیپلماتیک با همسایه ایران پس از هشت سال اتخاذ کند.این خبر و شرکت وزیر امور خارجه بحرین برای تسلیت درگذشت رئیس جمهور ایران، نشان می دهد که بحرین به ایجاد روابط دیپلماتیک علاقه مند است. اما این که چرا بحرین با وجودی که مداخله ایران را تهدیدی برای امنیت ملی خودو منافع آمریکا می داند برای ارتباط دیپلماتیک پیشقدم شده است؟ آیا این ارتباط در آینده فقط در یک رابطه سطحی دیپلماتیک باقی خواهد ماند؟ 

– روابط بین ایران و بحرین

رهبران بحرین با کوچک‌ترین نیروهای مسلح در میان کشورهای خلیج فارس، ظاهراً از مدت‌ها بیم دارند که ایران به دنبال بی‌ثبات کردن پادشاهی است. با توجه به چالش‌های چند صد ساله ایران در مورد حاکمیت بحرین، این کشور علناً ایران را به تلاش برای سازماندهی کودتا  و حمایت از گروه‌های شیعه توسط شیعیان بحرینی طرفدار ایران متهم کرده است. در سال 2016، بحرین از عربستان سعودی در مناقشه با ایران بر سر اعدام یک روحانی شیعه ناراضی توسط عربستان سعودی و حملات معترضان ایرانی به دو مرکز دیپلماتیک سعودی حمایت کرد. بحرین در آن زمان روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد و روابط دیپلماتیک برقرار نشد.(1) 

بعضی از تحلیلگران معتقدند ایران نفوذ خود را در بحرین صرفاً از طریق ​​ستیزه جویی اعمال نمی کند. از طریق بازیگران سیاسی و مذهبی محلی، دستور کار نافذتر و غیر جنبشی را در پادشاهی دنبال می کند. (2) ایران نیز  سیاست خارجی بحرین را یک تهدید تلقی می کند. منامه به عنوان یکی از متحدان اصلی آمریکا غیر ناتو (MNNA)، که میزبان ناوگان پنجم نیز هست، نقش مهمی در تسهیل ردپای نظامی واشنگتن در خلیج فارس ایفا می کند.علاوه بر این، بحرین به عنوان دومین کشور عربی که به پیمان ابراهیم می‌پیوندد، ایران از این رابطه بحرین با اسرائیل احساس خطر می‌کند که از سال 2020 تاکنون در خلیج فارس حضور پیدا کرده است .(3)

-روابط بین بحرین و بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای

بحرین با دو کشور عربستان و آمریکا بیشترین ارتباط را دارد. یکی از نگرانی‌های عربستان افزایش احتمال تشکیل خودبه‌خود هسته‌های مقاومت به الگوی حزب‌الله لبنان در بحرین و یمن و در نتیجه افزایش حوزه نفوذ جمهوری اسلامی ایران در حیاط خلوت خود است که تا حدی انگیزه عربستان را برای اعزام نیرو به بحرین برای سرکوب شیعیان فراهم می کند. در این راستا مهم ترین دلایل حضور عربستان سعودی در بحرین عبارتند از: طرح مشکلات داخلی بر مداخلات جمهوری اسلامی ایران، پایان دادن به پیام معترضان بحرینی برای اتخاذ مشت آهنین در پاسخ به گسترش اعتراضات، حفظ برجام. وضعیت موجود در بحرین، ممانعت از روی کار آمدن یک دولت شیعه در آن بحرین و تحریک جمهوری اسلامی ایران به رویارویی نظامی در بحرین. (4)

روابط آمریکا و بحرین در چهار دهه گذشته عمیق تر شده است. زیرا منطقه خلیج فارس با تهدیدات فزاینده ای از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران مواجه شده است. با وجود توافق ابراهیم، از زمان آغاز جنگ بین اسرائیل و حماس در اکتبر 2023، بحرین و اسرائیل هر کدام سفرای خود را خارج کرده اند اما روابط خود را قطع نکرده اند؛ درگیری های جاری و تحولات پس از درگیری ممکن است بر روابط تاثیر بگذارد.(5)بحرین میزبان ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا است و به عنوان متحد اصلی غیر ناتو و ” شریک اصلی امنیتی ” ایالات متحده تعیین شده است. دولت بایدن بحرین را یکی از “طولانی ترین و نزدیک ترین شرکای آمریکا در  خاورمیانه” می داند . در سپتامبر 2023، بحرین و ایالات متحده با امضای یک توافقنامه استراتژیک امنیتی و اقتصادی روابط خود را عمیق تر کردند .(6) از سال 2023، بیش از 8000 پرسنل نظامی و کارمند غیرنظامی آمریکا به آژانس امنیت ملی بحرین منصوب شده بودند. در سال مالی 2023، وزارت دفاع ایالات متحده تخمین زد که 539.5 میلیون دلار برای هزینه های پرسنل، عملیات، نگهداری و مسکن خانواده پرسنل آمریکایی مستقر در بحرین هزینه خواهد کرد. اعضای کنگره به دفعات برای بازدید از نیروهای مسلح آمریکا به بحرین سفر می کنند.(7)

– آینده نگری روابط ایران و بحرین 

بحرین مدت‌ها مدعی بود که ایران اکثریت مسلمانان شیعه بحرین را علیه سلطنت سنی بحرین تحریک می‌کند. ایالات متحده گروه های تروریستی تحت حمایت ایران را که در بحرین فعالیت می کنند به عنوان سازمان های تروریستی خارجی معرفی کرده است، از جمله گردان های الشتر در سال 2018 و سرایا المختار در سال 2020.  (8) 

 اما این که چه عاملی سبب شده که پادشاه بحرین بگوید ما دیگر با ایران مشکلی نداریم را می توان در دو مساله مهم بیان کرد:

الف) روابط ایران و عربستان

توافق ایران و عربستان منجر به کاهش تنش ها در منطقه می شود که به طور بالقوه می تواند محیط باثبات تری را برای بحرین و سایر کشورهای خلیج فارس ایجاد کند. علاوه بر این، به طور بالقوه می‌تواند منجر به لفاظی کمتر ایران در حمایت از شیعیان بحرین شود.

ب) حمله ایران به اسرائیل

همزمان با حمله ایران به اسرائیل، شبه نظامیان سرایا الشتر مستقر در بحرین مسئولیت حمله پهپادی 27 آوریل به شهر ایلات در جنوب اسرائیل را بر عهده گرفتند . گروه شبه‌نظامی شیعه  به‌طور علنی تصاویری از پرتاب هواپیمای بدون سرنشین منتشر کرد ، اما این ادعا به‌طور مستقل تأیید نشد. در صورت تایید، این اولین حمله گروه شبه نظامی بحرینی علیه اسرائیل پس از کشتار 7 اکتبر خواهد بود . بر اساس بیانیه این سازمان، هدف این حمله برای حمایت از “مردم مقاومت در غزه” بود. سرایا الشتر بارها اسرائیل، صهیونیست ها و یهودیان را تهدید کرده است. در سال 2020، این گروه اعلام کرد که یک واحد فرعی به طور خاص برای هدف قرار دادن منافع اسرائیل در بحرین ایجاد کرده است.(9)بحرین کوچک، که مدتهاست تهران را به تحریک جمعیت اکثریت مسلمان شیعه خود علیه سلطنت سنی بحرین سرزنش کرده است.(10)بعد از عملیات ایران علیه اسرائیل ،  لحن پادشاه و مسئولین ارشد بحرین تغییر می کند. پادشاه بحرین، در دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در 23 می 2024در مسکوگفت منامه مشتاقانه منتظر بهبود روابط خود با ایران است. هیچ دلیلی برای به تعویق انداختن احیای روابط دیپلماتیک بین بحرین و ایران وجود ندارد. و مقامات ارشد بحرین گفتند: در مقایسه با سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس ما نزدیک ترین کشور به ایران هستیم. ایرانیان مقیم بحرین ساکن هستند و شاهد حضور شهروندان بحرینی نیز در ایران هستیم. مبادلات تجاری بین دو کشور به چندین دهه قبل باز می گردد. منامه امیدوار است روابط سیاسی با ثبات و مستحکم با تهران از سر گرفته شود، .این امر در آینده بسیار نزدیک و مبتنی بر احترام به حسن همجواری خواهد بود.

همچنین روسیه علاقه مند به ثبات منطقه غرب آسیا برای احیای روابط دیپلماتیک میان بحرین و ایران میانجی گری کرده است.دو کشور ممکن است اختلافات سیاسی داشته باشند. اما چنین اختلافاتی برای همیشه دوام نخواهد داشت. در حال حاضر آنها باید از ایفای نقش محوری در ارتقای ثبات منطقه استفاده کنند.(11) 

بنظر می رسد با توجه به ترس بحرین از حمله ایران به اسرائیل و به خطر افتادن امنیت ملی او،برای بحرین و ایران لزوماً غلبه بر مشکلات جدی در روابط دوجانبه آسان نخواهد بود، حتی اگر روابط ریاض و تهران به میزان قابل توجهی آب شود.با در نظر گرفتن ایران به عنوان تهدید اصلی وجودی برای امنیت ملی خود، عدم اعتماد بحرین به احتمال زیاد منجر به محدود شدن هرگونه بهبود در روابط به اقدامات دیپلماتیک سطحی و لفاظی های محدودتر خواهد شد.در نتیجه، ما نباید در آینده نزدیک هیچ گونه افزایش قابل توجهی در روابط بین دو کشور را فراتر از ادب دیپلماتیک پیش بینی کنیم.

به اعتقاد تحلیل گران دولت بحرین به احتمال زیاد استراتژی امنیت ملی خود را به جای اتخاذ رویکرد آشتی جویانه تر و فراگیرتر با مخالفان شیعه حفظ می کند. تأثیر از سرگیری روابط بحرین و ایران بر سیاست داخلی این کشور مجمع الجزایر به جزئیات هرگونه معامله ای بین تهران و منامه و همچنین نحوه عملکرد دو کشور پس از امضای توافق بستگی دارد.با این حال، بعید است که ما شاهد تغییرات قابل توجهی در تعامل دولت بحرین با مخالفان شیعه به عنوان نتیجه مستقیم تعامل دیپلماتیک با ایران و شرایط منطقه ای در حال تحول بین عربستان سعودی و ایران باشیم.

از منظر تهران، بحرین در آوردن بازیگران خارجی متخاصم (یعنی آمریکا و اسرائیل) به خلیج فارس گناهکار است و مستقیماً ایران را تهدید می کند – تصوری که تا زمانی که روابط منامه با واشنگتن و تل آویو تغییر نکند، بعید است تغییر کند.با این حال، اکنون فرصتی منحصر به فرد برای منامه و تهران وجود دارد تا مشکلات خود را از طریق گفتگو حل کنند و احتمالاً روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند.(12)

Refrences

1.https://crsreports.congress.gov/product/pdf/RS/95-1013

2.https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/issue-brief/irans-long-game-in-bahrain/

3.https://www.newarab.com/analysis/overcoming-tensions-bahrain-iran-relations-will-be-tough

4.https://irfajournal.csr.ir/article_130801_7cb7ac178943a50d5a72e94f8c26315b.pdf

5.https://crsreports.congress.gov/product/pdf/RS/95-1013

6.https://www.fdd.org/analysis/2024/05/26/bahrain-seeks-to-bolster-ties-with-iran/

7.https://crsreports.congress.gov/product/pdf/RS/95-1013

8.https://www.fdd.org/analysis/2024/05/26/bahrain-seeks-to-bolster-ties-with-iran/

9.https://www.fdd.org/analysis/2024/05/26/bahrain-seeks-to-bolster-ties-with-iran/

10.https://www.reuters.com/world/bahraini-king-says-looking-forward-improved-relations-with-iran-2024-05-23/

11.https://www.presstv.ir/Detail/2024/05/26/726238/Relations-with-Iran-will-be-restored-soon,-says-Bahrain%E2%80%99s-vice-parliament-speaker

12.https://www.newarab.com/analysis/overcoming-tensions-bahrain-iran-relations-will-be-tough