وضعیت اخیر اقتصادی، سیاسی و نظامی داعش

دکتر جعفر حق پناه

استاد دانشگاه و کارشناس عراق

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

وضعیت میدانی داعش در مناطق مختلف عراق شمال، مرکز و غرب عراق

داعش به عنوان یک نیروی شبه نظامی سازمان نیافته توانسته تا حدی دستاوردهای خود را حفظ و خود را یک خطر جدی نشان دهد که به این زودیهای پایان نخواهد یافت. آنها در محدوده قلمروی بزرگ با جمعیت قابل توجهی حضور دارند که به تدریج به سمت تثبیت خود رفته تا بتواند اقداماتی برای تثبیت موقعیت اجتماعی خود آغاز کنند. به لحاظ میدانی آنها عمدتا در سه استان سنی نشین موصل، الانبار و صلاح الدین یا الفلوجیه در واقع بیشترین سلطه را دارند و شهرهای اصلی تکریت، فلوجه و موصل همچنان در اختیار آنها است. داعش از استانهای دیاله و مناطق مرزی محدوده اقلیم کردستان در حوالی استان موصل و سد موصل بوده عقب نشینی کرده است.

اخیرا هم بخشهای از سنجار را از دست داده اند. منطقه آمرلی از جهتی می توانست نقطه اتصال کردها و دولت عراق را از بین ببرد ارزش استراتژیکی بیشتری نسبت به سایر مناطقی که در این ماهها از دست داده اند داشته است. در مجموع مناطق از دست داده داعش به هم پیوسته نیست و به صورت لکه هایی در روی نقشه است و در بین آنها کردها یا دولت بغداد تسلط دارد. ولی در سایر مناطق داعش حضور دارد. این امر از قدرت بالای لجستیگ و توان مهندسی رزمی داعش (که برخاسته از سنت ارتش بعثی است) است و نشان می دهد نیروهای اطلاعاتی و نظامی بعثی عراق در این گروه نفوذ دارند. چنانچه آنها این قابلیت را دارند که در شمال، مرکز، غرب و شرق نیروهای خود را جابه جا کنند و در مناطقی که نیاز به پیشروی باشد به راحتی این کار را انجام دهند. همین امر هم قدرت غافلگیری به آنها می بخشد و مقابله با آنها را سخت تر می کنند. در این حال به نظر می رسد داعش در شرایط فعلی عزم جدی برای اضافه کردن به تصرفات خود را نداشته باشند. چون کنترل این مناطق سخت است و می تواند پرتلفات باشد. اما باید این موضوع را نادیده گرفت که اگر طرف مقابل یعنی ارتش عراق یا نیروهای کرد دچار ضعف شوند قطعا با عملیات برق آسا و غافلگیرانه داعش مواجهه می شوند.

وضعیت گروه داعش در یک ماه گذشته

داعش محدوده های پرجمعیت اصلی سه استان سنی نشین عراق و سوریه را همچنان حفظ کرده است. ما شاهد عقب نشینی از شهرهای بزرگ نبودیم. در این بین مناطقی که داعش در آن شکست خورده و عقب نشسته مناطق غیرسنی و فاقد جمعیت انبوه بوده است. در منطقه سنجار یا محدوده ی پالایشگاه بیجی آنها عقب نشینی داشته اند. ولی در مناطق اصلی همچنان قدرت تثبیت شده خود را دارند. آنها به دلیل نوع سلطه و ایجاد یک فضای امنیتی به همراه ارائه برخی خدمات و همینطور توانمندی های اقتصادی توانسته اند برخی خدمات را ارائه کند . چنانچه ما اخباری بسیار کمی مبنی بر اینکه شورش یا طغیان گروه های عشایری و مقاومت در مناطق تحت تسلط آنها داریم . این دلایل ما را به این سمت سوق می دهند که تا میان مدت واقعیت داعش در منطقه حضور دارد.

بسترهای اقتصادی و مالی داعش در شرایط کنونی

اصولا یک نیروی شبه نظامی که به گونه نامنظم می رزمد در مقایسه با نیروی کلاسیکی (که قصد از بین رفتن آنها را دارد) نیاز چندانی به منابع مالی ندارد، یعنی از نظر تجهیزات ، نیروی نظامی و مالی این نسبت ده به یک تقریبا تعریف می شود. در این بین از نظر سوق الجیشی داعش به مناطقی دسترسی دارد که منابع اقتصادی درخور مانند چاه های نفت، و امکان اخذ درآمد از موقوفات و قاچاقچیان را دارند. گذشته از این باید غنایمی که آنها از بانک ها ، اموال نقدی مردم و سلاح های را باید اضافه کرد. همچنین کمک های مالی از خارج هنوز قطع نشده و به صورت های مختلف همچنان وجود دارد.

توان داعش در شرایط کنونی (سلاح های داعش شیمیایی و سنگین و سبک )

کندی روندها و تحرکات ائتلاف ضد تروریسم نتوانسته اقدام مهم و در خوری انجام دهد تا داعش از موقعیت برتر خود عقب نشینی کند. اقدامات ائتلاف ضد تروریسم حداکثر داعش را از پیشروی هرچه بیشتر مهار کند. این ائتلاف بیشتر به عملیات هوایی بسنده می کند و میل، انگیزه و توان اقدام زمینی را ندارد. لذا طبیعی است که با عملیات هوایی نمی تواند تغییر اساسی در روی زمین انجام دهد. ناتوانی در جنگ اطلاعاتی نیز باعث نتایج ضعیفتر شده است. در مقابل داعش نیز از نظر عملیاتی در چند ماه گذشته و تجربه های به دست آورده، خبره تر شده و مانند سابق تلفات نمی دهد. لذا در مجموعه وضعیت تثبیت شده کماکان وجود دارد که شاید بتوان گفت آرایش قوا را برمبنای واقعیت موجود برای یک آینده میان مدت ترسیم می کند.

طبق اخبار، داعش از نظر تجهیزات غیرنظامی متکی به خارج هست. مثلا انواع خودروهای سبک، تویاتاهای که می تواند به سرعت در نقل و انتقال آنها کمک کند همه از خارج به آنها می رسد. به علاوه سایر کمکهای غیرنظامی راحت در اختیار آنها قرار می گیرد. علاوه بر این با توجه به انواع غنایمی که از ارتش عراق گرفته اند احتیاج چندانی به دریافت تجهیزات ندارند . گذسته ازاین در مورد سلاح های شیمیایی داعش ابهام های جدی وجود دارد و به سختی می توان آنها را اثبات کرد. ولی تجربه نشان داده است که ساخت سلاح های اولیه ی شیمیایی چندان دشوار نیست. آنچه که ابهام دارد این است که آنها شرایط کاربرد این سلاحها را چگونه آموزش می بینند. گذشته از این نیز باید این مسئله را در نظر گرفت که به لحاظ سازمان بندی تجربه های دقیقتری به دست آورده و تا حدودی توانسته اند دو شیوه جنگ و دفاع کلاسیک و هجوم نامتقارن را با هم تلفیق کنند. لذا اگر بخواهند هجومی داشته باشند از شیوه های نامتقارن استفاده می کنند، اما در حوزه دفاع از انواع سلاح ها، ضد هوایی، تانک و موشکها استفاده می کنند و می توانند در مقابل حریف مقاومتی ایجاد نمایند. این ویژگی های بسیار مهمی باید در هرگونه طراحی نظامی علیه داعش مورد توجه قرار گیرد.

نقش گروه های شبه نظامی داخلی و خارجی همراه داعش

این جریانها بخشی از ماهیت ائتلافی داعش را تشکیل می دهند. داعش اساسا یک نیروی یکپارچه نیست. آنها شامل عشایر سنی غیر سیاسی عراق که از شرایط موجود بشدت ناراضی هستند و یا بخش های از اهل سنت سوریه، تا ستون فقرات این جریان (که نیروهای نظامی، افسران و نیروهای اطلاعاتی و نظامی حزب بعث عراق بوده) هستند . جدا از این بخشی از جنگجویان حرفه ای و جنگ سالارانی که با انگیزه های مذهبی و تعصبات کور و یا دلایل دیگر انگیزه های شخصی مانند سرخوردگی ها، عقده ها و نیازهای مالی و غیره به داعش روی آورده اند. مجموعه ی اینها یک بافت ائتلافی عجیبی از داعش ایجاد کرده که طبعیتا آمیزه ای از تهدید و فرصت برای داعش ایجاد می کند.

واژگان کلیدی: پیروزیهای اخیر نیروی های عراقی علیه داعش، عراق و داعش