مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
روابط نهادی تركيه و شوراي همكاري خليج فارس در سالهای گذشته ابعاد نوینی یافته است و اخیرا نیز نشست مشترک وزیران خارجه ترکیه و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برگزار شد و با مواضعی ضد ایرانی نیز روبرو بود. گفتگوی زیر برای بررسی دامنه روابط ترکیه و شوراي همكاري خليج فارس است.
واژگان کلیدی: منافع ایران ، روابط، دو جانبه، تركيه ، شوراي همكاري خليج فارس ، عربستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح: علل توجه تركيه به شوراي همكاري خليج فارس چيست؟
ترکیه به دنبال افزایش همکاری های راهبردی با اعراب است ،ترکیه به دنبال افزایش بهای نفت و حامل های انرژی تلاش گسترده ای را برای نزدیکی به کشورهای عربی انجام می دهد ،رئوس کلی این تلاشها از سال ۲۰۰۰که توسعه همکاری های خود را به کشورهای همسایه دنبال می کند ، تدوین شده است. ترکیه برای ایجاد ارتباط با کشورهای عرب منطقه در شورای همکاری های منطقه ای به دنبال برادر بزرگ تر آنها یعنی عربستان رفته است ،ترکیه دنبال جذب سرمایه های عربی، نفت و انرژی، توسعه اقتصادی در وهله اول می باشد ، بطوری که آنکارا در گذشته قراردادهای متعدد انرژی و تجاری با کشورهایی مثل عربستان و قطر امضا کرده است ،در حقیقت آنها بصورت یکجانبه با اعضا همکاری می کردند ، در همین راستا وزیران خارجه کشورهای عضو شورای خلیج فارس مذاکراتی را با عنوان شورای همکاری های راهبردی با ترکیه را دنبال می کردند. افزایش بهای نفت و رابطه بحرانی ترکیه و روسیه در پی سقوط جنگنده روس از مهمترین دلایل نزدیکی ترکیه با شورا می باشد ،آنکارا به دنبال جذب یک پنجم از جذب ثروت انباشته شده نفتی اعراب برای بازار سرمایه ترکیه هست ، اما برای این حجم هنگفت سرمایه گذاری علاوه بر موافقتنامه های تجاری -اقتصادی ،نیاز به گسترش مناسبات سیاسی و فرهنگی و توافقات و کنوانسیون های هست که شورای همکاری خلیج فارس برای تدوین استراتژی های دوجانبه و چندجانبه در روابط ترکیه با کشورهای عربی منطقه به شما می رود ، در واقع ترکیه با اعضای شورا قبلا روابط بصورت دوجانبه را داشت ، برای نیل به ضرورت اعتماد برای سرمایه بیشتر و روابط چند جانبه روابط از سطح کشورها را به سطح راهبردی شورای همکاری ارتقا داده اند، دلیل این مورد هم بیشتر به این خاطر بود که هر آن ممکن است برخی از کشورهای اروپایی سرمایه خود را از بازار بورس ترکیه خارج نمایند ، از طرفی در طی سالیان اخیر ،اجلاس اقتصادی “ترک-عرب “با هدف روابط اقتصادی شروع بکار کرده بود. بخاطر همین حتی در اجلاس اقتصادی اخیر ترکیه با اعراب گاه مشاهده شده است که عمرموسی نیز مشارکت و شرکت داشته است ، بنابراین برای تعیین دسته بندی روابط ترکیه رو به توسعه مناسبات سیاسی به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس آورده است
مرکز بین المللی مطالعات صلح: علل توجه شوراي همكاري خليج فارس به تركيه چيست؟
مهمترین علت این موضوع، نگاه ژئوپلتیکی حاکم به بحران سوریه می باشد. در حقیقت بر اساس نگاه ترک ها و اعراب محیط جدیدی بعد از جنگ عراق در سال 2003 ایجاد شده است. در این محیط جدید ضرورت دارد عنوان کنیم که دو همسایه عرب ترکیه و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس یعنی عراق و سوریه در حوزه نفوذ ایران و روسیه قرار دارند. این یک توسعه بی سابقه در کل تاریخ رقابت ایران، ترکیه و روسیه و اعراب می باشد، با توجه به این زنجیره اتحادی، ایران بطور موثر قدرت منطقه ای در مدیترانه شده است، از طرفی، در حقیقت ریشه این مساله را باید در دو محور ژئوپلیتیک سیاست های عربستان و ترکیه جستجو کرد که معتقد است اگر بشار اسد حفظ شود، موازنه عراق، سوریه، ایران و روسیه دسترسی ترکیه به خاورمیانه و دسترسی اعراب از ژئوپلتیک ترکیه به اروپا را مشکل خواهد کرد. سوریه، عراق و لبنان سه کشور فوق العاده مهم برای ترکیه، عربستان ،ایران، روسیه و سایر قدرتهای منطقه ای و فرا منطقه ای می باشند، کشورها رقابت جدی تاریخی در این منطقه بایکدیگر را دارند، اگر چه این رقابت یک رقابت ژئوپلیتیکی نرم می باشد که اخیرا نیز شدت یافته است و در حالی است که جنگ عراق پازل خاورمیانه را کامل نمود و عوامل شیعه را به قدرت رساند، بنابراین ایران و در پی آنها روسیه، توانایی دسترسی به مدیترانه را به لطف سه کشور هم نگاه خود دارند. افزون بر این 1800 کیلومتر مرز مشترک این کشورها با یکدیگر معمای امنیتی قابل توجهی را برای همدیگر به وجود آورده است، یعنی یک رقابت ژئوپلتیک و نقش دروازبانی که ایران ،عراق ، سوریه و روسیه در بین اعراب و ترکیه شده است ،در حکم یک کاتالیزور برای ارتقای روابط به سطح همکاری های راهبردی در شورای همکاری خلیج فارس گردد، از طرفی اعراب در چارچوب سند “ابتکار همکاری استانبول “همکاری هایی با ناتو دارد و ترکیه نیز از اعضای بسیار مهم ناتو به شمار می رود ، بطوری که نقطه آغازین همکاری های ناتو با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز به سال ۲۰۰۴ به شهر استانبول بر میگردد، بنابراین ناتو و در پی آن امنیت انرژی فاکتور بسیار مهمی در رابطه اعراب و علت نگاه آنها به ترکیه می باشد ، از طرفی کشورهای عربی بسیار مشتاق هستند تا اطلاعات و دسترسی به میزان و قابلیت ،پتانسیل های شرکت های ترکیه ای در پروژه های ساختمانی و زیرسازی در ارتباط با کشورهای خود داشته باشند ، همانطوری که گفته شد ژئوپلتیک، ناتو و توسعه مناسبات عمرانی مهمترین دلایل نگاه و اهمیت بخشی این کشورها به نسبت ترکیه است
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه تركيه به اختلافات سرزميني و سياسي شوراي همكاري با ايران چگونه است؟
ماهیت نگاه ترکیه به ایران هیچوقت بصورت یک تهدید منطقه ای نیست . آنکارا علیرغم داشتن مشکلاتی با تهران ،صرفا ایران را بعنوان یک رقیب منطقه ای تلقی می کند ، اساسا برداشت ذهنی ایران، ترکیه و کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس بسیار متفاوت است ،بزرگترین مشکل در رابطه تهران و آنکارا بیشتر بخاطر برداشت آنها از موضوعات فعلی خاورمیانه است ، ترکیه بصورت اعمالی ،وارد تعارضات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با تهران نمی شود ،چرا که آنها می دانند که با ایران همسایه هستند و با آنها همسایه نیستند ،در ثانی فاکتور عرب بودن بسیار مهم است ،که نه ایران و نه ترکیه عرب نیستند ، با وجود اینکه ترکیه و عربستان ظاهرا رقابتی با همدیگر ندارند، اما چالش بزرگی بین دو کشور وجود دارد. ترکیه الگوی یک دنیای اخوانی را مدنظر دارد اما عربستان از الگوی اسلام گرایان سلفی حمایت می کند ،اختلاف مشترک ترکیه ،ایران و کشورهای عرب شورای همکاری خلیج فارس در حال حاضر متمرکز در سوریه هست ،که می بینیم علیرغم هشدارها حجم مسائل اخلاقی فراتر از مسائل ژئوپلتیک بالاتر رفته است ،علاوه بر سوریه ،عراق ، لبنان وموضوعات کردی فاکتور بسیار مهمی در موارد تعامل ،تهدید و یا رقابت بین این بازیگران را مهیا می کند ،در موضوع لبنان در یک متن جدید وقتی ترکیه از سوریه جدا ماند دیگر در لبنان بی طرف نماند و از قطر که یک کشور کوچک اما از نظر دیپلماتیک تاثیر گذار می باشد طلب کمک نمود، حال آنکه نقش عربستان در تحولات لبنان کمرنگ تر شده است ،موضوع لبنان پتانسیل اختلاف بین ترکیه و عربستان را دارد ،از طرفی ایران یک بازیگر فوق العاده کلیدی در لبنان به شمار می رود .علاوه بر این موضوعات از نظر ترکیه، عربستان از تعریف دموکراسی و سازگاری آن با اسلام فاصله دارد. ترکیه لزوما نه در رفتار نمایشی خود ،بلکه در رفتار اعمالی خود به هیچ وجه حاضر نیست که در ائتلاف سنی اعراب به رهبری عربستان شرکت کند .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مخالفان و موافقان گسترش روابط امنيتي و سياسي دفاعي تركيه با شوراي همكاري در بين كشورهاي عضو شورا كدامند؟
ترکیه با همه این کشورها روابط خوبی در سطوح مختلف دارد ،اما محوریت روابط با این کشورها را در سطح اول روی عربستان بعنوان برادر بزرگتر و سپس با کمی تخفیف بروی قطر و امارات تعریف کرده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آينده روابط چگونه است وبه چه عواملي وابسته است؟
ترکیه در حال گسترش روابط با شرق هست ، با روسیه و مصر روابط خود را واکاوی می کند و اخیرا ارتباطاتی را با دمشق ایجاد کرده است ، آینده روابط ترکیه با شورای همکاری های خلیج فارس بستگی به صرفا موضوعات اقتصادی ندارد ، اگر سطح روابط روی محوریت ایدئولوژیک را بخواهیم بررسی کنیم ، مشاهده خواهیم کرد سیاست های ترکیه با اعراب بیشتر تاکتیکی هست تا بصورت استراتژیک، اما آینده این روابط بستگی به نوع تحولات سوریه ،عراق ،لبنان و موضوعات کردی دارد. یعنی تاثیر این متغیرها از موضوعات درونی روابط دوجانبه ترکیه با شورا بیشتر است، با توجه به ماهیت سیاست خارجی ترکیه و نیاز که فاکتور بسیار مهمی در استراتژی های ترکیه در منطقه قلمداد می شود ،آنها تلاش خواهند کرد روابط خود را در سطح فنی و مالی حفظ نمایند ،اما کثرت موضوعات معنایی و ارزشی در خاورمیانه بقدری زیاد هست که بعید به نظر میرسد که در این سطح بتوان آنرا حفظ نمود ،ترکیه در بهار عربی به وضوح نشان داده است که در تحولات خاورمیانه خواهان تغییر وضع موجود است و این دقیقا برعکس استراتژی عربستان است.
