واکاوی نقض امنیت فردی در افغانستان توسط آمریکا

 جواد بخشی

مرکز بین المللی مطالعات صلح -IPSC

بیان رخداد:

امروزه امنيت ديگر  محدود به آرامش پس از جنگ هاي ويرانگر و توانايي نظامی نشده بلكه به تمام سطوح زندگي مدرن انسانها مربوط مي شود. مفهوم امنيت تنها مسايل نظامي را در برنمي گيرد، بلكه تمام عرصه هاي اقتصادي، فرهنگي، سرزمين، تمدنی و فردی را در مي نوردد و در تمام ابعاد زندگي انسان مصداق و معني پيدا مي كند. امنيت از مقوله هاي مهم در جوامع امروزي است. اما افغانستان، همواره در طول تاریخ خود از آن محروم بوده و سال هاي متمادي است که امنيت، با تمام مصاديقش در افغانستان وجود نداشته است. آمریکا با همراهی سایر اعضای ناتو پس از 11 سپتامبر و به بهانه ریشه کن کردن ریشه های ناامنی در منطقه به افغانستان حمله کردند ولی پس از 10 سال حضور آمریکا در افغانستان، نه تنها این ریشه های ناامنی از بین نرفته است بلکه بسیاری از غیر نظامیان و مردم بیگناه در بمباران ها و حملات  نیروهای آمریکایی و ناتو کشته و زخمی شده و این اقدامات تجاوزکارانه همچنان ادامه دارد. این ناامنی ها در افغانستان باعث خسارت هاي جبران ناپذيري به زير بناهاي اقتصادي و فرهنگي به این کشور شده است. در این مقاله تلاش داریم تا ضمن تعریف شقوق مختلف امنیت به موضوع اقدامات و نقش آمریکا در نقض امنیت فردی در افغانستان بپردازیم.

تحلیل رخداد:

امنيت در لغت عبارت از حالت فراغت از هرگونه تهديد يا حمله ويا آمادگی برای رويارويي با هر تهديد و حمله می باشد. امنیت دارای شقوق مختلفی است که از جمله می توان به “امنيت فردی”، “امنيت اجتماعی”، “امنيت اقتصادی” و ” امنيت سیاسی” اشاره کرد.

–  امنيت فردی: حالتی است که در آن فرد فارغ از از ترس آسيب رسيدن به جان يا مال يا آبروی خود يا از دست دادن آنها زندگی کند. در این نوع از امنیت هر فرد از جامعه ي انساني بايد از هرگونه تعرض، تجاوز و اعمالي که منافي شئون، حيثيت و شرف انساني اوست، در امان باشد.

–  امنيت اجتماعی: نيز حالت فراغت همگانی از تهديد است که کردار غير قانونی دولت يا دستگاهی يا فردی يا گروهی در تمامی يا در بخشی از جامعه پديد آورده. به نظر می‌رسد پس از اینکه امنیت فردی مورد شناسایی قرار گرفت، افراد برای تحقق و تحکیم امنیت و جایگاه خود ناگزیر از عضویت در اجتماعات یا گروههای مختلف اجتماعی هستند.

–  امنیت اقتصادی: امنیت اقتصادی، وضعیت باثباتی از شرایط و ساختار فعلی و افق معلوم و روشنی از آینده است که در آن فرد، جامعه، سازمان و دولت احساس رهایی از خطر کرده و به‌ طور بهینه می توانند به تولید، توزیع و مصرف ثروت بپردازند.

–  امنیت سیاسی: امنيت سياسي به معناي تأمين آرامش و طمأنينه لازم توسط حاکميت يک کشور براي شهروندان قلمرو خويش، از راه مقابله با تهديدات مختلف خارجي و همچنين تضمين حقوق سياسي آنان، جهت مشارکت در تعيين سرنوشت اجتماعي و سياسي آنها مي باشد.

آمریكا به منظور تأمین منافع انحصاری خود در خلیج فارس سیاست یكجانبه گرایی را بی توجه به منافع و نگرانی های دیگران دنبال كرده است. آمریكا در همه مسایل مربوط به قدرت های منطقه ای از جمله فناوری هسته ای، اقتصاد، محیط زیست یا مسایل سیاسی، مانع تحقق یافتن اهداف آنها می شود و در بیشتر موارد با گردآوردن دیگر كشورها درصدد محكومیت و یا تنبیه كردن كشورهای مستقل در سطح بین المللی است. این کشور در ادامه رویكرد نظامی در منطقه خلیج فارس، ده ها هزار سرباز با تجهیزات سنگین و گران قیمت در کشورهای مختلف منطقه مستقر كرده است.

پس از حوادث 11 سپتامبر اقدامات مداخله جویانه آمریکا در منطقه بیشتر شد. افغانستان یکی از اهداف آمریکا در منطقه بود که در سال 2001 مورد حمله و اشغال قرار گرفت. واقعيت هايي بسیاری نظير درگيري، ناامني و همين طور مزارع زير كشت ترياك در افغانستان وجود دارد که به اعتقاد کارشناسان بخش عمده اي از علت اين وقايع به تداوم حضور نيروهاي خارجي در افغانستان برميگردد. اكثر مردم و كارشناسان معتقدند نفس حضور نيروهاي خارجي در افغانستان مشكل ساز است. چه رسد به نوع عمل و انديشه آنها كه بسيار تحريك آميز است. گذشته از همه اينها، اصولاخارجي ها نه تنها تصميمي براي برقراري امنيت در افغانستان ندارند، بلكه خود سعي دارند براي توجيه حضورشان در اين كشور، ناامني را در مناطق مختلف افغانستان گسترش دهند. واقعیت این است که حضور دایمی نظامی امریکا در افغانستان یکی از اهداف استراتیژیک  این کشور بوده و بدون شک ایجاد پایگاهای نظامی دایمی در افغانستان به یک امر اجتناب ناپذیر برای امریکا تبدیل شده است. از طرف دیگر حضور نظامی این کشور در افغانستان وابسته به وجود ناامنی ها بوده و افزایش هرچه بشتر ناامنی در افغانستان، توجیه کننده حضور و در نهایت توجیه کننده ایجاد پایگاه های نظامی دایمی نیز خواهد بود. یعنی افزایش ناامنی ها، از یک طرف ناتوانی نیروهای افغانی در تامین امنیت را مبیین است و از سوی دیگر، وسیله برای خاموش نگهداشتن افغانها بوده و زمینه ساز اقدامات بعدی امریکا در راستای منافع سیاسی آن کشور می باشد[1].

نزديک به سه دهه است که افغانستان در ناامني مطلق به سر مي برد و به دليل فقدان امنيت، خسارت هاي جبران ناپذيري به زير بناهاي اقتصادي و فرهنگي کشور وارد شده است. حضور قدرت های فرامنطقه ای و سلطه گر، نه تنها کمکی به حفظ امنیت منطقه خاورمیانه به طور عام و افغانستان به طور خاص نکرده بلکه موجب گسترش ناامنی منطقه ای شده است. کشتار غیرنظامیان توسط نیروهای نظامی خارجی، همچنان به عنوان یکی از معضلات جدی سال های اخیر در عرصه امنیت افغانستان، مطرح بوده و ادامه خواهد داشت. این بحران در برخی موارد، به اندازه ای حاد و شدید می شود که حتی مقامات ارشد دولت افغانستان به صراحت زبان به انتقاد و اعتراض می گشایند.

اقدامات نظامی ایالات متحده در افغانستان تلفات فوق العاده ای برای مردم محلی به ارمغان آورده است. با توجه به گزارش روزنامه مک کلاچی در تاریخ ۲ مارس ۲۰۱۰، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) به رهبری ایالات متحده باعث کشته یا مجروح شدن ۵۳۵ نفر از افغانی ها در سال ۲۰۰۹ شده اند. در میان آنها ۱۱۳ غیر نظامی  تیرباران  و کشته شدند، که ۴۳ درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۰۸ داشته است. از ژوئن سال ۲۰۰۹،  در حملات هوایی توسط ارتش ایالات متحده حداقل ۳۵ غیرنظامی افغان کشته شده بودند. در طی یک عملیات ویژه آمریکا در افغانستان در تاریخ ۱۲ فوریه، پنج غیر نظامی بیگناه تیرباران شدند، و دو نفر از آنها مادران باردار بودند. همچنین در تاریخ ۱۲ آوریل، نیروهای آمریکایی به  یک اتوبوس مسافربری در نزدیکی قندهار حمله کردند که منجر به کشته شدن  پنج غیرنظامی و زخمی شدن ۱۸ نفر دیگر شد[2].

گزارش سازمان ملل حملات هوایی ناتو به اهداف اشتباه و ادامه یورش های شبانه نظامیان اشغالگر آمریكایی به مناطق و منازل مسكونی ساكنان محلی را از عمده ترین عوامل كشته شدن غیرنظامیان در افغانستان معرفی كرد كه به شدت از سوی حامد كرزی مورد انتقاد قرار گرفته و خواستار توقف فوری آنها شده است.187 حمله هوایی اشتباه ناتو در افغانستان در سال 2011 میلادی 63 قربانی غیرنظامی برجای گذاشت. رویترز به نقل از گزارش یوناما نوشت: در سال 2010 میلادی درگیری بین نظامیان اشغالگر غربی و شبه نظامیان در افغانستان منجر به كشته شدن 410 غیرنظامی در این كشور شد. ‏ گزارش سازمان ملل در ارتباط با شمار كشته شدگان غیر نظامی در افغانستان كه برخی از آنها براثر برخورد با بمب های كنار جاده ای جان خود را از دست داده اند 967 نفر اعلام كرد. یوناما با این حال شمار دقیق تلفات غیرنظامیان افغان در سال گذشته میلادی را 3 هزار و 21 نفر گزارش كرد. بنابر آمار “یوناما”، از سال 2007 میلادی تاكنون نزدیك به 12 هزار غیرنظامی افغان بر سر ادامه اشغالگری و اقدامات تجاوزگرانه نظامیان غرب به سركردگی آمریكا جان خود را از دست داده اند.

بر اساس گزارش نهادهاي حقوق بشری، سال89 خونين‌ترين سال براي غيرنظاميان در افغانستان بود که طی آن، بيش از 7000 غيرنظامي كشته و زخمي شدند[3]. در سال جدید میلادی نیز سوزاندن اوراق قرآن کریم در پایگاه هوایی بگرام که مقامات آمریکایی آنرا اشتباهی و از روی ندانم کاری های سربازان آمریکایی اعلام نمودند حجم وسیعی از اعتراضات مردمی در افغانستان و برخی کشورهای دیگر را در پی داشت و باعث شد مقامات ارشد کاخ سفید به شمول رئیس جمهور آمریکا رسما از مردم افغانستان عذرخواهی نماید. اما هنوز اعتراضات مردمی علیه اهانت به قران کریم کاملا فروکش نکرده بود که یکی از سربازان آمریکایی در اقدام دیگر تعداد زیادی از افراد بیگناه را به قتل رساندند. در این اقدام 16 نفر از مردم بی دفاع قندهار قربانی جنون این سرباز آمریکایی شدند. این سرباز آمریکایی مستقر در پایگاه ولسوالی پنجوایی در ایالت قندهار افغانستان پس از خروج از این پایگاه، غیرنظامیان افغان اطراف پایگاه را به گلوله بست.

 عمق این فاجعه به حدی بود که رئيس جمهوري آمريکا و وزير دفاع اين کشور نسبت به این جنایت ابراز تاسف کردند[4]. در همین حال تنها واکنش معمول صورت گرفته از سوی مقامات افغانی صرفا موضع گیری و محکومیت این اقدام بوده بدون اینکه در این زمینه اقدامی عملی درخوری صورت گرفته باشد. رئيس جمهوري افغانستان نيز طي بيانيه‌اي ضمن محكوم كردن اين اقدام سرباز آمريكايي اعلام كرد: دولت، بارها عمليات نظاميان آمريكايي را كه تحت عنوان “جنگ عليه تروريسم” به غيرنظاميان افغان حمله مي‌كنند، محكوم كرده و ملت افغانستان اين اقدامات عمدي نيروهاي آمريكايي را هرگز نخواهد بخشيد”[5]. در همین راستا وزارت دفاع آمریکا در سفری که بعد از این حادثه به افانستان داشت اعلام کرد که: عامل کشتار شانزده غیرنظامی افغان توسط دادگاه نظامی آمریکا محاکمه خواهد شد. در همین زمینه پارلمان افغانستان خواستار محاکمه علنی این نظامی آمریکایی در افغانستان شد که این درخواست با مخالفت پنتاگون مواجه شد. جورج لیتل سخنگوی وزارت دفاع آمریکا هم تصریح کرد: توافق نامه هایی با دولت افغانستان در مورد تحقیقات وجود دارد اما در صورت لزوم محاکمه نظامیان آمریکایی در دادگاه های نظامی آمریکا انجام می شود. کارشناسان معتقدند که این موضوع نوعی کاپیتولاسیون نانوشته است که به افغانی ها تحمیل شده است و همین حاشیه امنیت برای سربازان آمریکایی به عاملی مهم تبدیل شده تا آنها با خیال راحت به اقدامات غیرقانونی خود ادامه دهند.

در موردی دیگر نظاميان آمريكايي دو سال پیش در اقدامي غير انساني 2 زنداني افغان را ابتدا طعمه سگ‌هاي خود كرده و پس از پاره پاره شدن بدن آنها، با ضرب گلوله اين شهروندان افغان را كشتند[6]. این چندمین باری است که رفتار آمریکایی ها، سبب خشونت افغانها می شود، پیش از این نیز مواردی مشابهی دیده شده بود، مثلا در سالهای گذشته در یک مورد، آمریکایی ها در شرق افغانستان توپ هایی به بچه های مدرسه هدیه داد. روی این توپ‌ها پرچم کشورهای مختلف از جمله پرچم عربستان سعودی حک شده بود که کلمه شهادت “لااله الاالله” را در خود دارد.

دورنمای رخداد:

پس از 10 سال حضور آمریکا در افغانستان، بسیاری از غیر نظامیان و مردم بیگناه در بمباران ها و حملات وحشیانه نیروهای آمریکایی و ناتو کشته و زخمی شده و این اقدامات تجاوزکارانه همچنان ادامه دارد. نتیجه حضور آمریکا در افغانستان چیزی جز ویرانی شهرها و کشتار مردم بیگناه در این کشور نبوده و اخبار مربوط به بازداشت و شکنجه افراد غیرنظامی و آزار و اذیت مردم توسط نظامیان ناتو و بمباران مناطق مسکونی به بهانه تخریب پایگاه های نظامی طالبان و القاعده همه مشکلاتی است که حقوق اولیه و طبیعی انسانی را به شدت نقض می کند و اغلب نهادهای بین المللی مانند سازمان حقوق بشر با وجود وابستگی به غرب، تعداد زیاد تلفات غیر نظامیان افغان را تایید کرده اند. اقدامات سربازان آمریکایی در افغانستان نشان دهنده عدم وجود امنیت فردی در این کشور است و بدون برقراری و توسعه امنیت فردی نمی توان ادعاهای مطرح شده درباره افزایش امنیت در افغانستان را واقعی دانست.