احمد منتظران
کارشناس روابط خارجی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
جناب آقای دکتر روحانی رئیس جمهوری محترم در جمع سفرای جدید و قدیم جمهوری اسلامی که هر ساله به منظور هماهنگیهای سیاسی و بین المللی و بررسی و تبیین سیاست خارجی دولت خویش گرد هم می آیند با اعلام سیاست خارجی مبتنی بر تعامل سازنده با همه کشورها بجز رژیم اشغالگر و غاصب سزمین اسلامی فلسطین ( اسرائیل ) بار دیگر تاکید نمودند.
واژگان کلیدی: سیاست خارجی تعامل و منطق گرای، دولت تدبیر و امید، سیاست خارجی دولت تدبیر و امید، ملاحضاتی بر سیاست خارجی ، روابط دولت تدبیر و امید
برخی از نکات کلیدی ایشان در خصوص اصول و پایه های سیاست خارجی دولت تدبیر و امید بشرح ذیل ارائه میشود:
– ما در تمام صحنه‌ها وقتی دقیق با طرف مقابل مواجه می‌شویم، اگر از قدرت خود و دشمن و شرایط منطقه و جهان محاسبه درست نداشته باشیم، به پیروزی نمی‌رسیم. سنت خداوند، سنت ثابت است؛ آنجا که عقل، محاسبه، تدبیر، آینده‌نگری، محاسبه درست قدرت خود و محاسبه دقیق قدرت دشمن پیش رو باشد، خدا هم کمک می‌کند.اگر دچار محاسبه غلط شویم به پیروزی نمی‌رسیم و یا با هزینه گزاف به پیروزی دست پیدا می‌کنیم؛ در هشت سال دفاع مقدس هم هر جا درست محاسبه کردیم با هزینه کم پیروز شدیم و هر جا خوب محاسبه نکردیم به فتح نرسیدیم.
– آنها که به ناروا ایران‌هراسی، شیعه‌هراسی و اسلام‌هراسی را مطرح می‌کنند و از طرف دیگر در داخل هم یک عده تعامل‌هراسی را مطرح می‌کنند، باید بدانند که ایران سراسر صلح و پرهیز از جنگ و مداخله در امور دیگران است؛ اسلام سراسرش هدایت و شیعه همه‌اش اخلاق و کرامت انسانی است.
– عده‌ای در داخل تعامل‌هراسی می‌کنند و می‌گویند چرا به یک خارجی نزدیک شدید؟ می‌گویند خارجی‌ها الکتریسیته خطرناکی دارند، به آنها نزدیک نشوید! یک آقایی می‌گوید هر موقع با خارجی‌ها مذاکره کردیم دچار شکست شدیم. این همه امام و رهبری فریاد زدند خودباوری و اعتماد به نفس؛ این است اعتماد به نفس افرادی که تعامل‌هراسی می‌کنند
– ما در منطق کم نمی‌آوریم؛ ما دیپلمات‌های مجربی داریم. امروز در رأس وزارت امور خارجه افرادی هستند که جزو برترین دیپلمات‌های جهانی هستند و نه فقط منطقه؛ از بس بعضی‌ها هراسان زندگی می‌کنند و چون خودشان اعتماد به نفس ندارد، دیگران را هم این چنین می‌بینند لذا چند مورد از مذاکرات خود را در کتاب هسته‌ای آوردم تا این ترسوها بخوانند. یک عده شعار می‌دهند ولی بزدل سیاسی‌اند؛ هر وقت می‌خواهد مذاکره شود یک عده می‌گویند داریم می‌لرزیم؛ خوب به جهنم، بروید یک جای گرم پیدا کنید
– تعامل‌هراسی، مذاکره‌هراسی و مفاهمه‌هراسی غلط است؛ حتی نرمش قهرمانانه هراسی غلط است.
-ایران در سایه استقلال و خودباوری در برابر دیگران می‌ایستد و از منافعش دفاع می‌کند؛ امروز این دولت اهل شعار نیست، اهل عمل است؛ ما شعور می‌خواهیم به جای شعار؛ تدبیر می‌خواهیم به جای تصمیمات یک شبه.
– تصمیم دولت یازدهم بر تعامل سازنده با دنیاست. شما (سفرا و نمایندگان ایران در خارج) باید اراده ملت ایران را برای سیاسیون و افکار عمومی جهان باز کنید وتوضیح دهید. ما در پی روابط نزدیک‌تر با دنیا هستیم البته از حقوق و منافع و امنیت ملی خود دفاع می‌کنیم و سفرا مدافعان این عرصه هستند. ما تعارف نمی‌کنیم و شعار نمی‌دهیم و دنبال یک روابط صمیمانه و برد – برد نه فقط در روابط هسته‌ای بلکه در تمام روابط‌‌‌مان هستیم
– خط قرمز ما هیچ چیز جز منافع ملی ما نیست؛ آنجا که منافع ملی بخواهد خدشه‌دار شود خط قرمز ما است
– سفرا دیده‌بانان ما در دنیا هستند. سفرای ما دیده‌بانان خط مقدم‌اند؛ دیپلمات‌های ما نباید در دنیا غافلگیر شوند بلکه باید قبل از حادثه بتوانند حادثه را پیش‌بینی و آن را به مرکز منتقل کنند. دیده‌بانان ما با چشمی بصیر، دقیق و بینا زوایای مختلف را ببینند و تحلیل و گزارش کنند و به دنیا برسانند که اراده این ملت اعتدال و تعامل با جهان است
– ما دنبال برد – باخت نیستیم. چون برد – باخت، ثابت و باقی نمی‌ماند؛ آن که می‌ماند و پایه‌ای برای حرکت بعد میشود برد – برد است. در بحث هسته‌ای نیز بنای ما برد – برد است. دنیا بفهمد که هیچ عجله‌ای نداریم، در عین حال تاخیر را هم به نفع کسی نمی‌دانیم
– ما بر مبنای عقل، شرع و فتوای رهبری عزیز، دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نیستیم و دنیا بداند ما با جدیت دنبال مذاکره و حل مسایل هستیم و همه بدانند که مذاکره را برای مذاکره نمی پذیریم
– دنیا بداند اراده جدی برای حل و فصل مسایل داریم اما به هیچ عنوان از حقوق مسلم ملت ایران عقب‌نشینی نخواهیم کرد.
-این دولت، دولتی نیست که بخواهد از حقوق مسلم ملت عقب‌نشینی کند. این دولت بهترین و بالاترین پشتیبانی مردمی و ملی را پشت سر خود دارد و بهترین شرایط را برای تعامل با سایر قوا داراست و امروز سه قوه در کنار هم هستیم و همگی در کنار هدایت‌های رهبری عزیز یک ید واحده هستیم، به هیچ کس اجازه نمی دهیم بین قوا اختلاف ایجاد کرده و خدای ناکرده به رهبری معظم انقلاب توهین کند
– روان‌سازی روابط اقتصادی از وظایف مهم سفرا بوده و امروز یکی از مسایل مهم کشور بخش اقتصاد و فناوری است تلاش همه سفرا و نمایندگان کشورمان باید در کنار سایر وظایف‌شان، روان‌سازی روابط اقتصادی کشورمان با جهان باشد
– رابطه با همسایگان و کشورهای منطقه در اولویت نخست دولت قرار دارد.برای این دولت رابطه با همسایگان و کشورهای منطقه در اولویت نخست قرار دارد و در ۱۱ ماه گذشته با بسیاری از همسایگان‌مان روابط نزدیک‌تری ایجاد کرده‌ایم و تنها یکی دو کشور از همسایگان‌مان هستند که امیدواریم آنها هم به جرگه اکثریت بپیوندند. امروز روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای منطقه و جهان بهتر از گذشته است و جایگاه ایران کاملاً متفاوت شده و چهره واقعی ایران در حال نمایان شدن است.
ملاحظات و نظرها:
آقای روحانی بوضوح فاصله و رویگردانی خویش را از 8 سال سیاست خارجی مشکل آفرین توام با بی تدبیری و سیاستهای احساس گرایانه و غیر منطقی در دولت قبلی که پرستیژ و توان ایرانیان را ضایع و نیز در صحنه بین الملی و منطقه ای سیاست خارجی دشمن ساز و مشکل آفرینی را رقم زد، اعلام کردند .
به نظر میرسد آسیب شناسی آن دوران و سیاستهای اعمال شده می تواند در بخش سیاست خارجی برای دولت و مردم و تیم جدید سیاست خارجی فعلی مفید و ارزنده و آموزنده بوده باشد و لذا بررسی ابعاد آن سیاستها از طریق سمینار و کفرانس هائی هر چند در محیط بسته اما در قالب یک اتاق فکر و با حضور اساتید روابط بین الملل و علوم سیاسی می تواند به مسئولین سیاست خارجی دولت جدید در راستای طراحی یک سیاست خارجی بالنده و فعال و مقبول و رو به رشد ، کمک شایان توجهی بنماید و جمهوری اسلامی ایران را در مسیر تعالی و مسئولیت پذیر و روبه رشد قرار دهد وهمچنین درسهائی برای آینده کشورمان باشد – سوال اصلی اینست چگونه می توان بطور عمل گرایانه و پس از یک دوره مشکل آفرین در سیاست خارجی کشور بتوان کشور را از چنبره نتایج ناقص و نافی منافع ملی گذرداد و با طراحیهای جدید در سیاست خارجی نقش ، توان و وزن جمهوری اسلامی ایران را در جهان و منطقه ترفیع و ترقی داد؟
برای پاسخ به این سوالات و برآورد خواسته های مردم و دولت بایستی با تشکیل اتاق فکر با حضور تصمیم سازان و مجریان سیاست خارجی جدید که تلاش دارند، نواقص ، نارسائیها و انفعال و تخریب سیاست خارجی دوران گذشته را ترمیم ساخته و به طراحی و ایده پردازیهای نو براساس ارزشها و منافع ملی و آرمانهای انقلاب و مقام معظم رهبری براساس اصول سه گانه و راهبرد کلان سیاست خارجی مبنی بر عزت ، حکمت ، مصلحت بپردازند، یک ضرورت تام است.
از طرفی تغییر در مدیرانی که همواره بقای خویش را در دستگاه سیاست خارجی حتمی و دائمی و مادام العمر دانسته و وابسته به گروههای و قطب های قدرت بوده مانع جریان و گردش نخبگان سیاسی است و لذا سیاست خارجی تعامل سازنده گرا با وجود آنها امکانپذیر نخواهد شد .
در راستای یک سیاست خارجی فعال مبتنی بر تدبیر ، خلاقیت ، ابتکار و ایده پرداز و متناسب با نیازهای روز در دوران پر تحول و تلاطم فعلی تغییر در مدیران اجتناب ناپذیر است تا مسیر حرکت دولت و مجریان سیاست خارجی را تسهیل بخشد .
هنوز سیاست خارجی ایران در نتایج مشکلات وعدم آینده نگری و ناکارامدی مجریان سیاست خارجی سابق وموضوع هسته ای گرفتار است و نتوانسته است در منطقه پر آشوب خاورمیانه که با بازیگرانی منطقه ای چون عربستان و قطر و ترکیه به ویروسهای اسلام افراطی و داعشیهای تروریستی مرموز گرفتار شده که میراث و فرهنگ و اقتصاد و ثبات و امنیت منطقه و آینده آنرا تهدید می کنند . از این رو جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت بزرگ منطقه ای بایستی در راستای سیاست خارجی تعامل گرای سازنده با قدرت های بزرگ منطقه ای مسلط جهانی امریکا و اروپا و چین و مجموعه بریک به زبان مشترک رسیده تا شاید بتواند منطقه پر خطر خاورمیانه را با مساعی جمیله با آنها از طریق ساز و کارهای جمعی از خطرهای گوناگون رهانیده و خوشبختی ، ثبات و امنیت را برای مردم منطقه به ارمغان آورد. هر گونه تکروی و بی توجهی و شعار محور و سیاست های احساس گرایانه و حماسی وافی به مقصود نخواهد بود.
