آینده داعش در عراق

مريم خالقي نژاد

پژوهشگر مسائل خاورميانه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

گروه تروریستی داعش که برای مدت زیادی سایه هراسناک خود را در کشورهای منطقه بالأخص عراق گسترانیده بود اکنون با آینده‌ای نامعلوم روبه‌رو است. در خصوص آینده داعش سناریوهای مختلفی وجود دارد که شاید بسته به یک عامل داخلی منطقه‌ای و حتی بین‌المللی نباشد بلکه در هر منطقه تحت نفوذ داعش آینده آن بستگی به عوامل داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی دارد که در قالب فرصت‌ها و چالش‌ها قابل‌بررسی است. اما آنچه مدنظر است در اینجا تمرکز بر آینده داعش در عراق است که تحت تأثیرفرصت‌ها و چالش‌های زیادی هست. ازجمله فرصت‌ها در عراق برای رشد داعش می‌توان به موارد متعددی نام برد که اگر وضعیت داخلی و برخی تحولات خارجی به این وضع ادامه یابد در ماندگاری داعش تأثیر فراوانی دارد این عوامل به‌صورت ذیل است که به‌مثابه فرصتی برای گروه تروریستی داعش تلقی می‌گردد:

• وضعیت اقتصادی عراق که وجود فقر و انحرافات اجتماعی منجر به گرایش بیشتر به سمت داعش می‌شود. داعش با وعده‌های مادی و مالی می‌تواندبه‌راحتی به جذب تعداد زیادی از مردمان عراق به‌خصوص جوانان که طالب شغل و درامد مناسب هستند بپردازد. مدیریت و تقویت منابع مالی به‌ویژه با فروش نفت طبیعتاً باعث تحریک روحیه اقتصادی مردمی می‌شود که با مشکلاتی از قبیل فقر روبرو هستند. (طارمی، 1394: 171 و 213).
• عدم وجود دولت قوی در جامعه و ایجاد زمینه برای نفوذ قدرت‌های بیگانه در عراق، وجود دولتی ناکارآمد شاید دلیل اصلی گرایش برخی از مردمان عراق به داعش می‌باشد تا به این امید دولتی در عراق مستقر گردد که بتواند زمینه مشارکت سیاسی و بهبود اوضاع اقتصادی را فراهم آورد. در عراق دولتی مستقر است که در امر سرنوشت‌ساز دولت ملت‌سازی و سامان دادن به امور ناتوان است که منجر به ایجاد زمینه‌های مطلوبی برای حضور بیگانگان مثل داعش و شکل‌دهی به افکار و رفتار اجتماعی برحسب اهداف و امیال خود می‌شود.برای مثال عدم مخالفت برخی ساکنان شهرهای عراق با داعش مثل موصل، که برای بسیاری از مردم موصل داعش با دولت مالکی فرق آن‌چنانی ندارد، می‌تواندنمایانگر خواست مردم برای تغییر برخی سیاست‌ها باشد (www.Shakeri.net). لذا اگر دولت نتواند به خواسته‌های مردم از قبیل دولت ملت‌سازی، بهبود امور و به سامان کردن کشور بپردازد مهم‌ترین دلیل رشد داعش را فراهم میاورد.
• ناآگاهی سیاسی کثیری از مردمان عراق، فساد در نهادهای اجتماعی و وابستگی به قدرت‌های خارجی که عدم آگاهی سیاسی و عدم دانش سیاسی باعث پذیرش راحت‌تر و بدون آگاهی عقاید و تبلیغات کاذب گروه‌های تروریستی شده است به نظر می‌رسد در سالهای اخیر با استفاده از رسانه‌ها تلاش شده است تا آگاهی مردم افزایش بیابد.
• حمایت سازمان‌های اطلاعاتی کشورها از داعش،حمایت‌های خارجی و مالی عربی و غربی درنتیجه ترویج اشتغال کاذب در جامعه ای که بسیاری از جوانان به خاطر میزانِ کمِ درامدشان به این نوع از گروهها و و عده وعیدهای آنهابه‌عنوان فرصتی شغلی می‌نگرند و به آن‌هامی‌پیوندند که البته در این خصوص باید گفته شود که به‌مانندسالهای اول ظهور داعش این حمایت صورت نمی‌گیرد. چه بسا خیلی از سازمانها و کشورهایی که قبلاً از آنها حمایت می کردند، اکنون به مخالفت با آن می پردازند. اما در این اوضاع آشفته امکان حمایتهای پنهانی و یا حمایت سازمانهای دیگر از داعش وجود دارد که خود عامل دیگر در بازپروری آن است.

• نقش نظامیان و اولویت منافع قومی تا ملی برای نظامیان و مردم: نقش ارتش عراق در دامن زدن به این بحران بسیار بوده است. بدینگونه که اولاًبسیاری از ارتشیان هیچ انگیزه‌ای برای دفاع ندارند و دوم به دلیلتنوع قومیت و هویت برای نظامیان که اگر خطری قومیت انها را تهدیدنکند تا حدودی میل به دفاع اساسی از مابقی قومیتها و هویتها ندارند و تلاش برای دفاع آنچنانی نمی‌کنند. لذا منافع ملی برایشان در اولویت نیست بلکه منافع قومی اولویت دارد که عدم توجه به منافع ملی خود عامل مهم در ایجاد زمینه های نارامی و نفوذ گروه های مخالف است و سومبه کارگیری نظامیان و افسران بعثی که باعث می‌شود به عنوان الگویی در اجتماع نمایان و بسیاری از افراد به‌خصوص جوانان از آنها تقلید کنند بر اساس این موارد است که گفته می‌شود نظامیان در این امر نقش موثری دارند.
• نگاه متفاوت کردستان عراق به داعش برای استقلال و خودمختاری بیشتر و شاید توافقات پنهانی با داعش… در درگیریهای اخیر میان دو حزب در کردستان نمی‌توان از نقش داعش چشم پوشید. آنچه که بسیار مورد اهمیت است تأثیر متقابل داعش و کردستان بر یکدیگر است که هر کدام در برخی مواقع برای منافع خود میل به همکاری با هم دارند اگرچه داعش شاید در برخی مواقع همسو با سیاستهای کردستان عراق نباشد اما در خصوص اکثر سیاستهای اتخاذی رهبران کردستان سعی در برقراری یک رابطه دوسویه با آنها نموده است که این امر هم عامل بسیار مهمی در رشد نفوذ داعش در عراق می‌باشد.
• رشد تفکر سلفی و جهادی: امروزه با عطف به دسترسی آسان به رسانه و اینترنت باعث رشد تفکرات سلفی و جهادی و اموزه‌های آن‌ها شده است که دولتها را مجبورکرده است به مبارزه بااین امر بپردازند اما اگر دولت عراق نتواند تدابیر مناسبی در خصوص رشد بیشتر سلفیگری اتخاذ نماید باردیگر شاهد تشویش اذهان عموم درعراق خواهیم بودم که داعش منتظر رخ دادن چنین فرصتی برای گسترش بیشتر آرا و تفکرات خود در عراق است.
• بی ثباتی حاصل از بیداری اسلامی در منطقه نیز باعث تشویش هرچه بیشتر و دامن زدن به تقویت داعش خواهد نمود. چرا که در منطقه‌ای که بی تباتی باشد امکان جست و خیزهای راحتتری در اختیار این گروه های تروریستی به خصوص داعش است.
• پیام‌های امید بخش برای اهل تسنن که باعث سوق دادن آنها به سمت باورهای داعش می‌شود. اهل تسنن عراق همیشه کینه سیاسی خود را در سینه نهفته دارند که اگر دولت رفتار مناسب تری را نداشته باشد این امر بسیار دردسر ساز و مطلوب داعش است. اهل تسنن عراق همیشه باور بر اتخاذ تمایز از سوی دولت میان شیعه و سنی دارد که گاهی اوقات باعث دلسردی آنها از دولت و گرایش به مخالفان آن می شود.
• افزایش توانایی در عرصه نظامی که خود منجر به جذب خود به خودی اعضا به‌خصوص در میان جوانان می‌شود. آنچه که در دنیای آشفته امروز برای برخی اهمیت دارد توانایی نظامی میباشدکه در میان جوانان پررنگتر است داعش نیز با این امر توانسته به جذب جوانان تنومند بپردازد و در صورت ادامه آن تقویت نیروهای انسانی و نظامی تروریستی را در پی خواهد داشت. (طارمی، 1394: 171 و 213).

عوامل نام برده از مهم‌ترین فرصت‌های اجتماعی داخلی و عوامل مؤثرخارجی (منطقه و بین‌المللی) در جامعه امروزی عراق هستند که زمینه‌های گسترش این گروهک تروریستی نافرجام را فراهم آورده است و مصداق بسیار مناسبی برای واقعیت های موجود در عراق است تا تلنگری به دولت و سازمانها و چه بسا کشورها باشد تا به اتخاذ تدابیر مناسبی برای جلوگیری از استمرار این عوامل گردد تا زمینه های گسترش داعش را در اینده عراق کاهش دهد باید توجه داشت و تاکید گردد که مهمترین عامل بروز و گسترش گروههای تروریستی وجود بحران در جامعه و اجتماعی نابه سامان است. لذا اگر اجتماع درونی عراق وتحولات خارجی به همین منوال ادامه پیدا کند و علتهای نام برده استمرار پیدا کنند شاهد ایجاد فرصتهای بسیاری برای این گروه می باشیمگرچه بر همگان اشکار و واضح است که به احتمال خیلی قوی داعش نخواهد توانست در آینده به‌مثابه همین گروه به زندگی خود ادامه دهد لذا موقعیت متفاوتی و شاید گسترده‌تر و یا محدودتر برای بقای انها وجود دارد که سناریوهای مختلفی را در پیشروی آنهاقرار می‌دهد با توجه به اهمیت مطلب تحلیل آنها از این نوشتار خارج است و در قسمت دوم موضوع مورد بحث و تحلیل قرار خواهد گرفت.

منابع:

1- Bornstein, Thorsten botz (2017). The “futurist” aesthetics of Isis, journal of aesthetics & culture, vol.9, 1271528.

2- Gentile, e (2003). The struggle for modernity: nationalism, futurism and fascism. Westport, CT: praeger.

3- Gelvin, James, l (2016). Is the Islamic state finished? 5 possible scenarios, October 28, AEDT.

4-طارمی، کامران (1394). تحلیلی بر عوامل پیدایش رشد سریع دولت اسلامی در سوریه و عراق، پژوهشنامه روابط بین الملل، صص 171-214.

5-خبرگزاری صدای افغان (اوا) کابل، 1396، کد مطلب 139638، قابل دسترسی است در

http://www.avapress.com/fa/news/139638/%D8%A2%DB%8C%D9%86%D

5-داعش و آینده عراق، 1393،

http://shakeri.net/921/%D8%AF%D8%A7%D8%B9%D8%B4-%D9%88-

6-چهار دلیل شکست داعش در عراق و سوریه، 1395: قابل دسترسی در

http://alwaght.com/fa/News/67550/4-%D8%AF%D9%84%DB%8C%D9%84-

واژگان کلیدی:آینده داعش، عراق، فرصت‌ها، چالش‌ها