قدرت الله بهبودی نژاد
پژوهشگر مسائل منطقه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا
ایران در ماه می میلادی سال جاری به ((اتحادیه اقتصادی اوراسیا)) می‌پیوندد، با توجه به اهمیت موضوع، نوشتار زیر به بررسی اتحادیه گمرکی اوراسیا، فرصت‌ها و چالش‌های اقتصادی و سیاسی حضور ایران در اتحادیه اوراسیا می‌پردازد.
روز ۲۹ مه ۲۰۱۴ روسای جمهور روسیه، قزاقستان و بلاروس در آستانه پایتخت قزاقستان قراردادی هزار صفحه‌ای را امضا کردند که مبنای تشکیل اتحادیه اقتصادی “اوراسیا” شد. این اتحادیه از اول ژانویه ۲۰۱۵ رسماً کار خود را آغاز کرد. اتحادیه اوراسیا جمعیتی معادل ۱۷۰ میلیون نفر را در برمی‌گیرد که ۸۴ درصد آن از روسیه است. از مجموع ۲ هزار میلیارد تولید ناخالص ملی این اتحادیه هم ۸۸ درصد متعلق به روسیه است. بر اساس توافق اولیه این اتحادیه جریان تبادل کالا و خدمات و سرمایه میان کشورهای عضو را تسهیل می‌کند و نیروی کار نیز امکان جا به جایی بیشتری خواهد داشت. عوارض گمرکی باقیمانده در مناسبات اقتصادی اعضا نیز به‌طور کامل برچیده می‌شود. قرار است سیاست‌های اقتصادی اعضا نیز تا حد ممکن هماهنگ و یک دست شود.
در حال حاضر کشورهای روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، ارمنستان عضو این اتحادیه می‌باشند. از مهم‌ترین مباحث اتحادیه اوراسیا پذیرش اعضای جدید است. اگرچه هنوز تصمیمی در این خصوص اتخاذ نشده است، اما به نظر می‌رسد که ترکیه به‌عنوان گزینه بعدی مطرح باشد. البته این تنها شکل همکاری اتحادیه اقتصادی اوراسیا با کشورهای مختلف نیست. در حال حاضر این اتحادیه در حال مذاکره برای امضای موافقت‌نامه تجارت آزاد با ویتنام، اندونزی، صربستان، مولداوی تایلند و ازبکستان نیز هست. همچنین این احتمال وجود دارد که در آینده نزدیک فیلیپین بتواند به این پروژه بپیوندد و به‌عنوان پلی بین کشورهای عضو (آ.سه آن.) و روسیه باعث تقویت عمل کند و زمینه‌های همکاری‌های بین این دو نهاد را فراهم سازد.
مزایا عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا
ایران مدت‌هاست که برای پیوستن به این گروه تلاش می‌کند و بنا به گزارش‌ها قرار است در ماه می ۲۰۱۸ میلادی به این اتحادیه بپیوندد. عضویت ایران به‌عنوان یک قدرت اوراسیا و شریک راهبردی روسیه در منطقه، کمک می‌کند به تسهیل تجارت بین این دو کشور و آن را از سطح انرژی و امنیتی به سطوح گسترده‌تر اقتصادی سوق می‌دهد. علاوه بر این، حضور ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا ضربه بزرگی به تحریم‌های آمریکا علیه ایران خواهد بود. ایران با عضویت در این اتحادیه به‌طور خودکار در معرض فرصت‌های تجاری جدید با کشورهایی قرار می‌گیرد که اقتصادهای آن‌ها برای تجارت با ایران بسیار مناسب‌تر هست تا اقتصادهای غربی.
اگر به برنامه‌های آینده اتحادیه اقتصادی اوراسیا توجه شود این اتحادیه به سمت و سویی حرکت می‌کند که مستقل از دلار حرکت کند و وابستگی به دلار را کاهش دهد و این به کشورهای روسیه و ایران که همواره تحت تحریم‌های اقتصادی آمریکا هستند فرصت و آزادی عمل بیشتری می‌بخشد. با توجه به افق همکاری‌های بین ایران و ترکیه، ترکیه و روسیه، و ایران و روسیه، و با توجه به این‌که ترکیه به‌طور رسمی از تلاش طولانی برای عضویت در اتحادیه اروپا عملاً خسته شده است، به نظر می‌رسد ترکیه در مرحله بعدی عضویت در این اتحادیه باشد.
از آنجایی‌که ایران یک کشور برجسته در کریدور بین المللی شمال و جنوب است که سه کشور ایران روسیه و هند بنیانگذاران اصلی آن هستند که این کریدور منطقه جنوب آسیا را به کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز، روسیه و ترکیه وصل می‌کند، عضویت ایران در این پیمان می‌تواند باعث تقویت و نقش برجسته ایران در کریدور بین المللی حمل‌ونقل شمال- جنوب شود و به رشد اقتصادی ایران کمک کند.
معایب عضویت در اتحادیه عبارت‌اند از:
روسیه به‌عنوان موتور محرکه اتحادیه اقتصادی اوراسیا، از یک‌سو به دلیل تحریم‌های غرب و از سوی دیگر به خاطر کاهش قیمت نفت به بحران دچار شده و رشد اقتصادی چندان مناسبی برایان پیش‌بینی نمی‌شود. این بحران بر اقتصاد کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا هم تأثیر منفی می‌گذارد.
استقبال و هیجان برای ایجاد اتحادیه اوراسیا در میان جمهوری‌های سابق اتحاد شوروی محدود بود. اندکی پیش از آغاز به کار اتحادیه اوراسیا جمهوری ارمنستان نیز به آن پیوست، که فشار روسیه در این اقدام نقشی مؤثر داشت. ارمنستان نیز مانند قزاقستان به گاز روسیه وابسته است. سال ۲۰۱۳ ارمنستان وارد مذاکراتی با اتحادیه اروپا شد، که واکنش منفی مسکو را به دنبال داشت و قیمت گاز صادراتی به ارمنستان را از ۱۸۰ دلار به ۲۷۰ دلار افزایش داد. قرقیزستان گرچه منابعی از طلا و اورانیوم و فلزهای کمیاب دارد، ولی اقتصادش عمدتاً با تجارت و ازجمله صدور کالاهای بومی و به‌خصوص باز صدور کالاهای چینی به جمهوری‌های آسیای مرکزی وابسته است. از زمانی که قزاقستان در اجرای شرایط مربوط به اتحادیه گمرکی با روسیه و بلاروس عوارض گمرکی برای کالاهای کشورهای غیر عضو را افزایش داد، قرقیزستان بزرگ‌ترین بازار صادراتی خود را از دست داد. نزدیک به یک‌میلیون از جمعیت ۶ میلیونی قرقیزستان در روسیه کار می‌کنند که پولی که به کشور می‌فرستند مبلغ قابل‌اعتنایی است. روسیه در سال‌های اخیر گاه و بیگاه با انگیزه‌های سیاسی تهدید به تشدید سخت‌گیری در صدور ویزا برای نیروی کار قرقیزستان کرده است.
چشم‌انداز پیش رو:
با توجه به توان نازل ۵ کشور عضو در تأمین نیازهای یکدیگر، زمانی اتحادیه اوراسیا می‌تواند کارآیی و بازدهی داشته باشد که با کانون‌های دیگر اقتصادی مانند اتحادیه اروپا در مناسباتی تنگاتنگ قرار گیرد و به جای تقابل با آن خود را مکمل آن ارزیابی کند. در مجموع کارآیی و دوام اتحادیه اوراسیا از یک‌سو مشروط به همگرایی بیشتر منافع میان کشورهای عضو و سمت‌گیری مسکو به سوی به رسمیت‌شناختن حقوق برابر سایر اعضا است. از سوی دیگر تقویت توان و تنوع اقتصادی نازل این اتحادیه مشروط به پیوندخوردن آن به سایر قطب‌های اقتصادی جهان، و ازجمله اتحادیه اروپاست. اما برای ایران با شرایط و مشکلاتی که در حال حاضر با آن روبروست می‌تواند فرصتی برای تقویت بنیه اقتصادی خود از طریق صادرات کالاهای خود و در مرحله بعدی نفوذ سیاسی در بین کشورهای منطقه آسیای مرکزی باشد.
واژگان کلیدی: عضویت، ایران، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مزایا ، معایب
