مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
در پی ادامه مذاکرات خصوصی سران ترکمنستان و ایران در محل کاخ ریاست جمهوری ترکمنستان و نیز پس از مذاکرات عمومی هیات همراه روسای جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان، 17 سند همکاری در عرصه‌های مختلف توسط مقامات عالی رتبه 2 کشور طی مراسم رسمی به امضاء رسید و در تاریخ روابط میان ایران و ترکمنستان به لحاظ تعداد بی سابقه است. به همين منظور براي بررسي بيشتر اين روابط گفتگويي با محمد رضا فرقاني سفير پيشين ايران در تركمنستان داشته ايم:
واژگان كليدي: روابط ترکمنستان و ایران، چالش هاي روابط ترکمنستان و ایران، ترکمنستان ، ایران، آينده مناسبات ترکمنستان و ایران
مركز بين المللي مطالعات صلح: سیر روابط ایران و ترکمنستان در چند سال گذشته به چه صورت بوده است؟
روابط جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان به عنوان همسایه شمال شرق ایران از بدو به استقلال رسیدن این کشور در سال 1370 (1991 میلادی) تا کنون بسیار خوب بوده است و روندی مداوم و پیوسته را داشته است. در طی بیش از دو دهه اخیر تحولات مثبت عمده ای را شاهد بوده ایم که از جمله آن ها اتصال راه آهن ایران به ترکمنستان و آسیای مرکزی از طریق ترکمنستان در سال 1375 از منطقه سرخس و دیگری ایجاد خط لوله گاز و صادرات گاز ترکمنستان به ایران و بعد از آن دومین خط لوله گاز ترکمنستان به سرخس (که در سال 1388 عملی شد) و بعد هم دومین خط راه آهن اتصالی ایران به ترکمنستان و از آن جا به قزاقستان و سایر کشورهای مشترک المنافع مانند روسیه و چین بود که در سال 1393 با حضور رؤسای جمهور کشورهای ایران، ترکمنستان و قزاقستان افتتاح شد و به بهره برداری رسید.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مهم ترین تحولاتی که روابط ایران و ترکمنستان به خودش دیده است، چه تحولاتی بوده است؟
از زمان روی کار آمدن آقای روحانی به عنوان ریاست جمهوری اسلامی ایران شاهد روند موجود و مداوم در رابطه با ترکمنستان بودیم و تقریبا می توان گفت تحولات خاصی به جز افتتاح خط آهن ایران، ترکمنستان و قزاقستان که از سال های قبل یعنی از سال 1388 که قرارداد آن بسته شده بود و در سال 1393 به اتمام رسید و مورد بهره برداری قرار گرفت در این مدت اتفاق نیفتاده است. تنها تحول عمده در روابط ایران و ترکمنستان سفر آقای روحانی، رئیس جمهور کشورمان بود که به این کشور در هفته گذشته اتفاق افتاد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر بخواهیم به اهمیت ترکمنستان از نگاه راهبردی به سیاست خارجی ایران نگاه کنیم، در شرایط کنونی جایگاه ترکمنستان از نگاه ژئوپلیتیک و راهبردی برای ایران چیست؟
ترکمنستان از بعضی جهات برای ما حائز اهمیت های ژئوپلیتیک فراوانی است، از جمله می توان به این اشاره کرد که تنها راه ایران به آسیای مرکزی و کشورهای آسیای مرکزی ترکمنستان است که چه از لحاظ سیاسی و چه از لحاظ اقتصادی و فرهنگی، ترکمنستان به عنوان دروازه ای برای ارتباط ایران با کشورهای آسیای مرکزی است. اهمیت دیگر تركمنستان به ارتباطات خطوط لوله گاز است. به دلیل اهمیت انرژی و مبادلات انرژی و با توجه به این که ترکمنستان بعد از روسیه، ایران و قطر چهارمین کشور دارای گاز در دنیاست. بنابراین از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. ضمن این که تركمنستان همسایه آبی جمهوری اسلامی ایران در پهنه خزر می باشد و از این بابت نیز همکاری های دو کشور می تواند حائز اهمیت باشد و ترکمنستان از این بابت از موقعیت ژئوپلیتیکی خوبی برخوردار است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر بخواهیم به دیدار آقای روحانی از تركمنستان نگاه کنیم، مهم ترین پیامدها و نتایج این دیدارها چه بود؟
به نظر من سفر آقای روحانی به کشور ترکمنستان به عنوان یک کشور همسایه، می بایستی انجام می شد و یا شاید حتی انتظار می رفت که زودتر از این ها انجام شود. زیرا روابط ایران و ترکمنستان، روابطی بسیار دوستانه و صمیمی است و مرزهای دو کشور به عنوان مرز دوستی شناخته شده است. سفر آقای روحانی در این مقطع زمانی را باید مهم تلقی کرد، زیرا هر دو کشور در آستانه تحولات مهم منطقه ای و بین المللی قرار گرفته اند که اشتراکات بسیار زیادی دارند که از آن جمله می توان به بحران اوکراین اشاره کرد (که روسیه با اروپا درگیر است و تبعات این بحران می تواند سایر کشورهای منطقه را درگیر کند. ) از طرف دیگر تحولات اقتصادی و نزول بیش از حد قیمت نفت در ماه های اخیر با توجه به این که دو کشور از نظر صادرات گاز و صادرات انرژی در جهان مطرح هستند، لازم است که همکاری هایی را برای تثبیت حامل های انرژی داشته باشند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: این سفر در چه حوزه های دیگری می تواند تأثیرگذار باشد؟
عمده روابط ایران و ترکمنستان را روابط اقتصادی تشکیل می دهد. جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان به دلیل همسایگی ، داشتن مرز طولانی خشکی و آبی ظرفیت ها و پتانسیل های بسیار زیادی برای همکاری های اقتصادی دارند. به همین جهت این موضوع بر آن مي دارد كه دو کشور در زمینه های اقتصادی، حجم روابط خود را گسترش دهند اما متأسفانه در سال گذشته اين روابط با کمی سیر نزولی همراه بوده است. از طرف دیگر زمینه های فرهنگی و طرفیت های فرهنگی موجود بین دو کشور، بستر دومی است که لازم است مسئولین دو کشور به اهمیت آن با وقوف کامل بپردازند و به توسعه روابط فرهنگی دو کشور (با توجه به مشترکات فرهنگی بالا) همت گمارند. سرزمین ترکمنستان امروزی مهد تمدن فارسی و ایرانی بوده و هست و بسیاری از شهرهای فارسی امروز در ترکمنستان واقع شده اند . از طرف دیگر سرزمین ترکمنستان پذیرای آرامگاه بسیاری از شخصیت های فرهنگی ، ادبی و عرفانی ما از جمله پوریای ولی، ابوسعید ابوالخیر، انوری، سرخسی و دیگران است و متقابلا آرامگاه فراقی (که به عنوان فردوسی ترکمنستان نام برده می شود) در ایران واقع شده است و مورد استقبال ترکمن های ایرانی و ترکمن های ترکمنستان قرار دارد. از همه مهم تر این که در میان اقوام ایرانی حدود یک میلیون ترکمن زندگی ی کند که در کنار مرزهای ترکمنستان سکونت دارند و می تواند عاملی در جهت همکاری های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی دو کشور باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: چه چالش هایی فراروی افزایش روابط دو کشور قرار دارد؟
متأسفانه با توجه به ظرفیت ها و پتانسیل های موجود، از تمامی این ظرفیت ها به طور کامل استفاده نشده است و این خود عاملی مهم بوده است و چالش جدی و اساسی در همکاری های تجاری و اقتصادی که بر سر روابط دو کشور بوده هست. به عنوان مثال جمهوری اسلامی ایران می تواند بسیاری از مایحتاج و وسایل ضروری ترکمنستان را تهیه کند. از طرف دیگر با توجه به توانایی خوب شرکت های عمرانی ایران در اجرای پروژه های عمرانی و صنعتی، شرکت های ایرانی می توانند در پروژه های مختلف این کشور حضور داشته باشند اما متأسفانه یا حضوری نیست یا بسیار بسیار کم است . از طرف دیگر دیگر مبادلات انرژی و نفت خام می بایستی بین دو کشور بیش از آنچه هست افزایش یابد، اما متاسفانه ما شاهد این کمبود هستیم. من فکر می کنم که هر دو دولت می بایست با نگاه مجدد به سطح روابط دو کشور به رفع این نقیصه و چالش اقدام کنند. خوشبختانه در سفر جناب آقای روحانی به ترکمنستان تعیین شد که ظرف ده سال حجم روابط دو کشور را به 60 میلیارد دلار برسانند. این رقم، رقم بسیار خوبی است. من به عنوان یک کارشناس معتقدم که این رقم یک رقم آرمانگرایانه است، اما همین که مسئولین دو کشور اراده کرده اند که به این حجم برسد، حتی اگر نیمی از آن هم محقق شود جای خوشحالی است. به نظر من یکی از مهم ترین چالش هایی فراروی گسترش روابط اقتصادی دو کشور، نوع نقش شرکت های فنی و مهندسی ایرانی و تجار و بازرگانان ایرانی است. يعني آنها بایستی با اعتماد و اعتقاد کامل وارد ترکمنستان شوند. مشکلاتی که شرکت های ایرانی در ترکمنستان دارند، بخشی مربوط به دولت ترکمنستان و ارگان های ترکمنی است و بخشی از مشکلات هم ناشی از اشتباهات تجار و بازرگانان ایرانی در ترکمنستان است و من فکر می کنم با رفع کامل این دو نقیصه حجم روابط دو کشور به مقدار اصلی خود برگردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در شرایط کنونی چه بازیگرانی از افزایش روابط ایران و ترکمنستان استقبال می کنند و چه بازیگرانی مخالف این روند هستند؟
من فکر می کنم روابط ایران و ترکمنستان به عنوان دو کشور همسایه برای کشورهای دیگر خیلی حساسیت برانگیز نباشد. اگر چه کشورهای مطرحی با حساسیت روابط ایران و ترکمنستان را پیگیری می کنند. به عنوان مثال در طی سال های تحریم اقتصادی ایران علی رغم اینکه دولت آمریکا تمامی کشورها را از گسترش روابط انرژی و تجارت انرژی با ایران منع می کرد، اما اجازه می دادند که ترکمنستان تا حجم سالانه چند میلیارد دلار هم با ایران روابط گازی و انرژی داشته باشد. این امر نشان دهنده عدم حساسیت بالا است. در واقع آنها محدودیت های ترکمنستان را می دانند و به این موضوع واقف اند که ترکمنستان به جز معبر ایران، معابر زیادی برای صادرات گاز و انرژی خود ندارد. از طرف دیگر روسیه هم که کشور بزرگ منطقه است، نسبت به روابط ایران و ترکمنستان حساسیت زیادی ندارد و با توجه به روابط خوبی که ایران و ترکمنستان و روسیه و ایران دارند، روس ها حساسیتی به روابط دو کشور ندارند. از طرفی ترک ها از رقبای جدی ایران در زمینه های اقتصادی با ترکمنستان هستند (و متاسفانه باید به این موضوع اذعان کنیم که در سال های اخیر ترک ها توانسته اند گوی سبقت را از ایران بربایند و به روابط اقتصادی خودشان با ترکمنستان نسبت به ایران پیشی بگیرند) ولی من سیاست های ترکیه را سیاست های خصمانه ای نمی دانم.
