مصر و تونس در سال 2019 – بخش نخست

دکتر حسین ابراهیم نیا

مدرس دانشگاه و پژوهشگر شمال آفريقا

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

معرفی کشورهای مصر _ تونس

مصر:جمهوري عربي مصر كشوري در شمال آفریقا با کشورهای عربستان سعودی، فلسطین(نوارغزه)، اردن، لیبی و سودان همسایه هست؛ این کشور دارای آب و هوای گرم مديترانه اي گرم و خشك ميباشد. طول جغرافيايي اين كشور از 24 درجه شرقي تا 47 درجه شرقي امتداد يافته است و مساحت اين كشور بالغ بر1.001.449 کیلومترمربع ميباشد؛ بیستونهمین کشور جهان از لحاظ وسعت میباشد. این کشور در شمال دریای مدیترانه و در مشرق آن دریای سرخ واقع شده است، همینطور از سمت جنوب با سودان و از غرب با کشور لیبی مرز مشترک دارد و از ناحیه صحرای سینا با فلسطین نیز ارتباط دارد؛ اما بخش کمی از زمین های مصر زراعي و حاصلخیز هست که بیشتر آن در اطراف کرانه‌های رود نیل قرار گرفته و منطقه ای حدود۴۰ هزار کیلومتر مربع یعنی حدود 25/1 (یک بیست و پنجم) که تنها زمین‌های باروراین کشور را تشکیل میدهد و بخش عمده این کشور از بیابان بوده و جمعیت پراکنده‌ای را در خود جای ‌داده‌است؛ چراک ه اغلب جمعیت با تراکم بسیار بالای 1350 نفر در اطراف کرانه های نیل ساکن هستند؛ لازم به ذکر که جمعیت این کشور تا ماه جولای 2019 بر طبق سرشماریهای داخلی بیش از 101.259.916 میلیون نفر است؛ کشور مصر به لحاظ جمعیت 1.31 درصد از کل جمعیت دنیا را شامل میشود و در رده چهاردهم قرار میگیرد. حدود 38.7 درصد (39,172,736 میلیون نفر) این جمعیت شهر نشین بوده که بیشتر آنان در دو شهر بزرگ قاهره و اسکندریه و دیگر شهرهای دلتای رود نیل و حومه آن‌ها زندگی می‌کنند؛ از لحاظ تنوع زبانی 99 درصد به عربی و 1 درصد به فرانسه و یا انگلیسی تکلم می نمایند؛ همچنین 90 درصد جمعیت این کشور مسلمان سنی بوده و حدود 9 درصد آن مسیحی قبطی_ ارتدوکس می باشد و حدود 1 درصد سایر ادیان هست؛ میانگین سنی جمعیت مصر 24 سال هست و در طبقه بندی کشورهای جمعیت جوان سال قرار دارد؛ نرخ باسوادی در این کشور 73.8 درصد هست که از میان مردان با 82.2 درصد و زنان با 65.4 درصد دارای سواد می باشند. همچنین بر اساس آمار یونیسف در کشور مصر 88% درصد از جمعیت سنین 10-24 مرد در حال تحصیل می‌باشند و این آمار در میان زنان 82% درصد است.

جدول شماره(1). اطلاعات جمعیت شناختی کشور مصر

تونس: تونس شمالیترین کشور در شمال آفریقا و در حاشیه دریای مدیترانه با کشورهای لیبی و الجزایر مرز مشترک زمینی دارد؛ این کشور دارای آب و هوای عمدتاً گرم و خشک در مرکزو جنوب و آب و هوای معتدل و نسبتاً مرطوب در سواحل دریای مدیترانه است. بخش های داخلی آن از بیابان‌های سنگلاخی و بخش جنوبی آن نیز پوشیده از شنزار است، اما نواحی شمالی تونس که همجوار با دریای مدیترانه است،نسبتاً حاصلخیز و پوشیده از جنگل است. طول جغرافيايي اين كشور از 39 درجه شمالیو 10 درجه شرقی امتداد يافته است و مساحت اين كشور بالغ بر163,610کیلومتر مربع مي باشد؛نود و یکمین کشور جهان از لحاظ وسعت به شمار میرود. اغلب جمعیت این کشور در سواحل مدیترانه ساکن هستند؛ لازم به ذکر که جمعیت این کشور تا ماه جولای 2019 بر طبق سرشماریهای داخلی بیش از  11,789,949میلیون نفراست؛ کشور تونس به لحاظ جمعیت 0.15درصد از کل جمعیت دنیا را شامل میشود و در رده79 قرار میگیرد. حدود67.1% (7,907,762میلیون نفر) این جمعیت شهرنشین بوده که بیشتر آنان در شهرهای تونس(العاصمه)، صفاقس، سوسه، نابل، مهدیه، باجه، قیروان، قفصه، و بنزرت و حومه آن‌ها زندگی می‌کنند؛ از لحاظ تنوع زبانی 97 درصد به عربی و 3 درصد به فرانسه و آمازیغی تکلم مینمایند؛ همچنین 98.5 درصد جمعیت این کشور مسلمان سنی بوده و حدود 1درصد آن یهودی و مسیحی و 0.5 سایر ادیان و مذاهب می باشند؛ میانگین سنی جمعیت تونس 30 سال هست و در طبقه بندی کشورهای جمعیت جوان سال قرار دارد؛ نرخ باسوادی در این کشور 81.8 درصد هست که از میان مردان با 89.6 درصد و زنان با 74.2 درصد دارای سواد میباشند. همچنین براساس آمار یونیسف در کشور تونس 94درصد از جمعیت سنین10-24سال مرد در حال تحصیل می‌باشند و این آمار در میان زنان 88درصد است.

جدول شماره(2). اطلاعات جمعیت شناختی کشور تونس

لازم به توضیح که با بررسی وضعیت جمعیتی دو کشور مصر و تونس در می یابیم که بدنه اصلی جمعیتی این دو کشور جوان هست و در آینده این دو کشور با مشکلات بسیار روبرو می باشند.

شاخص های اقتصادی دو کشور

مسأله اقتصاد و پیرو آن وضعیت اشتغال همواره از دغدغه های اصلی دولت های مصر از ناصر تا به امروز السیسی بوده است؛ حتی یکی از مولفه هایی که زمینه های سقوط دولت اخوان المسلمین پس از مبارک شکل داد مسأله نابسامانی های اقتصادی بود؛ بنابراین میتوان اینگونه بیان داشت که میزان توانمندی و کارایی هر دولتی با عملکرد اقتصادی و فراهم نمودن زمینه های توسعه سنجیده می شود؛ بنابراین لازم هست نخست داده های اقتصادی یک کشور را در اختیار داشت، تا بتوان به بررسی و ارزیابی وضعیت پرداخت.

مصر: اقتصاد این کشور با تولید ناخالص ملی 249,559 میلیون دلار در سال 2019-2018 در رتبه 45 از میان 196 کشور قرار گرفته است؛ عمده اشتغال کشور مصر به ترتیب از بخش های خدمات 49درصد حجم اشتغال، کشاورزی 26درصد حجم اشتغال و صنعت 25درصد میباشد، به این ترتیب حدود یک سوم جمعیت فعال این کشور را شکل می دهند؛ اما عمده درآمد کشور به ترتیب خدمات با54 درصد، صنعت 34 درصد و در نهایت کشاورزی با 12 درصد بخش اعظم درآمدهای کشور را شکل میدهند؛ همچنین لازم که این نکته بیان شود، اقتصاد این کشور در میان کشورهای شمال آفریقا دارای تنوع درآمدی بوده و صرفاً یک اقتصاد تک محصولی به مانند کشور لیبی ندارد؛ گرچه این کشور دارای تنوع درآمدی هست ولیکن در سال 2019 دارای نرخ بیکاری 8.1 درصد در میان جوانان فارغ التحصیل دانشگاهی و نرخ تورم 14 درصدی بوده است؛ حدود 31.2 میلیون نفر از جمعیت کشور مصر مشغول به کار هست ولی حدود یک چهارم جمعیت مصر 25.1 درصد زیر خط فقر قرار دارد ومنابع درآمدی ثابتی ندارد؛ همچنین این نکته را باید گفت که برطبق نظر سنجی داخلی از مردم مصر، اغلب مردم خود را در طبقه متوسط به سمت فقیر درنظر میگیرند. جدول زیر اطلاعاتی از وضعیت کشور مصر نشان می دهد.

جدول شماره(3). اطلاعات اقتصادی کشور مصر_ 2019

تونس: اقتصاد این کشور با تولید ناخالص ملی 40.26  میلیون دلار در سال 2019-2018 در رتبه 93 از میان 196 کشور قرار گرفته است؛ حدود یک سوم از جمعیت این کشور فعال بوده که به ترتیب در بخش های خدمات 51.7 درصد، صنعت 33 درصد و کشاروزی 14.8 درصد مشغول به کار می باشند؛ اما عمده درآمد تونس به ترتیب از خدمات با63.8 درصد، صنعت 26.2درصد و در نهایت کشاورزی با 10 درصد تامین می شود؛ همچنین لازم که این نکته بیان شود، اقتصاد این کشور در میان کشورهای شمال آفریقا وابسته به مانند لیبی و… وابسته به نفت نبوده بلکه دارای یک اقتصاد توریستی و خدماتی هست؛ گرچه بیشتر درآمد این کشور وابسته به خدمات هست ولیکن به دلیل تحولات صورت گرفته داخلی در سال 2019 دارای نرخ بیکاری 15.5 درصد در میان جوانان فارغ التحصیل دانشگاهی و نرخ تورم 7.5 درصدی است؛ حدود 4.100 میلیون نفر از جمعیت کشور تونس مشغول به کار هست، ولی این کشور 15.7 درصد جمعیت زیر خط فقر دارد؛ جدول زیر اطلاعاتی از وضعیت کشور تونس نشان می دهد.

جدول شماره(4). اطلاعات اقتصادی کشور تونس_ 2019

وضعیت آموزش و سطوح آموزش عالی در مصر و تونس

آموزش شالوده و اساس توسعه و امنیت در معنایی گسترده میباشد، که تمامی حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و فکری‌ها را در برمی‌گیرد و آنچانکه بدون برخورداری از یک آموزش مطلوب و کارآمد نمیتوان به هیچ گونه ثبات، توسعه و رفاهی امید بست؛ آموزش همچنین تنها راه ورود به عرصه‌های رقابت منطقه‌ای و بین المللی می‌باشد؛ همانگونه که هدف سیاست اجتماعی اغلب کشورها گسترانیدن چتر امنیت اجتماعی به منظور حمایت از فرد و مراقبت از خانواده و تضمین حقوق اقشار کم درآمد است، اصلیترین سیاست آموزشی اغلب کشورهای عربی شمال آفریقا از جمله مصر و تونس نیز بر اشاعه علم و دانش همگانی در کلیه مناطق کشورهایشان تأکید و پافشاری دارد.اهمیت این موضوع تا بدان حد که اغلب تلاش دارند، سیاستهای اقتصادی و اجتماعی شان بر پایه یک چنین چهارچوب و نگرشی بنا  نهاده و مهمترین محور را همان آموزش از سطوح ابتدایی تا عالیقرار دهند؛ در این میان معطوف شدن به آموزشهای نوین تضمین کننده ثبات و آینده یک کشور در تمامی عرصه ها و زمینه سازی برای نیل به توسعه همه جانبه در آینده است. در این میان دو کشور تونس و مصر گرچه طی این سالها تلاش داشتهاند سنگ بنای توسعه و پیشرفت را بر مبنای آموزش قرار دهند، ولیکن در طی این سال ها خصوصا به دلیل بی ثباتیها پس از تحولات سال 2011 با مشکلات فراوانی روبرو بوده اند؛ گرچه اراده سیاسی دولت های جدید در مصر و تونس این هست که در این زمینه سرمایه گذاری بیشتری نمایند و اعتقاد بر این هست که سنگ بنای ثبات و آرامش اجتماعی از این مسیر عبور مینماید، اما این در نهایت این آمار و ارقام هست که کامیابی در این زمینه را نشان می دهد؛ در این میان هر دو دولت مصر و تونس از سال 2015 تاکنون سیاست های آموزشی را بر پایه نوگرایی توسعه آموزشی قرار دادهاند و تلاش داشتهاند، با توسعه منابع انسانی در این حوزه معضلات اجتماعی، اقتصادی و انسانی خود را در آینده رفع نمایند، در حقیقت به تعبیری هر دو کشور راهبرد خود را بر این پایه قرار داده اند، لذا بررسی دو کشور در حوزه آموزش دادههای جدیدی در اختیار قرار خواهد داد.

مصر: این کشور با داشتن نرخ با سوادی 73.8% و جمعیت در حال تحصیل که از این میان با نسبت 82.2 درصد در میان مردان و 65.4 درصد در میان زنان است؛ مصر با داشتن 1.3 میلیون نفر دوره قبل از دبستان (مهدکودک)، 11.6 میلیون نفر دوره دبستان و 4.6 میلیون نفر دوره اول و دوم دبیرستان است؛ که از مجموع حدود 22 میلیون دانش آموز در مقاطع مختلف در مدارس کشور مصر حدود 20 میلیون نفر در مدارس دولتی و 2 میلیون نفر در مدارس خصوصی در حال تحصیل هستند؛ همچنین لازم به اشاره است که 2.4 میلیون نفر در دانشگاههای مصر، که از این میان 2.2 میلیون نفر در دانشگاههای دولتی و حدود 180 هزار نفر دانشگاههای خصوصی در حال تحصیل هستند؛ لازم به اشاره که براساس آمارها تا سال 2022 جمعیت دانشجویی مصر حدود 1.5 میلیون نفر افزایش پیدا می کند و در حقیقت تقاضا برای تحصیلات عالیه در حال افزایش هست.

جدول شماره(5). اطلاعات آموزشی کشور مصر_ 2019

تونس: این کشور با داشتن نرخ با سوادی 81.8% و جمعیت در حال تحصیل که از این میان با نسبت 89.6 درصد در میان مردان و 74.2 درصد در میان زنان است؛ تونس با داشتن 590 هزارنفر دوره قبل از دبستان (مهدکودک)، 1.100 میلیون نفر دوره دبستان و 1.150 میلیون نفر دوره دبیرستان است؛ که از مجموع حدود 2.750 میلیون دانش آموز در مقاطع مختلف در مدارس کشور تونس حدود 2.100 میلیون نفر در مدارس دولتی و 650 هزار نفر در مدارس خصوصی در حال تحصیل هستند؛ همچنین لازم به اشاره است که 890 هزار نفر در دانشگاههای تونس، که از این میان 640 هزار نفر در دانشگاههای دولتی و حدود 250 هزار نفر دانشگاههای خصوصی در حال تحصیل هستند؛ لازم به اشاره که براساس آمارها تا سال 2022 جمعیت دانشجویی تونس حدود 550 هزار نفر افزایش پیدا می کند و در حقیقت تقاضا برای تحصیلات عالیه در حال افزایش هست.

جدول شماره(6). اطلاعات آموزشی کشور تونس_ 2019

واژگان کلیدی:  مصر ، تونس، سال 2019 ،دکتر حسین ابراهیم نیا، شمال آفريقا