عزیزالرحمن آرین احدی
منشی خانه ملی خبرنگاران افغانستان
مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
از آنجایی که، رسانه‌ها در کنار قوه مقننه، قضاییه و اجراییه در دو دهه پسین قوه چهارم کشور افغانستان به‌حساب می‌آمد؛ اما بعد از تحولات پسین در افغانستان تغییرات قابل ملاحظه‌ای را در رسانه‌ها شاهد بودیم. طبق گزارش سازمان ملل، رسانه‌های افغانستان با مشکلات مختلف از جمله مباحث مالی و ایجاد محدودیت طی یک‌سال گذشته مواجه بوده است.
در تحقیقات که خانه ملی خبرنگاران افغانستان طی مدت بیشتر از دو ماه در ماه‌های اخیر انجام داد، به تعداد ۱۸۰ رسانه غیر فعال شدند. در این تحقیق که به مدت بیشتر از دو ماه به طول انجامید، از میان ۴۷۵ رسانه ۱۸۰ رسانه غیر فعال شدند و تنها ۲۲۰ رسانه در سطح کشور فعالیت دارند.
تعداد یا دسته‌ای از رسانه‌های به دلایل متعدد ذیل غیر فعال شدند.
۱- بحران اقتصادی
۲- نبود منابع یا هم عدم دست‌رسی به اطلاعات
۳- اعمال محدودیت
۱- بحران اقتصادی
اقتصاد نقش اساسی در تعالی و رشد رسانه داشته و دارد. در افغانستان پیام های بازرگانی و تبلیغاتی مهم‌ترین منبع تغذیه رسانه ها شمرده می‌شود. رسانه‌های افغانستان طبق معمول هر برنامه را با جمله «این برنامه با همکاری یا هم از طرف…» به شما تقدیم گردید. این جملات هویدا می‌سازد، رسانه‌های افغانستان متکی به حمایت مالی بودند که، از دیر مدت به این‌سو این حمایت ها قطع شده است و یام هم، به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است.
جزییات:
- در اکثر اعلانات تلویزیونی خانم ها نقش داشته و کالا«جنس» را اعلان می‌كردند که، به دلیل عدم رعایت حجاب اسلامی از دیدگاه امارت اسلامی، دیگر اعلان با چنین پوششی یا در کل نبایداز طرف خانم باشد یا هم اگر باشد با پوشش کاملا متفاوت از نوع حجاب در نظر گرفته شده‌ی امارت اسلامی دوباره ساخته شود .
- تعداد از کالاهای که در رسانه‌ها به آگهي می‌رفت وسایل بهداشتی و یا هم وسایل آرایشی بود که، اعلان چنین اجناس از رسانه‌ها به صورت کامل مسدود گردید.
- مخاطبان رسانه‌ها در افغانستان با تعقیب سریال های متفاوت خارجی که، از طریق تلویزیون ها پخش و نشر می‌گردید با گذشت هر روز به تعداد شان افزوه تر می‌شد؛ اما با آمدن امارت اسلامی کاهش یافته است. از آنجایی که آنها این سریال‌ها را منبع فساد قلم‌داد می‌کنند قسمت‌هایي را سانسور و یا هم پخش و نشر را به صورت کامل مسدود اعلان کرده اند. در حال که براي این سریال ها هزینه‌های گزافی به مصرف رسیده بود که، خود نیز ضربه اقتصادی برای رسانه ها ایجاد می‌کند. به دلیل کاهش مخاطب تلویزیون ها دیگر صاحبان پیام های بازرگانی و یاهم آگهی که، آن هم به ندرت پیدا می‌شوند، اعلانات خود را به تلویزیون ها نمی‌سپارند. اگر هم با مشقت‌های فراوانی اعلانی پیدا می‌شود با قیمت خیلی کم که، به هیچ مواردِ اکتفا نمی‌کند.
- در افغانستان اکثر مالکین یا هم سهام داران رسانه‌ها یا تاجران اند و یا هم سیاست پیشه ها. این گروه‌ها در دوران جمهوریت با ایجاد یک رسانه دنبال اهداف و پلان های خود بودند و به منظور مصرف فرهنگ کالای خود تلویزیون ایجاد کردند. بعد از سقوط جمهوریت ضمن اینکه به خواسته‌های خود نمی‌رسیدند جان و مال خود را نیز در خطر می‌دیدند. این تعداد درب رسانه‌های خویش را بسته یا هم به بیرون از کشور منتقل کردند.
- در افغانستان مشخص بود که تعداد از رسانه‌ها توسط سفارت خانه‌ها و پروژه‌های خارجی تمویل مالی می‌شد که، با بیرون شدن آنها دیگر این کمک ها یا به طور کامل قطع شده است و یاهم کاهش چشم‌گیری پیدا کرده است که، قادر به گردش چرخ رسانه ها نیست. یا هم، شرکت ها و موسسات داخلی و خارجی که، منبع تغذیه رسانه شمرده می‌شد دیگر نمی‌توانند هزینه پیام‌های بازرگانی و تبلیغاتی خود را بپردازند و یا هم، بساط شان برچیده و بیرون از افغانستان رفتند.
۲- نبود منابع یا هم عدم دست‌رسی به اطلاعات
طالبان در نخستین دیدارشان با رهبری خانه ملی خبرنگاران افغانستان و فدراسیون خبرنگاران و رسانه‌های افغانستان تعهد سپردند که، کمیسیون دست‌رسی به اطلاعات را ایجاد خواهند کرد و اطلاعات را در دست‌رس رسانه‌ها قرار خواهند داد؛ اما متاسفانه تا حال خبری از ایجاد این کمیسیون نیست و خبرنگاران برای به دست آوردن اطلاعات با چالش های وافری مواجه اند. خبرنگاران نمی‌توانند خبر دست اول را به دست آورده و در خور رسانه قرار دهند که، این امر نیز باعث کاهش چشم‌گیر مخاطبین در رسانه‌ها گردیده است.
۳- اعمال محدودیت
در یک نظر سنجی در روزهای پسین خبرنگاران اذعان داشتند که، از زمان تحولات پسین و حاکمیت طالبان در افغانستان محدودیت های در نشرات، نوع پوشش کارمندان زن و دیگر بخش ها وضع شده است، این محدودیت ها را طالبان موافق به موازین اسلامی عنوان می‌کنند.
از جمله؛
- محدودیت نشراتی:
انتخاب سوژه خبری خلاف نظام کنونی و خواسته امارت اسلامی نباشد، عدم پخش سریال‌های خارجی الخصوص سریال‌های که حجاب به طور کامل مراعات نشده است و مسدود کردن اعلانات بعضی کالاهای بهداشتی.
° محدودیت های پوششی:
پوشش حجاب کامل و ماسک صورت برای خانم‌ها، عدم استفاده مجریان خانم و آقا از رنگ‌‌های صورتی و روشن.
چشم انداز رسانه‌ها در افغانستان
طبق تحقیقات صورت گرفته، مسئولین رسانه‌ها یک چشم انداز مشخص ارائه نکردند و اذعان داشتند که، ما یک چشم اندازه روشن از آینده رسانه نداشته و از آینده مبهم آزادی بیان و رسانه‌ها نگران هستیم. این در حال است که، مسوولین امارت اسلامی همواره، تاکید بر حمایت از آزادی بیان و رسانه‌ها می‌کنند.
عوامل موثر زير بر آينده رسانه‌ها در افغانستان نقش دارد.
- مصونیت جانی خبرنگاران.
- کمک مالی نهادهای ملی و بین‌المللی و نظارت دقیق و شفاف از روند توزیع این کمک‌ها به خبرنگاران و رسانه‌ها.
° ایجاد کمیسیون دست‌رسی به اطلاعات.
- ایجاد یک قانون مشخص رسانه‌ای که، رسانه‌ها طبق آن قانون عمل کنند تا از هر گونه تهدید و شکنجه در امان باشند.
- برداشتن مالیات رسانه‌ها تا مدت زمان دوباره به پا ایستادن رسانه‌ها از طرف نظام حاکم.
- آشنا سازی نیروهای نظامی، نظام حاکم در مرکز و ولایات با رسانه‌ها و نحوه برخورد آنان با کارمندان رسانه‌ها.
- حمایت همه جانبه نظام حاکم از رسانه‌ها.
واژگان كليدي: رسانه , چشم انداز ,رسانه‌ها, افغانستان,,طالبان, ,عزیزالرحمن آرین احدی
