مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
هر چند روابط ایران و چین به سده ها قبل برمیگردد؛ اما روابط دو کشور در سالهای اخیر با حساسیت ویژه ای روبرو بوده است. در همین راستا با در نظر گرفتن نوع نگاه ایران و چین و نقش بازیگران خارجی در این روابط روابط کنونی دو کشور در سالهای گذشته با فراز و نشیب هایی روبرو بوده است.در همین راستا با توجه به سفر رئیس جمهور ایران به چین گفتگویی با دكترعلي خرم سفير پيشين در چين داشته ایم:
واژگان کلیدی:روابط ایران و چین؛روابط سیاسی ایران و چین؛ روابط مسکو و پکن؛
مرکز بین المللی مطالعات صلح : با توجه به پیشینهی روابط ایران و چین، در سه دههی گذشته، روابط این دو کشور با چه تحولات عمدهای رو به رو بوده است؟
دوره نوین روابط سیاسی ایران و چین از 17 شهریور 1357 که صدر هیات رئیسهی کمونیستی چین به ایران سفر کرد و مصادف با روز تاریخی 17 شهریور در ایران بود، آغاز شد. مردم ایران نسبت به این روز خاطرهی بدی داشتند و این امر موجب شد سفر مذکور بعد از انقلاب روی روابط سایه بیندازد. بنده در سفری که در سال 1361 به عنوان اولین سفیر به چین داشتم، طی بررسیها متوجه شدم که سفر سال 1357 در روز 17 شهریور عمدی نبوده و برحسب اتفاق بوده است. بنابراین روابط ایران و چین از سال 1361 دوباره گسترش پیدا کرد و حجم روابطی که آن موقع چیزی حدود 20 میلیون دلار بود، ظرف چهار، پنج سال به 600 میلیون دلار رسید و از آن به بعد این سیر ادامه پیدا کرد تا جایی که الان حجم روابط دو کشور حدود 30 میلیارد دلار است. روابط ایران و چین عموما رو به گسترش بوده است، منتها نگاه چین به ایران ضمن اینکه یک نگاه استراتژیک است، یه نگاه تجاری هم هست. این امر تا حدودی به روابط دو کشور ضربه زده است. علت ضربه زدن این نوع نگاه این است که مردم ایران از کالاهای چینی راضی نیستند. عموم کالاهایی که از چین وارد ایران شده است- بالعکس سه دههی پیش که کالاهای چینی همیشه معروف و ممتاز بودهاند- بسیار مبتذل بوده است، به همین دلیل از نظر تجاری این وضعیت را دارد. درحالی که از نظر سیاسی عموما روابط نسبتا خوبی داشتهایم. با اجلاس شانگهای نیز روابط دو کشور از نگاه امنیتی و اقتصادی، اهمیت بیشتری پیدا کرد. ایران به عنوان ناظر گروه شانگهای در اجلاسهای مختلف شرکت میکند و در این رابطه نوعی دوستی نزدیک با چین و روسیه دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : اگر با توجه به شرایط کنونی، روابط بین ایران و چین را بررسی کنیم، چه فرصتهایی برای همکاری بین دو کشور وجود دارد؟
در زمینههای مختلفی شرایط همکاری وجود دارد. در زمینههای سرمایهگذاری اگر چینیها مایل به سرمایهگذاری در ایران باشند (که در برخی از شاخه ها این کار را انجام دادهاند)، امکان همکاری وجود دارد. البته باید نگاه کاسبکارانه از چینیها زدوده شود و صرفا به منافع یکطرفهی خود نگاه نکنند و منافع را دوطرفه ببینند. جز در این حالت، در تمام زمینهها ازجمله زمینهی اقتصادی، زمینهی صنعتی، بهویژه در زمینههای نفتی و گاز و در هر زمینهی دیگری که نگاه کنیم، چینیها یک سری امتیازهایی دارند. میتوان گفت ایران گزینهی مناسبی برای این مزیتها و امتیازهای چینیها و کاربرد آنها است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : در شرایط کنونی، با توجه به اینکه موانع زیادی برای افزایش همکاری وجود دارد، چه چالشهایی بر سر راه روابط دو کشور موجود است؟
یکی از چالشها همان نگاه کاسبکارانه است که نباید چینیها اتخاذ نمایند. در دورهی تحریم بسیاری از شرکتهای بخش خصوصی ایرانی از این نگاه کاسبکارانهی چینیها ضربه خوردند و صدمه دیدند. این ضربه خوردنها درحالی بود که ایرانیها انتظار داشتند در دورهی تحریم، چینیها را به عنوان یک دوست در کنار خود داشته باشند، نه اینکه آنها هم از این موقعیت استفاده کنند و بخواهند ……ایرانیها را قطع کنند. در خیلی از مواقع بخش خصوصی این تجربه را دارد که با طرف چینی قرارداد بسته است، ولی آنها از این موقعیت تحریمها استفاده کرده و به تعهدات خود عمل نکردهاند. این موضوعات چیزهایی هستند که خواه ناخواه روی روابط دو کشور تاثیر میگذارند. از نظر نگاه تاریخی، هر دو کشور دارای سابقهی دیرینه هستند که میتوانند از آن استفاده نمایند و روابط خود را استحکام ببخشند. از باب تکنولوژی و دستاوردهای علمی، امکان همکاری بین ایران و چین فراوان است. اگر در جاهایی هم چینیها نسبت به ایران نگرانی دارند، ایرانیها با عمل خود واقعیت را نشان میدهند. مثلا درمورد مسلمانها، چینیها تا مدتها به ایران ظنین بودند، اما ایرانیها ثابت کردند (که به دستور حضرت امام که ایران حق مداخله در امور داخلی هیچ کشوری را ندارد،) خطری را ایجاد نمیکنند. ایران بعد هم در عمل نشان دادند که این موضوع درست است. امروزه چینیها نگرانی امنیتی از باب ایران ندارند. این خودش یک امتیاز است و باب همکاری آن بسیار فراوان است. اگر چینیها هم به صورت مقطعی به ایران نگاه نکنند، که این امر یکی از چالشهای این روابط است، در آن صورت روابط دو کشور میتواند عمیقتر و عمیقتر شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : اگر بخواهیم به متغیر نقش بازیگران بیرونی به چین نگاه کنیم، بازیگرانی همچون روسیه، امریکا، اتحادیهی اروپا، هند و سایر بازیگران، چه نگاهی به روابط ایران با چین دارند؟
روسیه، فعلا و در مقطع حاضر هیچ نگرانیای از بابت روابط ایران و چین ندارد. امریکاییها نگران هستند، البته نگرانی آنها در گذشته بیشتر بوده است و امروزه کاهش پیدا کرده است. در گذشته چون امریکاییها میخواستند ایران را منزوی کنند، از چینیها بابت گسترش روابط دلخور بودند، اما الان اینطور نیست و خود غربیها به دنبال گسترش روابط با ایران هستند. از این بابت شاید الان بالعکس شده و این چینیها هستند که نگران گسترش روابط ایران با غرب هستند. چینیها فکر میکنند اگر روابط ایران و غرب گسترش پیدا نماید، ممکن است جای چینیها خالی شود. پاسخ این نگرانی این است که اگر چینیها کاسبکارانه به روابط نگاه نمیکردند و نکنند، جای چینیها علارغم جای غربیها میتواند در ایران محفوظ باشد، درنتیجه به خود رفتار و نوع روابط چینیها با ایران برمیگردد. اتحادیهی اروپا و بقیه نیز نگرانی جدی از روابط ایران و چین ندارند. این کشورها در گذشته نگرانیهایی داشتهاند، اما امروزه میتوان گفت تاحدودی برطرف شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : با توجه به وضعیت کنونی هستهای ایران و متغیرهای دیگر و با درنظر گرفتن سفر آقای روحانی به چین، آیندهی روابط ایران و چین را چگونه مورد بررسی قرار میدهید؟
چین کشوری دوست برای ایران است. ایران و چین دارای منافع و علائق مشترک از جهات مختلف سیاسی، امنیتی و …. هستند. ممکن است بخش سیاسی- امنیتی روابط ایران و چین، گسترش زیادی داشته باشد، ولی در قسمت اقتصادی- تجاری این امر بستگی به عملکرد چینیها دارد. اگر عملکرد چینیها خوب نباشد، قطعا اروپاییها و امریکاییها جای چینیها را به سرعت پر میکنند و آنها را از باب اقتصادی- تجاری عقب میاندازند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : آیا افزایش روابط ایران و چین، میتواند واکنش کشورهای عربی، بهویژه عربستان را برانگیزاند؟
نه. به دلیل اینکه عربستان رقیب ایران نیست و نوع روابطی که ایران با چین دارد با نوع روابطی که عربستان با چین دارد، متفاوت است. ایران از یک پتانسیلها و بنیههای علمی- صنعتی برخوردار است که میتواند احتیاجاتش را در اروپا، امریکا، روسیه و در چین برطرف کند، لذا به یک جای خاص مربوط نیست. مثلا در صنعت نفت دیدیم که ایران، منابع خودش را متنوع کرد. عربستان و یا برخی دیگر از کشورهای عربی رقیبی برای ایران نیستند که نگران ایران باشند.
