مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
یک ماه پیش، هند اولین محموله گندمش را از طریق بندر چابهار ایران به افغانستان صادر کرد. پس از امتناع پاکستان از اعطای دسترسی ترانزیتی به محموله‌های تجاری هند اکنون با گشایش بندر شهید بهشتی چابهار هند به این امر توجه کرده و این بندر را دارای اهمیت استراتژیک دانسته اند. از این دید افتتاح بندر چابهار ضمن دور زدن پاکستان، یک مسیر گذرگاهی استراتژیک میان هند، ایران و افغانستان را عملیاتی خواهد کرد و بندر چابهار، افغانستان و آسیای مرکزی را به روی تجارت هند خواهد گشود. گفتگوی زیر به بررسی آينده حضور و همكاري هند در چابهار پرداخته است.
واژگان کلیدی: رویکرد، منافع ، هند ، بندر چابهار ، گوادر، ایران
مرکز بین المللی مطالعات صلح: علل تعلل هند در تكميل تعهدهاي خود در چابهار چيست؟
فقط هند تعلل نداشته است گاهی خود ایران عامل تعلل و کندی کار بوده است این موضوع خیلی مفصل است بخشی از موانع تکنیکی و فنی بوده است و بخشی از ان سیاسی مثلا در ابتدای امر ایران روی خوش به هند نشان نداد و شرایط بسیار سخت و غیر عملی جلو هند گذاشت در دوره تحریم ایران مایل به مشارکت هند بود اما هند با مشکلات قانونی روبرو بود و آمریکا صراحتا هند را از مشارکت در توسعه بندر چابهار برحذر می داشت مدتها طول کشید تا هند موفق شود رضایت آمریکا را جلب کند. بعد مشکل واگذاری و یا اجاره زمین و مدت زمان آن پیش امد و موانع تکنیکی متعدد دیگر که نباید همه مشکل را متوجه طرف هندی کرد . موضوع دیگر نبود راه های مناسب از چابهار به زاهدان و بیرجند هست مشکل دیگر نبود خط ریلی از چابهار بود این کمبودها هند را نا امید می کرد هنوز راه اهن ملی ایران از چابهار به زاهدان و به خواف در نزدیکی هرات در مراحل اولیه است اگر چه از مشهد تا بیرجند جاده بزرگراه و اتوبان هست اما فعلا مقصد اصلی کالاهای هندی افغانستان است و معادن افغانستان که باید به مقصد هند بارگیری شوند در جنوب افغانستان است لذا ایجاد آزاد راه از چابهار تا حاجیگک و مرز میلک بسیار اهمیت دارد که هنوز آراد راه آن تکمیل نشده است در بخش چابهار زابل و گناباد به بیرجند ساخت قطعاتی از شبکه راه آهن آغاز شده که باید در زاهدان و در گناباد به شبکه سراسری وصل شوند که اکنون به هرات وصل است .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: تكمیل چابهار در ايران چه تاثيرات مثبت و منفي براي بندر گوادر در پاكستان دارد؟
پاکستان مدتها به موضوع چابهار به دیده منفی نگاه می کرد، ولی در سال های اخیر امر واقع را پذیرفته است و موضوع چابهار را از رقابتهای سیاسی نظامی با هند کنار گذاشته است. چین نیز ابتدا نظر مثبتی به همکاری هند و ایران در بندر چابهار نداشت. چابهار یعنی خطوط مواصلاتی ایران و گوادور یعنی خطوط مواصلاتی چین و پاکستان می توانند به هم افزایی یکدیگر کمک کنند و می توانند پل همکاری بین غرب آسیا ، خلیج فارس، خلیج عمان و دریای مکران با قره قوم و اقصای چین باشند. اکنون خطوط ریلی ایران به ترکمنستان و قزاقستان و از آن طریق به چین وصل است، راه آهن ایران از بندر عباس به آستارای آذربایجان نیز وصل می شود که شبکه ریلی دو قاره تکمیل می شود. با افتتاح مسیرهای جدید ،تجارت جهانی میان شرق (از چین تا آسیای مرکزی) و غرب جهان (بویژه اروپای غربی) حدود 10 هزار کیلومتر راه زمینی کوتاهتر می شود.
دولتهای تاجیکستان، قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان بدنبال راههای عملی برای مشارکت راهبردی اقتصادی با هند هستند. این جمهوری های همانند افغانستان دارای معادن مس و طلا و سایر فلزات گرانبها دارند راه مبادله بار معدنی فقط از طریق جاده و ریل هست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آيا تقويت همكاري هاي هند و ايران در جنوب شرقي و آسياي ميانه مي تواند آسيب گسترده اي به روابط ايران و پاكستان زند؟
خیر ، پاکستان و چین امر واقع را پذیرفته اند و منافع ملی ایران را در نظر دارند. بدون چابهار افغانستان و در درجه بعدی آسیای میانه نمی تواند به شکوفایی اقتصادی دست یابد. افغانستان دارای بالاترین و ارزشمند ترین ذخایر معدنی در منطقه است که هنوز از آنها استفاده نشده صادرات عظیم معادن مس و آهن افغانستان ناچار بصورت ریلی و جاده ای فقط از بندر چابهار می تواند صادر شود. پیمانکاران هندی و غربی به این اهمیت واقفند در نتیجه آمریکا و غرب فعلا تنها جایی را که به دشمنی با آن برنخواسته اند بندر چابهار است. زیرا برای آنها نیز منافعی نهفته دارد. البته ایران نیز معادن بسیاری در شرق کشور دارد که کریدور شمال جنوب و همچنین کریدور شرق کشور از سنگان خواف تا چابهار کمک بزرگی به صادرات معدنی خواهد بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا ژاپن می تواند ضلح دیگر همکاری هند و افغانستان با ایران در چابهار باشد و فرصت ها و تهدید های این امر چیست؟
بله. ژاپن هم از طرح کریدورهای ایران استقبال می کند. بعد از هند کشور دیگری که به تجارت با آسیای میانه و کشورهای مشترک المنافع نگاه جدی دارد ژاپن هست. ژاپن نیز مانند هند به معادن و مواد خام آن کشورها نگاه ویژه دارد و صادرات ژاپن بخصوص ماشین آلات سنگین از طریق راه ریلی و جاده ای ایران بسیار اقتصادی تر می شود. ژاپن روابط نیکی با هند دارد، ایران باید سعی کند ژاپن را نیز در توسعه بنادر ساحل مکران وارد کند. ژاپن از کشورهای کمک کننده به افغانستان است و از پیشنهاد ایران استقبال خواهد کرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آينده حضور و همكاري هند در چابهار با چه سناريوهايي قابل بررسي است و چه عواملي بر آن تاثيرگذار هستند؟
آمریکا، چین و پاکستان موانع هستند، اما هند با آمریکا روابط دوستانه و استراتژیکی برقرار کرده هند به چابهار نیاز شدیدی دارد و توانسته است امریکار را وادار به سکوت بکند. در این بین هند در دوره تحریم ها نیز از آمریکا امتیازات و استثناهای موقتی گرفته بود. هند تحت هیچ شرایطی نمی خواهد شراکت در چابهار را از دست بدهد افغانستان و هند بزرگترین برخوردارهای این بندر خواهند بود. هند و افغانستان نیازمند روابط محکمی هستند. اولین محموله صادراتی هند دو کشتی گندم اهدایی به افغانستان بوده است که خود نشانگر نگاه استراتژیک هند به افغانستان است. البته هند بدنبال سرمایه گذاری با زمان طولانی است که ایران مخالف است و بدنبال شراکت کوتاه مدت با بازه زمانی حداکثر 20 سال است. تحریم های قبلی و آتی غرب هم تاثیری بر چابهار نخواهد داشت. کشورهای آسیای میانه شرکای آمریکا در مبارزه با تروریزم هستند و آمریکا نمی تواند آنها را از چابهار محروم کند. اما چین فقط یکی از مشکلات متعدد هند در آسیای میانه است. کشور دیگری که تلاشهای دیپلماتیک دهلی نو در این منطقه را بطور چشمگیر خنثی نموده پاکستان است. حتی طرح عمده خط لوله ترکمنستان – افغانستان – پاکستان – هند تا کنون ناموفق بوده است.
