دکتر داوود هرمیداس باوند
کارشناس مسائل بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
امریکا و و مذاکرات هسته ای
همه کشورهای پنج به علاوه یک بویژه امریکا ظاهرا میل به حل مساله هسته ای ایران داشتند و قصد و نیتی هم وجود داشت اما رئیس جمهور امریکا در مقابل فشارهایی از سوی کنگره قرار گرفت. کنگره جایگاه نفوذ اصلی اسرائیل است و لابی اسرائیل در این امر نفوذ دارد .اسرائیل حتی تاکید میکند ایران حق دسترسی به تکنولوژی هسته ای را ندارد . در این شرایط امریکا که محور موضوع مذاکرات است بر این نظر است تا این مساله حل گردد و دستاوردی برای پایان دوران اوباما باشد. از سوی دیگر انتخابات میان دوره ای در پیش است و وضعیت حزب دمکرات مساعد به نظر نمیرسد. لذا باید دستاوردی وجود داشته تا در فرایند انتخابات اثرگذار باشد. یعنی اگر مذاکرات نافرجام باشد اثری منفی برای دمکرات ها دارد. بنابراین آنگونه که از شواهد استنباط میشود قصد و نیتی برای حل مساله وجود دارد و اولین بار هم در بیانیه موضوع توافق انجام شد و تفاهم اولیه در شش ماه مد نظر دوره مواقت نامه جامع و کامل انجام شد. در این حال باید توجه داشت که تحریم های ایرانی در امریکا چند دسته است . برخی در اختیار رئیس جمهور است و وی آزادی عمل کاملی برای لغو دارد و می تواند تحریم های را بردارد. دوم تحریم های کنگره است و سوم تحریم های پیچیده ای و با در نظر داشتن شرایطی چون حقوق بشر و عدم حمایت از تروریسم است. این تحریمها نیاز به قطع نامه جدید شورای امنیت دارد . آنها اکنون معتقدند که باید در مورد موضوعات آب سبک، پلوتویوم و کاهش سانتریفیويها تعدیل ها و رویکردهایی انجام و دارایی های ایران در خارج و نقل و انتقال طلا و.. فراورده های نفتی و… آزاد شود. اما با وجود پیشرفت ها نکاتی در داخل پرانتر باقی ماند و تا 2 دسامبر تمدید شد. . با این حال اخیرا قبل از مذاکرات برای حل اختلاف مذاکرات دو جانبه ای بین ایران و امریکا شروع شده که حاکی از قصد و نیت امریکایی ها به منظور توافق است . چنانچه این امر بیست ساعت طول کشیده است و ظاهرا اظهار خشنودی نسبی شده است.
شرایط بازیگران و مذاکرات هسته ای
اروپاییها مشکل امریکایها را ندارند و کنگره ای در کار نیست و لابی اسرائیل در اروپا آنچنان قوی نیست و دادگاه اروپایی اتحادیه اروپا هم استقلال کاملی دارد تا برخی از تحریم های شورای وزیران را کاملا لغو کند چنانچه در مورد بانک ملت وکشترانی انجام شد . در این بین اکنون دو موضوع در مذاکرات تاثیرگذار است. نخست رخدادهای خاورمیانه و مساله عراق و مبارزه با داعش و به طور کلی تحولات خاورمیانه، در یمن ، لیبی ، سوریه و… است. در این راستا حتی مساله داعش به گونه ای مطرح شده است که اقداماتی مشترک انجام گیرد نکته دیگر مساله اوکراین است. روسیه معتقد است جنگ سردی پدیدار گردیده است و ایران لازم است خود را خیلی با روسیه نزدیک کند. یعنی روس ها تلاش میکنند از این مساله استفاده و با کشورهایی چون چین و ایران روابط تنگاتنگ بیشتری داشته باشند. همچنین مسکو بر این نظر است مذاکراتی برای خرید های جدید و تکنولوژی هسته ای را مدنظر قرار دهد و ایران هم بخشی از نیازهای روسیه را تامین کند. در واقع ایران نباید از وضعیت روسیه (که در شرایط کنونی تمایل به ایران دارد) استقبال آنچنانی کند. شرایط منطقه ای و مساله قدرت روز افزون چین روسیه و هند به نوبه ای به گونه ای شده است که ایران باید به عنوان قدرت حائل باشد . جدا از این مساله عراق و خاورمیانه و تا حدی مساله اوکراین و مجموعه حوادث فضا را در جهت حل مساله تکنولوژی هسته ای اثر تسهیل کننده و تا حدی تسریع کننده حاشیه ای داشته است . در این چنین فرایندی انتظار این است آنها با حسن نیت بیشتری برای حل مساله اقدام کنند نکته دیگری در شرایط کنونی وجود دارد گزارش نخست آژانس در ماه های گذشته دایر بر اجابت ایران بر درخواست ها بوده است اما اخیرا در گزارش جدید نکاتی مطرح شده است که انتظارات برآورده نشده است و چاشنی های انفجاری و مساله پارچین حل نشده است.
چشم انداز مذاکرات هسته ای
چند مساله در موضوع چشم انداز مذاکرات دخیل است. از سویی باید وحدتی استراتژیک در ایران وجود داشته باشد. یعنی مجلس و قوه مقننه ایران باید در مسیر مذاکرات همسو باشند و تصمیم هایی که گرفته میشود و اظهارنظرهایی که رخ میدهد به گونه غیر مستقیم آزادی عمل قوه مجریه را محدود نکند اینها نیاز به فرایند وحدت استراتژیک دارد . یعنی در کادر نهادهای حکومتی وحدت استراتژیک وجود داشته و با قدرت و شدت صحبت کرد بنابراین مسائل به گونه توجیه گردد تا بازتاب خارجی به گونه ای باشد که قدرتی که مذاکره کننده است در داخل خود مقبولت دارد. در این حال به نظرمن قبول مذاکرات دو جانبه حاکی از حسن نیت است و باید آن را مثبت تلقی کرد.
جدا از این پنج به علاوه یک نماینده جامعه بین المللی است اما قطعنامه های شورای امنیت صرفا پیرامون سیستم های موشکی و حتی سیستم های دفاعی متعارف است در این حال اگر آنها نیز به شکایت و بازرسی از سیستم نظامی توجه کند مساله پیچیده میشود. یعنی تاکنون این مسائل مطرح نبوده است اما گه گاه این امر مطرح شود و مساله موشکی ایران طرح گردد مذاکرات با چالش مواجه میگردد. در واقع سیستم موشکی در اساسنامه آژانس بین المللی و ان پی تی نیست و در قطع نامه شورای حکام آژانس هم وجود ندارد این امر در قطعنامه شورای امنیت وجود دارد . این امر در موشک های دور برد یا میان برد مهم است. در واقع از این نگاه باید مسجل شود ایران قصد و نیتی برای دست یابی به سلاح هسته ای دارد و به کلاهک های مرتبط پیدا میکند. در بعد دیگری روسیه تاکنون با غرب چه در شورای حکام به نفع موضع غرب رای داده است و چه در شورای امنیت نیز به این امر توجه کرده است. در این حل اکنون موضع گیریهایی در مساله هسته ای ایران انجام دهد که تصادفا به نفع ایران نباشد . یعنی سنگ اندازی هایی کند که مساله را مقداری مخدوش کند. دوم اینکه ممکن است از نظر لفظی حرف های مثبتی بزند ولی برای اینکه به غرب نشان دهد تاکنون با غرب همسو بوده است ممکن است چالش های ایجاد کند.
واژگان کلیدی: مذاکرات هسته ای، چالش های مذاکرات هسته ای ، مذاکرات دو جانبه ایران وامریکا، شرایط بازیگران هسته ای
