مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
کشورهای هند و پاکستان به همراه جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۰۵ و کشور افغانستان نیز در سال ۲۰۱۲ به عنوان اعضای ناظر سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شدند. در این بین ایران در سال ۲۰۰۷ درخواست عضویت دائم در این سازمان را ارائه کردند. اخیرا نیز سازمان همکاری شانگهای متشکل از کشورهای روسیه، چین، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان به عنوان شش کشور دارای عضویت دائمی است و پیوستن هند و پاکستان به این سازمان تعداد اعضای دائم این سازمان به هشت کشور رسید. اخیرا نیز شست سازمان همکاری شانگهای با حضور سران 10 کشور، هیات های مختلف از جمله ایران به ریاست محمدجواد ظریف پایان یافت. در این بین با وجود تاکید سران در نشست تاشکند مبنی بر لزوم عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای عضویت ایران هنوز در دست بررسی است. گفتگوی زیر به نوع نگاه کنونی اعضای شانگهای به ایران پرداخته است.
واژگان کلیدی: شانگهای ،روسیه و ایران، سازمان شانگهای ، عضویت ایران در شانگهای به عضویت ایران
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی چند نوع نگاه در بین اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای نسبت به عضویت ایران در این سازمان وجود دارد ؟
موضوع عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای موضوع مهمی است. بعد از خروج انگلستان از اتحادیه از اروپا ترکیبات جدید قطب بندی‌های دنیا مشخص می‌شود. شاید آمریکا و انگلیس به عنوان یک قطب و اتحادیه اروپا به عنوان قطب دوم مطرح باشند، سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند قطب سوم تقسیمات جدید حاکم بر جهان باشد. در این بین عمده نگاه به عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای نگاه مثبتی است، ولی عضویت ایران در این سازمان نیاز به اجماع آراء دارد. امروزه جمهوری اسلامی ایران به عنوان قطب تولید انرژی در دنیا و بازار بزرگ می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای را در سازمان همکاری‌های شانگهای ایفا نماید. مؤلفه‌های اصلی در قطب بندی اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای همچون روسیه، چین و قزاقستان موافق عضویت دائم ایران می‌باشند و به نظر می‌رسد قطب کوچکی در داخل سازمان همکاری‌های شانگهای نسبت به پذیرش ایران مقاومت نشان می‌دهد که ازبکستان و تاجیکستان قطب مخالف حضور جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌روند. مقاومت این قطب مخالف نیز پایدار نبوده و قطعاً شکننده خواهد بود، خصوصاً که روس‌ها و آقای پوتین اعلام کردند که موافق حضور ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای هستند. شانگهای علاوه بر بستر اقتصادی بسیار مناسب می‌تواند بستر فرهنگی، سیاسی و همچنین امنیتی داشته باشد. بعبارتی این اجلاس می‌تواند ترکیبات ویژه امنیتی و بقولی پیمان خاصی نیز داشته باشد که از لحاظ شمول ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی در آینده قطب بسیار مهمی خواهد بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در اجلاس اخیر شانگهای به نظر می‌رسد چینی‌ها نوعی مخالفت علنی و یا حتی غیر رسمی با عضویت ایران در شانگهای داشته‌اند. نوع رویکرد و رفتار سیاست خارجی چین در مورد حضور و عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای چگونه است ؟
به نظر می‌رسد که مقاومت اصلی مربوط به کشورهایی چون ازبکستان می‌باشد و چین نبایستی مقاومت اصلی داشته باشد. چنانچه مخالفتی نیز از سوی این کشور بروز داده شده در جلسات و نشست‌های بعدی تعدیل خواهد شد. نگرانی خاصی بابت مخالفت چین با حضور ایران در شانگهای به نظر نمی‌رسد چرا که امروزه ایران بالاترین سطح تبادلات اقتصادی و بالاترین سطح همکاری‌های سیاسی را باچین دارد تا جایی که در موضوع سوریه همکاری مستقیم دارند. همچنین سطح قابل قبولی از همکاری دفاعی مابین دو کشور برقرار می‌باشد. چین مخالف اصلی حضور ایران در شانگهای به نظر نمی‌رسد بلکه کشورهای کوچکتری چون ازبکستان و تاجیکستان می‌توانند بعضی از موانع را ایجاد نمایند که همین موانع نیز قابل حل خواهد بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به سطح روابط ایران با کشورهایی چون ازبکستان و تاجیکستان، (تاجیکستان یکی از اصلی‌ترین متحدان ایران در این اتحادیه در طی سال‌های گذشته و از مشوقان اصلی حضور ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای بوده است) آیا بسترها و عللی برای مخالفت این دو کشور با عضویت ایران در شانگهای وجود دارد؟
در مورد مخالفت ازبکستان شاید بتوان به نگرانی‌های فرهنگی اشاره کرد. چرا که چالش‌هایی در رویکرد فرهنگی میان ایران و ازبکستان وجود دارد که می‌تواند مانع موافقت ازبکستان در مورد عضوی ایران باشد. در غیر این صورت بستر همکاری‌های مناسبی میان ایران و دو کشور مذکور موجود می‌باشد. چنانچه در مراحل بعدی نیز رایزنی بیشتری با تاجیک‌ها صورت پذیرد همراهی لازم تاجیکستان نیز حاصل خواهد شد. به اعتقاد بنده این موارد در کوتاه مدت حل خواهد شد و ایران به سمت عضویت جدی‌تر در سازمان همکاری‌های شانگهای پیش خواهد رفت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: عده‌ای معتقدند که رویکرد اخیر به درازا کشاندن عضویت ایران می‌باشد. به نظر شما منافع ملی ایران در قبال عضویت در این سازمان کدامند و تا چه حدی در شرایط کنونی می‌تواند همچنان عضویت ایران با تأخیر انجام پذیرد؟
به نظر می‌رسد که ایران مزیت‌هایی برای حضور در شانگهای دارد ولی عدم حضور ایران در این سازمان معضل و مشکل خاصی را در پی نخواهد داشت. خصوصاً در بعد سیاسی امروزه هماهنگی و همراهی ویژه‌ای میان ایران و برخی از اعضای شانگهای همچون روسیه و چین وجود دارد و حتی حضور سیاسی ایران می‌تواند به تلطیف رابطه‌ی پاکستان و هندوستان در بحث کشمیر بیانجامد. جمهوری اسلامی ایران می‌تواند نقشی تعیین کننده در ایجاد ملاطفت سیاسی میان هند و پاکستان ایفا نماید و این دو کشور نمی توانند مخالف و نگران حضور ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای باشند بلکه ایران می‌تواند کمک خوب و مناسبی در این رابطه برای کشورهای مذکور به حساب آید.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به اجلاس اخیر شانگهای و عدم عضویت ایران ، به نظر شما چه سناریوهایی برای آینده روابط ایران با این اجلاس قابل تصور است؟
نیازی به نگرانی در این خصوص نیست. ایران عضو شانگهای خواهد بود و در جلسات بعدی با رایزنی بیشتر امکان حضور بیشتر ایران در شانگهای فراهم خواهد شد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چنانچه قائل به قطب بندی در شانگهای باشیم، اکنون دو قطب عمده شانگهای چین و روسیه می‌باشند. برخی معتقدند با عضویت کامل ایران در شانگهای ممکن است اعضای این سازمان به سه قطب یا بیشتر تقسیم شوند. آیا ممکن است بعضی از بازیگران داخل شانگهای این مسأله را به عنوان تهدید تلقی کرده و مانع از حضور ایران در شانگهای شوند؟
به نظر من این مسأله تأثیری بر عضویت ایران در شانگهای نخواهد داشت. هر چند ایران داوطلب حضور در شانگهای می‌باشد ولی عدم عضویت در این سازمان ایران لنگ نخواهد نمود. ایران می‌تواند مزیت‌های خوبی را برای شانگهای به همراه داشته باشد و از مزیت‌های این سازمان نیز بهره ببرد و این فرصت خوبی هم برای سازمان و هم برای ایران به حساب می‌آید.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به مباحث امنیتی، اقتصادی و … در شرایط کنونی عضویت در شانگهای چه مزایا و فرصتهای دیگری برای ایران در پی خواهد داشت ؟
مزیت‌هایی در ابعاد اقتصادی برای ایران فراهم خواهد شد. ایران خواهد توانست که در بازار شانگهای آورده‌های خوبی داشته باشد. در ابعاد اقتصادی ایران خواهد توانست که از ظرفیت‌های شانگهای استفاده کند و بر ظرفیت‌های این سازمان بیفزاید. در بعد سیاسی ایران همکاری‌هایی جدی در سطح بین‌المللی با شانگهای دارد. چنانچه ایران در موضوع عراق، سوریه، یمن همراهی خوبی را با روسیه داراست که این امر می‌تواند مزیتی برای حضور ایران در شانگهای به شمار آید. در بعد امنیتی نیز ایران می‌تواند در آینده ترتیبات امنیتی خوبی با شانگهای داشته باشد.
