سيد مهدي مدني خوانساري
مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC
تنش ميان تركيه و اسرائيل از زماني شروع شد كه در تاريخ 31 مي سال جاري نيروهاي كماندوي ارتش اسرائيل طي يك عمليات غير انساني ناوگان آزادي را كه با هدف شكست حصر غزه راهي اين مقصد شده بود را مورد حمله قرار داد. در جريان اين حمله بسياري از خدمه و ساكنان اين كشتي كه از شهروندان كشورهاي ديگر نيز بودند زحمي 9 شهروند ترك كشته شدند. پس از اين وافعه مقامات بلندپايه تركيه ضمن محكوم كردن اين اقدام اسرائيل و حملات شديد لفظي از اسرائيل خواستند كه به طور رسمي از تركيه عذر خواهي كنند. علاوه بر اين تركيه طي درخواستي از سازمان ملل خواستار تشكيل كميته حفيقت ياب براي كشف زواياي پنهان اين حركت غير انساني شد. در مقابل اسرائيل نه تنها از عذر خواهي رسمي از تركيه اجتناب كرد بلكه در جديدترين اقدام بنيامين نتانياهو طي مراسمي از سربازان حمله كننده تقدير كرد و اقدام آنها را ستود.
البته بايد گفت كه تنش هاي ميان تركيه و اسرائيل از مدتي پيش از آن شروع شده بود زماني كه رجب طيب اردوغان در اجلاس داووس انتقادات تند لفظي خود را نثار شيمون پرز رئيس جمهور اسرائيل كرده و صراحتا به وي گفت كه شما از كشتار كودكان بي پناه غزه لذت مي بريد.
تنش ها در و.رابط دو بازيگر همزمان با تلاش ها براي بهبود روابط ادامه داشت تا اينكه تركيه رئيس سازمان اطلاعات جديد خود را معرفي كرد. پس از انتخاب «هاكان فيدان» به رئيس سازمان اطلاعات تركيه بود كه دوباره تنشهاي موجود ميان دو بازيگر رو به فزوني نهاد. بواقع اين انتخاب بود كه نشان مي دهد كه تركيه فاز تنش هاي خود با اسرائيل را تغيير داده است و تنشهاي موجود در حد لفاظي هاي رسانه اي باقي نمي ماند. در اينجا بايد گفت كه روابط نظامي و امنيتي تركيه و اسرائيل از مدتها پيش شروع شده بود. اين دو بازيگر هر دو از متحدين ايالات متحده به حساب مي آيند و در برخي از زمينه ها نيز اين دو بازيگر دشمن مشترك داشته اند. براي مثال روابط تنش آلود تركيه با سوريه يا مقوله كردها موقعيت مناسبي را براي اسرائيل فراهم مي نمود تا دوستي خود را با تركيه تعميق بخشد. حتي برخي نيز دستگيري اوجالان رهبر كردهاي معترض تركيه را حاصل اقدام مشترك سازمان اطلاعات تركيه و موساد مي دانند. البته در اين مجال كوتاه قصد تشريح مولفه هايي كه زمينه هاي تعميق روابط نظامي و امنيتي تركيه و اسرائيل را مهيا مي كند نيست و فقط به همين نكته بسنده مي شود كه حتي بعد از حمله اسرائيل به ناوگان آزادي روابط نظامي و امنيتي اسرائيل و تركيه چندان دستخوش تغيير نشد. شاهد آنكه در خبرها منتشر شد كه روابط نظامي دو بازيگر ادامه مي بابد. اما انتخاب هاكان فيدان به عنوان رئيس سازمان اطلاعات تركيه نشان داد كه مي توان انتظار داشت كه روابط دو بازيگر نمي تواند مانند سابق و يا حداقل در زمان اسلام گرايان به روال سابق پيش رود.
اسرائيلي ها به شدت به انتخاب هاكان فيدان اعتراض كردند چرا كه وي را نزديك به ايران دانسته و معتقد بودند كه وي اطلاعات نظامي سري اسرائيل را به ايران منتقل مي كند. خاصه انكه وي نماینده ترکیه در سازمان بین المللی انرژی اتمی بود و در همین سازمان بود که از حق ایران برای دست یابی به انرژی صلح آمیز هسته ای حمایت كرد. همچنين برخي وي را از تدوين كنندگان بيانيه تهران كه با مشاركت برزيل و تركيه تدوين شد، مي دانند. اين انتصاب سبب شد كه اسرائيل سفير تركيه را احضار كند و از او براي اين انتصاب پاسخ بخواهد. امري كه با واكنش منفي تركيه مواجه و اعتراض اسرائيل وقعي ننهاد شد و نهايتا روابط باز هم تيره شد . به اين موارد تحقير سفير تركيه توسط اسرائيل و حمله به سفارت تركيه در تلاويو را نيز بايد اضافه كرد كه سبب افزايش تيرگي هاي موجود ميان تركيه و اسرائيل شده است.
اما آنچه در تازه ترن تحولات ميان دو كشور بروز يافته و مي توان انتظار داشت كه روابط دو بازيگر مي تواند وارد فاز تنش امنيتي دو چندان گردد تصويب سند شوراي عالي امنيت ملي تركيه است. شورای امنیت ملی ترکیه، با اشتراک قوماندانان عالی رتبه جدید نیروهای مسلح، سند جدید سیاست امنیت ملی ترکیه را تائید كرد. در بیانیه نهایی اجلاس شورای امنیت ملی، تركيه براي نخستين بار در 60 سال گذشته اسرائيل را تهديدي اساسي براي تركيه خوانده است. تركيه همچنين سياست هاي اسرائيل را نا امن كننده و بي ثبات ساز منطقه ناميده است. به اعتقاد تدوين كنندگان اين سند بي ثباتي ها و مسابقات تسليحاتي منطقه نشات گرفته از سياست هاي تلاويو است. همچنين در اين سند ضمن اشاره به فعاليت هاي هسته اي ايران و حل وفصل مسالمت آميز آن، آمده كه استراتژي تركيه خاورميانه اي عاري از سلاح هاي هسته اي است. مي توان استنباط كرد كه منظور از اين بند به طور غير مستقيم سلاح هاي اتمي اسرائيل است كه مي تواند به عنوان تهديدي براي خاورميانه و تركيه به حساب آيد. علاوه بر اين در اين سند نام ايران، سوريه، عراق و يونان از ليست كشورهاي تهديد كننده امنيت ملي خارج شده و اين نشان مي دهد كه تركيه سعي دارد تا باب هاي جديدي را در سياست خارجي خود بگشايد.
در اجلاس شورای امنیت ملی ترکیه، حمله اسرائیل به قافله کمک رسانی به غزه نیز، در چهارچوب گزارش 29 ام ماه سپتامبر شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد مورد ارزیابی قرار گرفت و اين نشان مي دهد كه تركيه قصد ندارد از اين مسئله به سادگي عبور كند و مواضع تركيه نسبت به قبل تغيير نكرده است. ضمن اينكه حدود دو هفته پيش و در زمان برگزاري اجلاس وزراي دفاع ناتو در بروكسل، تركيه موافقت كرد كه در صورتي كه نامي از ايران و سوريه در ميان نباشد، حاضرند سپر دفاع موشكي را در خاك خود مستقر كنند. اين رويكرد برخاسته از استراتژي جديد سياست خارجي تركيه است كه قائل به هيچ تنشي با همسايگان خود نيست.
اينك بايد گفت كه شواهد موجود در روابط اين دو بازيگر حاكي از تداوم تنشها و تعميق اختلاف نظرها در زمينه هاي امنيتي است. بواقع پس از آنكه تنش هاي سياسي ميان دو كشور در حد انتقادات لفظي شروع شد، ما شاهد برزو اختلافات جدي تر در زمينه هاي امنيتي هستيم. اين امر نشان مي دهد كه تركيه و حداقل در زمان وجود اسلام گرايان در تركيه و راست گرايان در اسرائيل در مسند قدرت نبايد انتظار شكل گيري رابطه عادي و عاري از تنش در روابط دو شكور داشت. شايد اسرائيل نيز به فراست دريافته باشد كه تركيه ان تركيه سابق نيست و به همين دليل است كه بدنيال متحدين جديد مانند يونان مي گردد.
