وضعیت اقلیت های مذهبی کوچک در ترکیه

مائده ارکان 

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

اقلیت های مذهبی ترکیه

20 درصد از جمعیت ترکیه را اقلیت ها تشکیل داده اند . 17 درصد کردها ، 2درصد عرب ها و 1درصد بقیه لازها ، گرجستانی ها ، ارمنی ها و یونانی ها و اقوام کوچک دیگر . به گزارش مجله اکونومیست   وزارتخارجه آمریکا محاسبه کرده که اقلیت غیر مسلمان ترکیه در حال حاضر کمتر از یک درصد جمعیت 80میلیونی ترکیه است که شامل 90هزار ارمنی ( شامل تعدادی کارگران مهاجر ) ، 25 هزار رومانی کاتولیک ، 23 هزار یهودی ، 25هزار یونانی ارتدکس^[1]. این یک درصد اقلیت کوچک تاثیری زیادی در سرنوشت سیاسی کشور ندارند   و تنها تلاش می کنند از طریق انجمن ها و گروه هایشان رسوم و زبان خود را حفظ کنند.

واژگان کلیدی: تر کیه، وضعیت اقلیت ها ی کوچک، اقلیت های دینی ترکیه، اقلیت های قومی ترکیه، اقلیت های زبانی ترکیه

اقلیت های مذهبی

1- مسیحیان :

مسیحیان ترکیه طیف وسیعی از مسیحیان ارمنی ، کاتولیک ، ارتدکس ، کلدانی ، سریانی ، گرجی و آسوری تشکیل می دهند   که از دوران امپراطوری عثمانی در این سرزمین حضور داشته اند . این اقلیت دینی شمارشان از گذشته تا به امروز به میزان قابل توجهی کمتر شده است؛ چنانکه امروزه تعداد مسیحیان بسیار کمی دراین کشور زندگی می کنند . جمعیت مسیحی طی صد سال گذشته از 20درصد کل جمعیت به 2دهم درصد رسیده است .

با فتح قسطنطنیه توسط “محمد فاتح ” پادشاه عثمانی در سال 1453 میلادی ” ایا صوفیه ” که یکی از مهمترین کلیسای های ارتدوکس جهان واقع در پایتخت بیزانس شرقی- قسطنطنیه – بود به دست مسلمانان افتاد و این کلیسا ی جامع به مسجد تبدیل شد، پس مسیحیت در این منطقه رو به افول رفت . در ادامه این افول ارتش عثمانی در طول جنگ جهانی اول به تصفیه و قتل عام مسیحیان بومی پرداخت . دلیل این کشتار ها که به “سیفو ” معروف است بیشتربه دلایل سیاسی بود ؛ چرا که عثمانی ها از اتحاد مسیحیان با متفقین نگران بودند ، پس تلاش می کردند آنان را نابود کنند که البته اعلام جهاد سلطان و فتوای شیخ الاسلام عثمانی هم پشتیبان این حوادث بود. ^[2]

اما روند افول زمانی شدت گرفت که آتاتورک جمهوری مدرن ترکیه را تاسیس کرد و خواهان یکسان سازی جمعیت این کشور بر مبنای هویت ترکی شد، تا بتواند به هدف خود یعنی پان ترکیسم دست یابد .سال ۱۹۲۳ که جمهوری ترکیه تأسیس شد، رهبران آن با رهبران یونان توافق کردند برای یک‌دست شدن بافت قومی و مذهبی دو کشور ترکیه و یونان جمعیت خود را مبادله کنند ؛ چنانکه بیش از یک میلیون یونانی از ترکیه به یونان و حدود ۳۰۰ هزار مسلمان از یونان به ترکیه رانده شدند .  از طرفی در کشتار “سیمیل” ( 1933 ) در مناطق موصل   600هزار مسیحی آشوری از بین رفتند . در مجموع مسیحیان ترکیه از تعریف جدید هویت تركی ناراضی و رنج می بردند .

2- ارامنه

   ارامنه ترکیه عمدتا در استانبول زندگی می کنند   و از لحاظ زبانی و نژادی یکدست می باشند . جمعیت این اقلیت بالغ بر 50 تا 60 هزار نفر می باشد . برنارد لوئیس می نویسد : ارامنه ترکیه را ” صادق ” نامیده اند ، به ا ین دلیل که به روایت یک جهانگرد فرانسوی این اقلیت در آغاز قرن نوزدهم وفادارترین اقلیت تابع دولت عثمانی بودند . ^[3]

اقلیت ارامنه پس از شورش یونانیان در این امپراطوری و کاهش نفوذ آنان در دولت از دهه1860 توانستند در ساختار سیاسی و اداری و اقتصادی این دولت نفوذ یابند و به مراتب عالی دولتی دست یابند . ^[4]   اما ارامنه هنوز به دنبال آرمان های ملی گرایانه خود و اصلاحات بودند. این امر منجر به شکل گیری گروه هایی شد که به مبارزه مسلحانه با دولت عبدالحمید دوم بپردازند . این امر باعث شد که سلطان ارامنه را سرکوب کند . این روند ادامه داشت تا زمانیکه ترکان جوان توانستند در سال 1909 قدرت را به دست گیرند . به دنبال درگیری مخالفان و موافقان در کمیته اتحاد و ترقی ، متعصبان مذهبی دست به کشتار ارامنه زدند و سعی در نابودی این اقلیت داشتند . با شروع جنگ جهانی اول ( 1914 ) زمینه برای ترکان جوان آماده شد تا به یکسان سازی جمعیت ترک همت گذارند ، لذا در طی سال های 1915-1916 ارامنه زیادی یا کشته شدند یا بر اثر مصائب ناشی از جنگ همچون قحطی ، گرسنگی ، بیماری و مهاجرت ازبین رفتند . این روحیه ارمنی ستیزی و عدم پذیرش دیگر اقوام و مذاهب منجر به از میان رفتن بیش از یک میلیون ارمنی و صد ها هزار از آسوری ها و یونانی های آناتولی شد . اما تعداد ی از ارامنه که در این سرزمین باقی ماندند ناگزیر به دین اسلام روی آوردند و مسلمان شدند . خروج یونانی ها و ارامنه از خاک ترکیه ضربه ای بود که به مسیحیت در این سرزمین وارد آمد ؛ چنانکه امروزه جمعیت کمی از این اقلیت باقی مانده است . جمعیتی که به دنبال هویت از دست رفته خود می باشد .

دولت ترکیه تاکنون معذرت رسمی از کشتار ارامنه نکرده است . این امر احتمالا به دو دلیل می باشد یا دولت فعلی ترکیه خود را مقصر در این کشتار نمی داند .چنانکه رجب طیب اردوغان به خبر گزاری آناتولی گفته است که اگر چنین جنایتی قتل عامی صورت گرفته شده ،مجری آن باید پوزش بخواهد ، من و کشور وملتم در این کشتار مقصر نیستیم. و یا این که دولت معتقد است که این تعداد ارامنه بر اثر جنگ و ارمنی کشی پاشاهای عثمانی صورت نگرفته. چنانکه بعضی از تحلیل گران معتقد هستند که بر اثر مصائب ناشی از جنگ مانند گرسنگی ، بیماری تعداد زیادی از ارامنه جان شان را در جریان جنگ از دست دادند . اردوغان در سالگرد کشتار ارامنه به نوادگان کسانیکه در اواخر عمر امپراطوری عثمانی جان شان را از دست دادند تسلیت گفت و از این واقعه به عنوان “درد جمعی” یاد کرد . اقدامی که تاکنون هیچ یک از رهبران ترکیه در طول این سال ها نکرده است .

3- آسوری ها یا سریانی ها

آسوری ها اگرچه مسیحی هستند اما مانند ارمنی ها و یونانی ها از حقوقی که در معاهده لوزان برای آنان در نظر گرفته شد بهره ای نبرده اند.تا قبل از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه آنان از طرف جنبش احیا گر اسلامی، زمین داران کرد سنی و نیرو های امنیتی محلی تحت فشار بودند ، چنانکه به گزارش گزارشگر سازمان ملل متحد سریانی ها و کلدانی ها متحمل خشونت جدی به ویژه در حوزه تساهل مذهبی شده و همچنین آنان هیچ مدرسه ای حتی در سطوح ابتدائی و همچنین نهاد های اجتماعی نداشتند و تقریبا از خدمات عمومی منع شده بودند^[5]. اکنون 400 سریانی در ترکیه زندگی می کنند که تعدادشلن نسبت به گذشته بسیار کم شده است . لذا تعداد سریانی ها در ترکیه روبه افول است .

4- یونانی ها

در خلال جنگ جهانی اول حدود صدها هزار یونانی توسط عثمانی ها از میان رفتند . دولت کنونی ترکیه مدعی است این کشتار ها و اخراج ها تنها به دلیل دفاع از خود بوده   به این علت که دولت عثمانی احساس کرده بود یونانی‌ها با کشورهای دشمن آن‌ها، از جمله روسیه همکاری می‌کنند پس باید از خو دفاع کرد. یونانی های باقی مانده در استانبول زندگی می کنند وتا مدتی کسی به آنها کاری نداشت اما بعد مالیات‌های سنگینی وضع شد، بعد سال ۱۹۵۵ موج یونانی‌ستیزی راه افتاد، و سال ۱۹۶۴ اخراج‌های دسته‌جمعی آغاز شد که جمعیت یونانی ترکیه نابود شد، و همراه آن دین‌شان، یعنی مسیحیت ارتدوکس ^[6]. اینگونه است که آنان با محددیت هایی همچون خشونت پلیس ، تبعیض ومحدودیت در آزادی بیان و مذهب روبرو بودند . یونانی های ترکیه که مسیحی یا مسلمان هستند از لحاظ زبانی و نژادی یکدست می باشند .

5- یهودی ها

این اقلیت از لحاظ زبانی و نژاددی مانند یونانی ها و ارمنی ها ی یکدست و همگون نیستند . بیشتر افراد یهودی در این کشور افرادی هستند که اجدادشان از اسپانیا اخراج شدند و به عثمانی آمدند . اما این اقلیت موقعیت مناسب و رضایت بخشی نسبت به سایر اقلیت های دیگردر این کشور دارند . به گزارش سازمان ملل متحد این امر به دو به دو دلیل میتواند باشد ، روابط نزدیک آنکارا و تل آویل و این واقعیت که یهودی ها در مقایسه با ارامنه و یونانی ها هیچ تقاضای سرزمینی در مرزهای ترکیه ندارند .^[7] در مجموع اقلیت های مذهبی تا قبل از به قدرت رسیدن اردوغان متحمل خشونت و فشار از سوی گروه های خشنونت طلب (بنیاد گرایان اسلامی ) بودند و این مساله باعث شده بود احساس ناامنی کنند .

[1] Turkey and Rligious Miorities: Less of a Monlith”, The Economist, jun 8th 2015

[2] علی معموری ، “خاورمیانه و موقعیت خطرناک اقلیت ها” ، بی بی سی فارسی

[3] – نادر انتخابی ، ناسیونالیسم و تجدد : در ایرکیه ایران و ترکیه ، ص256

[4] – همان ، ص257

[5] Nigar Karimova and Edward Deverll, “Minorities in turkey”, Utrikespolitiska institutet The Swedish Institute of International Affairs Stockholm 2001.

[6] مارک لون ، ” سفر پاپ و موقعیت دشوار مسیحی های ترکیه ” ، بی بی سی فارسی

[7] Nigar Karimova and Edward Deverll, IBID