آیا انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده می تواند بر رابطه این کشور با ترکیه تاثیر بگذارد؟

 

 محسن عسگریان

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

 

بیان رخداد

این روزها رهبران ترکیه به موقعیت کشورشان در جامعه جهانی افتخار می کنند. ترکیه همزمان توانسته روابطش را با کشورهای غربی، به خصوص آمریکا حفظ کند و از طرفی نفوذش را در کشورهای اسلامی توسعه دهد. در طول سال های اخیر نقش و جایگاه ترکیه در عرصه سیاسی منطقه و جهان به نحو قابل ملاحظه ای افزایش یافته است. به طوری که بسیاری از تحلیل گران از ترکیه به عنوان الگویی مناسب برای سایر کشورها در منطقه یاد کنند. اما در این میان رابطه ترکیه با ایالات متحده امریکا فراز و نشیب های زیادی را تجربه کرده است. ترکیه و آمریکا از متحدان دیرین دوران جنگ سردند. رابطه دو کشور گاهی با تنش روبرو بوده و گاهی با همراهی، اما از زمانی که اوباما به قدرت رسید، ترکیه و آمریکا همکاری نزدیکی با هم داشته اند. از همین روی این روزها بسیاری از ترک ها انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را از نزدیک دنبال می کنند. بر اساس نظر سنجی که ماه گذشته شرکت بارم ترکیه با همکاری گالوپ انجام داده، ۹۴ درصد از مردم ترکیه می خواهند باراک اوباما دوباره رئیس جمهور آمریکا شود. اما سوال اساسی اینجاست که؛ راهیابی هریک از  هریک از دوکاندیدای انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده به کاخ سفید تا چه حد می تواند بر رابطه این کشور با ترکیه تاثیر بگذارد؟

واژگان کلیدی:

 انتخابات ریاست جمهوری امریکا، ترکیه، حزب عدالت و توسعه، سیاست خارجی، باراک اوباما

 

تحلیل رخداد

در سال های گذشته تلاش های ترکیه در عرصه های گوناگون اقتصادی- سیاسی افزایش قابل ملاحظه ای یافته است، تا جائیکه بسیاری از تحلیلگران و سیاستمداران در غرب نگاه ویژه ای به جایگاه ترکیه در منطقه دارند و حتی این کشور را در زمره یکی از چند کشور مهم تاثیر گذار در عرصه تحولات سیاسی اقتصادی جهان می شمارند. کشوری که سعی می کند با انجام اقدامات چند جانبه سیاسی، تقویت پایه های اقتصادی و ارائه سیستمی دمکراتیک، به الگویی مناسب برای کشورهای منطقه مبدل گردد.[1]

در این میان رابطه ترکیه با ایالات متحده امریکا فراز و نشیب های زیادی را تجربه کرده است. از بدو تاسیس هفت جمهوری مدرن و سکولار ترکیه در سال ۱۹۲۰ توسط کمال آتاتورک رهبر ملی گرای این کشور، سیاست خارجی ترکیه را تمایلات غرب گرایانه و آرزوی پیوستن این کشور به جرگه کشورهای اروپایی هدایت می کرده است.

ترکیه با وجود داشتن ارزش های فرهنگی، دینی و زبانی با کشورهای همسایه همیشه سعی داشته است که از خود چهره یک کشور اروپایی ترسیم کند تا یک کشور شرقی. اما در چند سال اخیر ترکیه گرایش قابل ملاحظه ای به سمت شرق که منطقه گسترده ای از خاورمیانه تا منطقه قفقاز و آسیای میانه را در بر می گیرد پیدا کرده است. در این راستا ترکیه همواره در طول این سال ها کوشیده بود تا مناسبات نزدیکی با کشورهای همجوار و به ویژه ایران برقرار کند. در این میان اگرچه شروع بحران در سوریه سیاست به صفر رساندن تنش با همسایگان داود اوغلو را با چالشی اساسی مواجه ساخت، اما از منظری دیگر این چالش با همراهی و نزدیکی بیشتر با باراک اوباما رئیس جمهوری ایالات متحده منجر شد، همراهی ای که برای سیاست خارجی ترکیه افزایش نقش و جایگاه در معادلات منطقه ای و فرا منطقه ای را به همراه خواهد داشت.

اصولا بر مبنای «سند چشم انداز استراتژيك 2023 ترکیه»، این کشور در راستای تعريف و ترسيم جايگاهی جهانی برای خود تلاش دارد يك شريك كامل سياسي يا به عبارت ديگر، استراتژيك، محور جنوب- شرقي كه توسط امريكا ايجاد مي‌شود، باشد. در همین راستا ترکیه می کوشد رابطه سياسي خود با امريكا را بر مبناي همكاري هاي استراتژيك در حيطه های اجتماعي، انرژي، تجارت، امنيت و منطقه‌اي تنظیم نماید. [2] همچنین در همان راستا تركيه به دنبال این است با امريكا در مقابله با تهديدهاي امنيتي منطقه همكاري كرده و دو نظام امنيتي اصلي تشكيل شده توسط امريكا را بسازد؛ همكاري‌هاي اطلاعاتي را وسيع‌تر سازد؛ در ايجاد نيروي بازدارنده همكاري كند؛ به مقامات نظامي امريكا اجازه دهد تا در چارچوب ناتو از امكانات تركيه استفاده كنند؛ در توسعه و تعليم استانداردهاي نظامي در كشورهاي منطقه همكاري كند؛ و در زمينه امنيت انرژي مساعدت نمايد.[3]

سیر تحولات روابط امریکا و ترکیه در دهه اخیر:

رابطه آمریکا و ترکیه با به قدرت رسیدن حزب اسلامگرای عدالت و توسعه به رهبری آقای اردوغان در سال ۲۰۰۳ به سردی گرایید. در دوران ریاست جمهوری جورج دبلیو بوش دولت ترکیه به آمریکا اجازه استفاده از خاک ترکیه علیه عراق را نداد. این تاثیر زیادی بر رابطه دو کشور داشت. در دوران آقای بوش محبوبیت آمریکا در میان ترک ها در پایین ترین سطح خود بود.

اما روی کار امدن اوباما در سال 2008 روند تحولات مربوط به این دو کشور را بکلی متحول ساخت. باراک اوباما در اولین دیدار دو‌جانبه‌اش، تنها چهار ماه پس از سر کار آمدن، در ماه آوریل ۲۰۰۹، به ترکیه سفر کرد. این تصمیم او نه تنها برای بسیاری غافلگیر کننده بود که به عنوان بخشی از تغییرات استراتژیک روابط خارجی ایالات متحده تفسیر شد. بر خلاف سیاست‌های مداخله جویانه و تقابلی جورج دبلیو بوش، اوباما با هدف کم کردن حضور نظامی آمریکا در صحنه جهانی، سیاستی در پیش گرفت چند جانبه و برپایه مذاکره و گفتگو.

او برای رسیدن به اهداف خود برای بازسازی ائتلاف ها در جهت مواجهه با چالش ها و تهدیدهای مشترک، به سراغ ترکیه رفت تا در قالب آنچه «شراکت نمونه» نامید، به طرح مشکلات خاورمیانه بپردازند. انتصاب احمد داوداوغلو به وزارت امور خارجه در روز یکم ماه می ۲۰۰۹، تنها سه هفته پس از بازدید اوباما، حاکی از موقع شناسی اوباما در طرح این پیشنهاد بود. سیاست خارجی بلندپروازانه داود اوغلو برای تبدیل ترکیه به بازیگر اصلی در کشورهای اطراف و به‌خصوص در خاورمیانه، تا حدودی زیادی بر اساس منافع دو کشور با سیاست‌های دولت جدید آمریکا همخوان بود.

اما اگرچه ماه عسل روابط آنکارا و واشنگتن تنها پس از یک سال، در پی دو اتفاق (یکی کشته شدن هشت شهروند ترکیه و یک ترکیه-آمریکایی بدست کماندوهای اسرائیلی در جریان حمله به کاروان کمک رسانی غزه در ۳۱ ماه می ۲۰۱۰ و دیگری رای منفی ترکیه به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برای اعمال تحریم های جدید علیه ایران در همان سال) پایان یافت، اما شروع غافلگیر کننده بهار عربی در اواخر سال ۲۰۱۰ در تونس فضای همکاری میان این دو متحد را به شدت تقویت کرد.

 همراهی ترکیه با غرب در حمایت از گروه‌های آزادیخواه و طرفدار دموکراسی در مبارزه برای براندازی رژیم های استبدادی، فرصتی جدید برای همکاری میان آنکارا و واشنگتن بوجود آورد. با وجود اختلافات جزئی، همکاری‌ها در مورد تونس، لیبی و مصر به خوبی پیش رفت. اما با وجود این هم، با رسیدن موج بهار عربی به سوریه در ابتدای سال ۲۰۱۱ و در پی پاسخ منفی ایالات متحده و ناتو به درخواست ترکیه برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع و مناطق حائل در خاک سوریه، اختلافات میان دو کشور بار دیگر شدت گرفت. در آستانه انتخابات حساس ریاست جمهوری و برای پرهیز از ایجاد شبهه ی داشتن تمایل به دخالت نظامی در سوریه، دولت اوباما ترکیه را در منطقه تنها گذاشت. این در حالی بود که ترکیه در راستای تثبیت جایگاه منطقه ای خود و مقابله با نقش فزاینده ایران در جریان بهار عربی، بشدت خواهان کنار رفتن اسد بود. همچنین دولت اوباما برخلاف اردوغان نگرانی خود را بابت قدرت گرفتن گروه‌های تندروی اسلامگرا در صورت سقوط ناگهانی رژیم سوریه و پیامدهای آن برای متحد منطقه ای خود، اسرائیل، پنهان نمی‌کند.

اما فارغ از همه این مسائل، رابطه ترکیه و ایالات متحده کماکان مستحکم و رو به رشد است. در همین زمینه جاشول واکر استاد مهمان روابط بین الملل دانشگاه باغچه شهیر استانبول می گوید: «رابطه شخصی بین رئیس جمهوری به نام باراک حسین اوباما و نخست وزیری به نام رجب طیب اردوغان باعث شده آمریکا و ترکیه در زمینه‌هایی همکاری کنند که در گذشته قابل تصور نبود…من فکر می کنم رابطه اردوغان و اوباما رابطه ای ویژه است. اردوغان بیشتر از هر رهبری در جهان با اوباما در تماس است. این در تاریخ ترکیه بی سابقه بوده. در گذشته رهبران ترکیه برای آمریکا زمانی مهم بودند که بحرانی وجود داشت. اما در این دوره بحران منطقه ربطی به ترکیه ندارد. بلکه بحران رهبری آمریکا در منطقه است. اردوغان در بسیاری از زمینه ها آمریکا را در منطقه نمایندگی می کند.»^[4]

 

دورنمای رخداد

در دو سال گذشته در بهار عربی اگرچه برخی از متحدان پیشین آمریکا از قدرت ساقط شدند، اما دولت اوباما از یکسو از موج تغییرات در خاورمیانه حمایت کرد و از سوی دیگر؛ سیاست کم‌رنگتر کردن نقش دولتش را در خاورمیانه پیش گرفت. اردوغان نیز از یکسو با توجه به رابطه دیرینه اش با احزاب اسلامی منطقه توانست نقش مهمی در هدایت تحولات خاورمیانه ایفا نماید و از سویی دیگر در همسو با اهداف استراتژیک ایالات متحده در منطقه حرکت نماید.

اما سوال این است که؛ با توجه به نه چندان سرنوشت ساز نبودن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده بر روابط این دو کشورف چرا مردم ترکیه تا به این حد خواهان انتخاب مجدد اوباما می باشند؟!

در پاسخ به این پرسش باید گفت که؛ محبوبیت اوباما در ترکیه نتیجه نفرت از بوش بود.  در واقع روابط بوش-اردوغان را باید از بدترین و پر تنش ترین دوره های روابط این دو کشور در طول 50 سال گذشته ارزیابی کرد. ترک ها رئیس جمهوری یک جمهوریخواه (میت رامنی) را دنباله بوش می دانند و از این رو تمایلی به ان ندارند. در چهار سال گذشته اردوغان و اوباما در مسائل منطقه ای و بین المللی با هم همکاری خوبی داشته اند. همچنین برخلاف ادعای 4 سال پیش اوباما پیش از تحویل گرفتن پست ریاست جمهوری به جامعه ارامنه آمریکا مبنی بر به رسمیت شناخته شدن قتل عام ارامنه به دست امپراتوری عثمانی در سال ۱۹۱۵، از سوی ایالات متحده تحت عنوان نسل کشی، اوباما کشتار ارمنیان در ترکیه را هیچ گاه قتل عام ننامیده و در عوض در بیانیه هایی که هر سال در روز ۲۴ ماه آوریل، روز یادبود ارامنه، از سوی کاخ سفید منتشر می‌شود اوباما با خودداری از به کار بردن اصطلاح «نسل کشی» (Genocide) این واقعه را «Meds Yeghern» (فاجعه بزرگ) می‌خواند. در ارتباط با مسئله کردها نیز دولت اوباما در طول این سال ها همواره با ارائه اطلاعات به ارتش ترکیه کمک کرده است. همه اینها بر محبوبیت اوباما در ترکیه افزوده است.

در مجموع هرچند مواضع آمريكا و تركيه در قبال بحران سوريه مختلف است و آنكارا از طرز رفتار محتاطانه واشنگتن ناخرسند بوده و خواهان فشار بيشتر آمريكا براي براندازي نظام سوري از طريق ايجاد منطقه حائل بي طرف می باشد، با اين حال دو كشور در مطالبه كناره گيري بشار اسد رئيس جمهور سوريه، حمايت از مخالفان مسلح و حمايت تسليحاتي از آنان و تبديل تركيه به پايگاهي براي آموزش گروه‌هاي مسلح براي حمله به اراضي سوري، هماهنگي و همكاري كامل دارند. در اين مجال، تركيه نيز به ضوابط آمريكا كاملا پايبند است و اين مساله سبب شد حزب عدالت و توسعه به عنوان نماينده آمريكا در خاورميانه شناخته شود.

 حال که انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در پیش است، اگرچه اسلام گراهای حاکم بر ترکیه نگران آن هستند که باز هم جمهوری خواهان قدرت را به دست گرفته و با یک فرد نه چندان آشنا مانند میت رامنی بخواهند سر و کله بزنند، اما در مجموع به نظر می رسد ترک ها نباید چندان نگران نتیجه انتخابات آمریکا باشند. اگر برنامه سیاست خارجی هر دو کاندیدا را نگاه کنیم، تفاوت زیادی دیده نمی شود. به نظر می رسد پیروزی هر یک از نامزدها تاثیری آنچنان بر رابطه ترکیه و آمریکا نداشته باشد.

 

 

 

 

 

 

---