مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بویکو بوریسف، نخست وزیر بلغارستان اخیرا در صدر یک هیأت عالی‌رتبۀ سیاسی، تجاری و اقتصادی وارد ایران شد و مورد استقبال اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور ایران قرار گرفت.مسایل منطقه به ویژه تروریسم، افراطی‌گری و نحوه مقابله و مبارزه با گروههای تروریستی یکی از محورهای گفتوگوی مقامات ایران و بلغارستان بود.مقامات دو کشور همچنین یادداشت‌های تفاهمی در زمینۀ ارتباطات و فناوری اطلاعات و مخابرات، سرمایه‌گذاری مشترک و همکاری بین سازمان صنایع کوچک و متوسط ایران و وزارت اقتصاد بلغارستان، امضا کردند. گفتگوی زیر به بررسی روابط دو کشور پرداخته است.
واژگان كليدي:روابط، بلغارستان، ایران، اروپا، فرصت های نوین روابط ایران و بلغارستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح: روابط گذشته دو کشور بلغارستان و ایران چگونه بوده است؟
روابط ایران و بغارستان تاریخ دیرینه ای دارد و به فراتر از یک قرن می رسد. در طول این مدت روابط دو کشور همواره همکاری جویانه بوده است. بعد از استقلال بغارستان ، ایران اولین کشور آسیایی بوده است که استقلال این کشور را به رسمیت شناخت و بلغارستان هم چهارمین کشوری بود که جمهوری اسلامی ایران را برسمیت شناخت. گفته می شود با توجه به فرضیه اشتراک نژادی بلغارها با ایرانیان، مردم این کشور به لحاظ فرهنگی و تمدنی شباهت زیادی به ایرانیان دارند و این پتانسیل زیادی را برای همکاری های دوجانبه در عرصه های مختلف بویژه در حوزه های فرهنگی فراهم آورده است. روابط ایران و بلغارستان دوره های پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. پیش از این بویژه در دهه 60 حجم روابط دو کشور تا سطح یک میلیارد دلار بوده است، اما، تحریم های اتحادیه اروپا و سازمان ملل تأثیر کاهنده ای را بر روابط این دو کشور داشته است. این کشورنیز به عنوان عضوی از اتحادیه اروپا مجبور به تبعیت از سیاست های تحریمی این اتحادیه علیه ایران بوده است. امروزه روابط دو کشور بویژه در حوزه تجاری بسیار کمتر از ظرفیت های دو کشور است به گونه ایکه حجم مبادلات اقتصادی دو کشور چیزی حدود 150 میلیون دلار است که از این مقدار حدود ۷۵ درصد سهم صادرات بلغارستان به ایران و ۲۵ درصد ایزسهم صادرات ایران به بلغارستان می باشد. بنابراین فضا ی نوینی برای توسعه روابط دو کشور در عرصه های مختلف در دوره پسا برجام شکل گرفته است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اکنون دولت بلغارستان چه نگاهی به روابط با ایران دارند؟
بلغارستان نگاه استراتژیک به ایران دارد و روابط با ایران را در هر دو بعد اقتصادی و سیاسی بسیار مهم تلقی می کند. بویژه در بعد اقتصادی بلغارستان ایران را به عنوان دروازه ورود به منطقه خلیج فارس، شبه قاره هند و آسیای مرکزی می بیند. می توان گفت راه ایران نزدیکترین راه برای بلغارستان برای اتصال به خلیج فارس و دریای عمان و اقیانوس هند است. متقابلا ایران نیز بعد از ترکیه بلغارستان را دروازه ورود خود به اروپا میداند. بنابراین وجود این زمینه های مشترک، فضا را برای همکاری های اقتصادی بین دو کشور بویژه در حوزه حمل و نقل و ترانزیت کالا فراهم می کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی چه فرصتهایی فراروی دو کشور از نظر امنیتی و سیاسی وجود دارد؟
امروزه یکی از مهمترین چالش های سیاسی بلغارستان آوارگانی سوری و عراقی است که از خاک ترکیه به این کشور سرازیر شدند. با وجود کنترل های شدید امنیتی و حصارکشی مرزهای این کشور با ترکیه، حدود 15 هزار آواره و پناهجوی سوری و عراقی در این کشور حضور دارند و این تعداد رو به افزایش است. با توجه مشکلات عدیده اقتصادی این کشور بویژه بحران اشتغال ، حضور مهاجرین و پناهجویان ، هزینه های اقتصادی زیادی بر این کشور تحمیل کرده است. لذا، یکی از اولویت های سیاسی این کشور بازگرداندن آوارگان و پناهجویان به سرزمین های اصلی خود می باشد. طبیعی است زمانی می توان به بازگشت آوارگان امیدوار بود که فضای سیاسی-امنیتی سوریه و عراق مساعد باشد و تهدیدی تروریسم تضعیف شده باشد. لذا ایران به عنوان یکی از بازیگران کلیدی در عراق و سوریه بویژه در عرصه مبارزه با تروریسم از جایگاه بالایی برای بلغارستان برخوردار است. بلغارستان ورود مهاجرین به این کشور را زمینه ای برای نفوذ گروه های تروریستی و تهدید امنیت ملی خود می داند. لذ این کشور امید وار است که با همکاری های سیاسی- امنیتی با ایران بویژه در عرصه مبارزه با گروه های تروریستی از جمله داعش، بتواند تهدید این گروه های تروریستی را برای امنیت ملی خود به حداقل برساند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه فرصتهایی در روابط ایران و بلغارستان میتواند در آینده ایجاد شود؟
بلغارستان هرچند به لحاظ سیاسی و اقتصادی یک کشور درجه 2 در اتحادیه اروپا است ، اما از یک سو قرارداد برجام و از سوی دیگر وجود ظرفیت های گسترده اقتصادی در این کشور، فرصت های زیادی را برای گسترش همکاری ها فراهم آورده است. بخشی از این فرصت ها به حوزه حمل و نقل و توافق دو کشور برای راه اندازی کریدور ایران، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، بلغارستان و یونان در کنار کریدور کنونی و فعال ایران، ترکیه و بلغارستان بر می گردد. این کریدور جدید می تواند در توسعه مناسبات حمل ونقلی و ترانزیتی کالا و مسافر به اروپا نقش بسزایی داشته باشد. همچنین در آینده موضوع کریدور دریایی نیز از خلیج فارس به دریای سیاه و بلغارستان موضوع همکاری دو کشور خواهد بود .
بخش دیگری از فرصت های همکاری به حوزه انرژی و صادرات گاز ایران به اروپا بر می گردد. با توجه به اعلام رسمی دولت یونان مبنی بر آمادگی اش برای انتقال گاز ایران به کشورهای اروپایی از مسیر خط لوله و یا LNG، بلغارستان به اولین مشتری گاز ایران از این کریدور ترانزیتی تبدیل می شود. در این راستا پس از لغو تحریم ها امید به بازگشت ایران به پروژه خط لوله ناباکو بیش از پش افزایش یافته است و کشور های اروپایی امیدوارند با فعال شدن این خط لوله و صادرات گاز کشورهای حوزه خزر از جمله ایران از طریق آذربایجان، گرجستان، ترکیه، بلغارستان، رومانی، مجارستان و اتریش، وابستگی خود را به گاز روسیه کاهش دهند. گفته می شود نخست وزیر بلغارستان نقش سازنده ای را در بازگست ایران به این پروژه گازی ایفا می نماید.
انرژی هسته ای بخش دیگری از فرصت های همکاری بین دو کشور است. با توجه به ظرفیت های این کشور در حوزه هسته ای، امکان همکاری‌ها ی هسته ای در حوزه‌هایی مانند تولید نیرگاه برق هسته ای ، با توجه به اینکه حدود 40 درصد از برق این کشور از انرژی هسته ای تأمین می شود، مدیریت پسمانداری، از کار انداختن نیروگاه‌ها( Decommissioning )، افزایش طول عمر نیروگاه‌ها وجود دارد. این همکاری ها برای ایران از جهت تتنوع بخش به بازیگران هسته ای و کاهش ریسک سیاسی، می تواند موضوعی استراتژیک باشد.
توسعه گردشگری متقابل و فراهم ساختن زیرساخت های لازم با توجه به وجود پتانسیل های گردشگری در هر دو کشور ، فرصت بسیار مهم دیگری است که می تواند در تعمیق روابط دو کشور بویژه در اقتصاد گردشگری موثر باشد. وجود تعداد زیاد مسلمان در بلغارستان می تواند زمینه را برای افزایش تعامل فرهنگی با این کشور مهیا سازد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به مشکلات اقتصادی بلغارستان چه چالشهایی فراروی روابط بین دو کشور قرار دارد؟
از بلغارستان باید متناسب با جایگا ه سیاسی -اقتصادی این کشور در اتحادیه اروپا انتظار داشت. با توجه به این که بلغارستان یک وزنه سیاسی و اقتصادی در اتحادیه اروپا نیست و با برخی مشکلات اقتصادی از جمله رکود و بیکاری گسترده (حدود 29 درصد) نیز دست و پنجه نرم می کند، طبیعا این موضوع محدودیت های زیادی را فرا روی همکاری های دو جانبه ایجاد می کند، با این وجود، همانطور که ذکر شد، وجود فرصت های زیاد همکاری، می تواند بربخش عمده ای از این محدودیت ها غلبه کند. باید توجه داشت با وجودی که قرارداد برجام فرصت همکاری زیادی را بین ایران و کشورهای اروپایی فراهم ساخته است ، اما هنوز چالش های روانی آن مرتفع نشده است. هنوز بانک های بزرگ اروپایی به علت ترس از تحریم های جدید تمایل به همکاری های بانکی با ایران نشان نمی دهند، مضاف بر اینکه هنوز تحریم های پیشا هسته ای از جمله تحریم نقل و انتقالات دلاری بر همکاری ایران با کشورهای اروپایی سایه افکنده است .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه بازیگران مختلف به رابطه بین ایران و بلغارستان چگونه است؟
برخی بازیگران منطقه ای از جمله ترکیه و آذزبایجان که در مسیر این همکاری ها قرار دارند ، طبیعتا از این همکاری ها سود می برند و از آن استقبال خواهد کرد. روسیه نیز به نظر می رسد چندان مایل به تعمیق همکاری های ایران با اروپا بویژه در حوزه انرژی نباشد ، چراکه در صورت تحقق آن به عنوان یک مسیر جایگزین، جایگاه این کشور به عنوان مهمترین منبع تامین کننده انرژی اروپا به خطر خواهد افتاد. این یک موضوع استراتژیک برای روسیه است چراکه این کشورهمواره از این جایگاه ، به عنوان یک اهرم سیاسی ، برای اعمال فشار بیشتربر اتحادیه اروپا استفاده کرده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده روابط بین دو کشور چگونه خواهد بود؟
آینده روابط دو کشور بستگی به آینده روابط ایران با نظام بین الملل در دوره پسا برجام دارد. اگر چالشی فراروی اجرای برجام بویژه از سوی امریکایی های ایجاد نشود ، طبیعتا همکاری های ایران با کشورهای اروپایی از جمله بلغارستان رو به گسترش خواهد بود. البته جدای از سخنان تبلیغاتی برخی دولت مردان آمریکایی، با توجه به تعهد همه دولت های امضا کننده برجام به اجرای دقیق آن و ارتباط آن با اعتبار بین المللی دولت ها ، این احتمال ضعیف به نظر می رسد که قرداد برجام در حوزه اجرا با موانع جدی مواجه شود. لذا ، امید به بهبودی روابط ایران با کشورهای اروپایی بسیار است.
