دکتر عباس قره آغاجی
استاد روابط بین الملل دانشگاه گیرسون ترکیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
نقش قزاقستان در گذشته
قزاقستان امروز در آسیای مرکزی و حتی کل منطقه، یکی از کشورهای امن و مستقل است. بعد از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی و تشکیل کشورهای مستقل در آسیای مرکزی، تاجیکستان بین سال های 1992-1997 با جنگ داخلی بسیار بزرگی رو به رو بود. گروه های سلفی- وهابی در منطقه شرق ازبکستان امنیت کشور را به هم زده بودند و با توجه به اختلافات در مناطق دیگر به از نظر امنیتی مشکلاتی پیش آمد. در قرقیزستان در سال 2005 و 2010، تحولات اجتماعی منجر به تغییر رژیم شد و در مناطق جنوبی شاهد اختلافات قومی بین ازبک ها و قرقیزها بود. ترکمنستان سیاست بی طرفانه ای را اجرا کرده و اتوریتر و توتالیتر بوده و با بیرون در ارتباط نیست. در این بین قزاقستان با توجه به وسعت خاک خود یکی از کشورهای بزرگ دنیا محسوب می شود و هر چند جمعیت آن در رابطه با مساحت جغرافیایی در راستای هم نیستند؛ اما دولت قزاقستان با اجرای سیاست های عاقلانه و دوراندیشانه هم امنیت کشور را به طور کامل حفظ کرده و هم با سیاست های خارجی خود در دنیا از احترام خاص خود برخوردار و در جوامع اروپایی و تمام کشورهای مدرن، به عنوان کشوری در حال توسعه و کشوری با استقلال کامل شناخته می شود. این موضوع به دلیل سیستم اداری آقای رئیس جمهور است و به نظر بعضی از تحلیلگران و از جمله نگارنده امروز آقای نظربایف به عنوان یکی از بزرگترین رهبران و رئیس جمهورهای دولت های ترک منطقه محسوب می شود.
در این میان در بررسی نقش پارلمان قزاقستان در تدوين و پيشبرد سياست خارجي اين کشور باید گفت به جز قرقیزستان که سیستم پارلمانی در آن جا وجود دارد در تمام کشورهای منطقه آسیای مرکزی یعنی قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان با سیستم ریاستی اداره می شوند، در این حال با توجه به این که طبق قانون اساسی شخص رئیس جمهور از اختیارات بالایی در تمام سطوح اداری کشور از اداره پارلمان تا انتخاب تمام وزرا، معاونان وزرا، نخست وزیر، انتصاب تمام سفرا یا خلع آن ها، انتصاب تمام فرماندهان ارتش و فرماندهان نیروهای نظامی دارد، مقام ریاست جمهوری قدرت خارق العاده ای دارد و نمی توان پارلمان را با پارلمان کشورهای اروپایی یا کشورهایی با سیستم دموکراسی غربی مقایسه کرد. با توجه به نوع قانون اساسی شخص رئیس جمهور در اجرای سیاست های کلان دولت چه سیاست های خارجی و چه سیاست های داخلی از پارلمان به عنوان مشاوره و یا تصویب قوانین به اجرا گذاشته استفاده می کند که از سیستم های دیکتاتوری و غیر مستقل بهتر ارزیابی می شود.
در بعد دیگری در مورد نقشي روس های قزاقستان در رويكرد هاي سياست خارجي کشور باید گفت قزاقستان کشوری با اکثریت جمعیت قزاق ها و اقلیت جمعیت روس (شاید بیست تا بیست و پنج درصد مردم آن را روس های این کشور تشکیل می دهند) است. روسها قبل از تشکیل اتحادیه جماهیر شوروی در زمان تزارها از نقاط مختلف روسیه به قزاقستان آورده شده و در آن جا اسکان داده شده اند. در واقع روس هایی آسیای مرکزی ابتدا بیشتر در فعالیت های کشاورزی و دامداری فعالیت می کردند و سطح فرهنگ و یا سطح آموزش و پرورش روس ها بالاتر از مردم بومی این مناطق بوده و توانسته اند در تمام سطوح اداری و نظامی این کشورها در رده های بالا قرار بگیرند. از طرف دیگر در کارهای صنعتی،کشاورزی ، تکنیکی و حتی دانشگاهی در رده بالای جامعه قرار گرفتند. در سال 1991 و زمان استقلال قزاقستان روس ها در سطوح بالای جامعه در مقام های بلند پایه ای قرار داشتند و امروزه هم از مقام های وزارت تا مدیران کل در تمام سطوح بالا در دولت حضور دارند. البته به طور بسیار استثنایی بین قزاق ها و روس ها و حتی دیگر اقلیت های بومی مشکلی پیش نمی آید. در واقع روس های تحصیلکرده در قزاقستان یا در دانشگاه های معتبر روسیه در حال حاضر در وزارتخانه های معتبر دولت قزاقستان و نیز در سازمان های امنیتی، ارتشی کشور مقام های بلندپایه ای را صاحب هستند. همچنین با توجه به نزدیکی و دوستی بین قزاقستان و دولت روسیه این مقامات روس تبار نقش مثبتی در اجرای سیاست های خارجی و حتی داخلی قزاقستان دارند، به طوری که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل دولت های جدید در آسیای مرکزی، با توجه سطوح بالای تحصیل کردگان روسیه و یا عده کثیری از روس ها قزاقستان توانست به زودی با سرعت با تمام اتحادیه های اروپایی، نهادهای بین المللی رابطه برقرار و حتی خود آقای نظربایف در صدر بعضی از این سازمان های بین المللی قرار گرفت.
آينده نقش و جایگاه قزاقستان
مردم قزاقستان بسیار با فرهنگ و دارای تاریخ و گذشته و دارای منابع سرشار زیرزمینی دارد . در این بین تمام کشورهای منطقه به نوعی بعد از استقلال مشکلات عدیده ای داشتند، به عنوان مثال در قرقیزستان تحولات سیاسی منجر به سرنگونی دولت ها شد، در آذربایجان مساله قره باغ و در گرجستان اختلافات زیادی انجام شد و منطقه اوستیای شمالی از کشور جدا شد. اما از بین تمامی این کشورها یا پانزده کشوری که از اتحادیه جماهیر شوروی جدا شدند، قزاقستان توانسته با تدبیرها و سیاست های عاقلانه آقای نظربایف، امنیت و استقلال خود را حفظ کند و نه تنها اختلافات قومی و مذهبی در این کشور روی نداده است، بلکه می تواند برای دیگر کشورهای منطقه هدف و سمبلی باشد تا دیگر کشورها نیز مانند قزاقستان از استقلال و امنیت برخوردار باشند است. قزاقستان اکنون با پیشرفت های اقتصادی خود و ایجاد اتوبان ها و احداث فرودگاه ها سیاست های مهم و درستی نظیر انتقال پایتخت از آلماتا به شهر آستانه شاهد پیشرفت های خیلی عمیقی در اقتصاد و مسکن و عمران و آبادی است. به گونه ای است که بعد از یک سال بازدید از قزاقستان پیشرفت ها را به خوبی دید. چنانچه همچون افزایش ارقام صادرات و واردات قزاقستان شاهد این موضوع هستیم که قزاقستان طی سال های آینده یک کشور نمونه برای کشورهای منطقه خواهد بود. در این بین اولویت های قزاقستان حفظ تمامیت ارضی و استقرار امنیت و عدم تغییر مرزها و نیز تثبیت مرزهای بین المللی و استقلال داخلی تمام کشورهای منطقه است. چنانچه باید گفت که سیاست قزاقستان با تعادل ، مدیریت و رهبری دولت قزاقستان در تمام مسائل منطقه از احترام خاصی برخوردار هستند و در هیچ کدام از مسائل منطقه، از کشوری خاص طرفداری نمی کنند و یا در جبهه مخالف هیچ کشوری قرار نگرفته اند. حتی رفتار دولت قزاقستان در مسئله حقوقی دریای خزر نیز از یک منطق و تعادلی برخوردار است. چنانچه در حال حاضر اکثر کشورهای اسلامی به کشور قزاقستان با نظر تحسین نگاه می کنند و شخص آقای رئیس جمهور را نیز مورد تحسین قرار می دهند و به طور کلی امروزه سیاست خارجی دولت قزاقستان در منطقه عامل ثبات و امنیت به حساب می آید.
واژگان کلیدی: سیاست خارجی قزاقستان، نگاه قزاقستان به بحران های منطقه ای ، قزاقستان و بازیگران خارجی، روابط خارجی قزاقستان
