فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
پس از انقلاب مصر و حمله معترضان مصری به سفارت اسرائیل در قاهره بسیاری پیش بینی می کردند که سطح روابط مصر و اسرائیل کاهش یابد. این موضوع بیش از همه باعث نگرانی اسرائیلی ها شده بود. با انتخاب محمد مرسی، نامزد اسلام گرای اخوان المسلمین به سمت ریاست جمهوری مصر نگرانی اسرائیلی ها بیشتر شد. در اين بين با توجه به تحولات در سينا و سخنان دو دولت در مورد كمپ ديويد براي بررسي بيشتر نوع سياست خارجي دولت مرسي و توان وي در تغيير سياست هاي گذشته مبارك به گفتگويي با حجت اله جودكي كارشناس مصر پرداخته ايم:
كليد واژگان: مرسی، سياست خارجي، اسرائيل، مصر ، اخوان، چشم انداز روابط
مرکز بین المللی مطالعات صلح: هر چند برخی از چهره های اسلام گرای مصری از مرسي می خواستند که مصر به اسرائیل سفیر اعزام نکند اما وي به اسرائيل سفير اعزام كرد. در اين حال با توجه به با توجه به سخنان مرسي در مورد پذيرش همه پيمان هاي گذشته و نوع فشارهاي موجود داخلي و خارجي وي به چه رابطه اي با اسرائيل تن داده است؟
مرسي از گذشته اعلام كرده است كه به همه پيمان هاي گذشته وفادار است. از سوي ديگر طبيعي است كه هر كسي كه در هر كشوري به قدرت رسد نگاهي متفاوتي نسبت به گذشته داشته باشد. مرسي هم مي داند كه برخي در داخل مصر انتقادهايي به كمپ ديويد و رابطه با اسرائيل دارد، اما مي داند كه اسرائيل كشوري است كه در همسايگي مصر قرار داشته و چندين جنگ با مصري ها داشته است و نهايتا به صلح رسيده اند. در اين بين مرسي براين نظر است كه تغيير كمپ ديويد كار عادي نيست. بويژه اينكه اين پيمان ضرري را متوجه مصر نكرده و از عايدات اين پيمان هم بسيار بهره برده است. با اين وجود مرسي اعلام كرده است كه به لغو پيمان نمي انديشد بلكه به تعديل آن فكر ميكند. اين مساله باعث بازتاب هايي در اسرائيل و جاهاي ديگر داشته است. چنانچه وقتي مصر در تحولات چند ماهه گذشته با تروريستهاي سينا مقابله كرد محدوديت هاي زيادي داشت، اما اين محدوددت ها را زير پا گذاشت و نيروي بيشتري اعزام كرد و براي نخستين بار از هواپيما و هلي كوپتر بهره برد (كه برخلاف كمپ ديويد بود). يعني عملا در پيمان كمپ ديويد تغييراتي صورت گرفته است. در اين حال اسرائيل مايل است سخن از تغيير پيمان نشود ولي اگر بخواهد تغييري صورت گيرد به صورت غير رسمي صورت گيرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: پس از واقعه 5 آگوست که در آن 16 نفر از نظامیان مصری کشته شدند، مقامات مصری خواستار افزایش حضور نظامی در سینا شده بودند. در اين حال آيا مصر خواهان بازنگري در پیمان کمپ دیوید در سال 1979 میان مصر و رژیم اسرائيل است؟
برخي از گروه هاي مصري خواستار چنين امري هستند و از بازنگري در اين پيمان سخن گفته اند و برخي نيز از تعديل سخن گفته اند اما اين طرح هنوز مبهم است. در اين حال منظور آقاي مرسي از تعديل هنوز چندان روشن نيست و مشخص نيست منظور وي از تعديل چيست؟ ولي به احتمال قوي با توجه به اقداماتي كه در ماه هاي اخير در صحراي سينا صورت گرفته است مصر مي خواهد دستش براي دفاع از سينا حداقل در مقابل نه اسرائيل بلكه تروريست هاي داخلي و يا خارجي و يا هر گونه تهديد ديگر باز باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اخيرا آویگدور لیبرمنˈ در اظهاراتی اعلام کرد که کوچکترین امکانی وجود ندارد که اسرائیل معاهده صلح با مصر را که در سال 1979 میلادی منعقد شده ، اصلاح کند. در اين بين رويكرد اسرائيل در نگاه به مصر كنوني چيست؟
طبيعي است كه اسرائيل ميخواهد از تمام دستاوردهاي خود در پيمان كمپ ديويد بهره گيرد و تمايل ندارد تغييري در اين پيمان به گونه اي كه منافع اسرائيل را به خطر اندازد صورت گيرد. اما اسرائيل توانسته مرزهاي تقريبا امني در سه دهه گذشته با مصر داشته باشد و خطر جنگ از اين ناحيه را متوجه خود نبيند. يعني اينكه اسرائيل با بزرگترين كشور جهان عرب در حالت صلح باشد دستاوردي براي اسرائيل است. با اين حال اسرائيلي ها به خوبي ميدانند كه طرف مصري داراي تنگناهايي است و امكان استفاده از سلاح ها سنگين، هواپيما و نيروي نظامي بيشتر در صحراي سينا را ندارد. در اين حال در تحولات اخير مصر هم به اين مي انديشد كه اگر چنين چيزي امكان داشته باشد چه خطراتي متوجه كشورش است. در اين حال اظهارات ليبرمن و يا هر كسي ديگري در مقابل يك واقعيت جديد مطرح مي شود. حال پرسش اين است اين واقعيت جديد مي تواند خود را بر پيماني كه از عمر آن سه دهه گذشته است تحميل كند؟ من فكر ميكنم اين امر رخ مي دهد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مصر در توافق با اسرائیل در 7 اوت (17 مرداد ماه ) و در چارچوب عملیات سینا نیروهای اضافی را در منطقه سينا مستقر کرد. در اين حال با توجه به درگيريهاي چند ماه گذشته در سينا اين امر چه تاثيري در روابط دو دولت داشته است ؟
تحولات اخير نشان داد كه اسرائيل برتري ويژه اطلاعاتي و بسيار بالايي در صحراي سينا دارد. وقتي تروريست ها به سربازان مصري حمله و آنان را قتل عام كردند اسرائيل بلافاصله واكنش نشان داد. اسرائيلي ها اعلام كردند كه از شش روز گذشته منتظر چنين حمله اي بوده اند. در اين حال اسرائيلي ها قبلا ها اطلاعات خود را به مصري ها هم انتقال داده بودند چنانچه يكي از عواملي كه باعث شد مرسي رئيس ستاد ارتش مصر و چند نفر ديگر را تغيير دهد اعتراض به كوتاهي آنان بود. يعني اسرائيل دست بالايي در سينا دارد. لذا طبيعي است كه مصري ها احساس كنند بايد اطلاعات برابري نسبت به اسرائيل داشته باشند و تاكنون شرايط به گونه اي بوده است كه اين امكان فراهم نشده است. بنابراين تصميم دارند اين ضعف خود را در داخل سينا بر طرف كنند. در همين راستا خواسته هايي از اسرائيل براي تعديل در كمپ ديويد دارند. چنانچه يكي از دلايلي كه مرسي به اسرائيل سفير فرستاد و بر ادامه روابط تاكيد كرد حل مسالمت آميز اين امور بدون درگيري نظامي است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: برخي رسانه هاي مصري تاكيد كرده اند اسرائيل در پوشش انجام طرحهای اکتشاف نفت و گاز در دریای مدیترانه با حفر چندین حلقه چاه، غارت منابع گازی مصر با ارزش بیش از 200 میلیارد دلار را هدف قرار داده است. در اين حال تنش بر سر منابع انرژي تا چه حدي مي تواند روابط مصر و اسرائيل را تنش آلود كند؟
اين امر واقعيت است كه هر كس كه در دنياي فعلي از قدرت فناوري بيشتري برخوردار باشد امكان تامين منافع خود را بيشتر دارد. در خيلي از حوزه هاي مشترك مانند قطر و ايران چين امري رخ داده است.( مانند تلاش قطر و بهره برداري بيشتر). در اين حال در حوزه هاي مشترك در دريا هر كشوري كه بتواند اقدام به استخراج نفت و گاز و…كند برنده است. در اين حال اين برداشت گسترده هر چند تا حدي ميتواند روابط را تيره كند ولي زماني مصر مي تواند به تلاش هاي اسرائيل در حوزه دريا و منابع مشترك واكنش نشان دهد كه به چنين قدرت تكنولوژيكي دست يابد و از منافع ملي خود پاسداري كند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آيا ميتوان گفت بين جناح هاي اخوان المسلمين اختلافي در مورد نگاه به اسرائيل وجود دارد ؟
نه. در بين اخوان مصر اختلافي در مورد نگاه به اسرائيل وجود ندارد و يك نوع فكر ميكنند. يعني بين اخوان و ديگران اختلافاتي در اين حوزه وجود دارد اما من در بين اخوان اختلافي را مشاهده نكرده ام. گذشته از اين حزب النور علي رغم شعارهاي كه ميدهد هيچگاه خواستار مباره با اسرائيل نبوده است. حتي در مبازه با مبارك هم شركت نكردند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش شرايط كنوني اقتصادي مصر در روابط مصر با اسرائيل تا چه حدي است ؟
اساسا شرايط اقتصادي هر كشوري شايد برترين اصل تعين كننده در سياست خارجي آن كشور باشد. در چنين حالي اگر كشوري قدرت اقتصادي بيشتري داشته باشد قدرت چانه زني بيشتر، انتقاد و مخالفت دارد. در اين حال زماني كه شرايط اقتصادي در داخل وخيم است آن كشور ممكن است شعار دهد، اما هيچ گونه سياستي را نمي تواند اعمال كند. در وضعيت فعلي مصر شرايط اقتصادي خوبي ندارد. به همين دليل مصري ها به سياست معتدل اهميت مي دهند و ميدانند كه هر گونه تغيير پيامدهايي اقتصادي نيزدارد. مثلا تعديل در كمپ ديويد ممكن است در سينا براي مصر رخ دهد و امتيازاتي داشته باشد، اما اسرائيل مي تواند پاسخ را در سينا ندهد. مثلا پاسخ به مصر را در اوگاندا و اتيوپي و با فشار بر حق آبه در نيل و بر ضد مصر انجام دهد. يعني مصري ها كاملا به اين نكته واقف هستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش امريكا در روابط مصر با اسرائيل تا چه حدي است ؟
امريكا تلاش ميكند كه همواره بين اسرائيل و مصر نوعي ثبات برقرار گردد و اگر اين امر رخ دهد به نفع امريكا است. يعني هر گونه تنش در روابط مصر و اسرائيل پاي امريكا را به روابط باز ميكند. چرا كه امريكا خود را متعهد به امنيت اسرائيل و دفاع از آن ميداند لذا مصري ها هم به اين نكته توجه مي كنند و امريكايي ها هم به هر گونه تغيير روابط مصر و اسرائيل هشدار مي دهند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در نگاهي كوتاه مدت و بلندمدت آينده روابط مصر با اسرائيل به چه سمت و سويي جهت خواهد يافت؟
من فكر نميكنم مصر و اسرائيل به هيچ عنوان خواستار درگيري باشند. چرا كه دو طرف چندين جنگ بزرگ با هم داشته و مدتها است كه جنگي نداشته اند. در اين حال با توجه به وضعيت داخلي مصر، بحران هاي شديد اقتصادي و تثبيت حاكميت جديد مصري ها هم ميدانند كه نمي توانند به اين امر بيانديشند. حتي ممكن است شعارهايي بر ضد اسرائيل داده شود اما بعيد است اقداماتي بر ضد اسرائيل انجام دهند. مصري حتي تلاش دارند كه با حماس در فلسطين هم به توافقاتي دست يابند كه حماس هم به حداقل هايي رسد و مرزهاي مصر در داخل سينا متشنج نشود. چنانچه تحولات اخير هم تا حدي روابط مصر و حماس را تيره كرد و مصري هم تلاش كرده اند با بازكردن گذرگاه غزه تنش را حداقل رسانند. گذشته از اين طرف اسرائيلي هم اين امر را درك كرده كه دولت اسرائيل توانمندي متفاوتي نسبت به گذشته دارد. چرا كه اسرائيل كنوني به حالت تدافعي است و تلاش ميكند خود را حفظ كند و با بحران هاي زيادي مواجه است. در حالي كه اسرائيل قبلا دولتي تهاجمي بوده است. به همين دليل است كه تلاش ميكند با كشورهاي مختلف به صلح رسد تا بتواند حداقل با بقيه دشمنان مبارزه كند. در اين حال بزرگترين دشمن اسرائيل همسايه ها نيستند بلكه خود فلسطيني هاي داخل هستند. لذا اسرائيلي ها چاره اي جز آن ندارند كه روز به روز از دشمنان خارجي خود كم كنند تا دشمن اصلي خود يا فلسطيني ها را سركوب كنند.
