احمد مرجاني نژاد
پژوهشگر مسائل تركيه
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
رجب طيب اردوعان ؛ رئيس جمهور تركيه در خصوص لزوم تغيير قانون اساسي و سيستم حكومتي ؛ گفت : ” با لحاظ گزينش مردم در انتخابات ریاست جمهوری( اوت ۲۰۱۴ .م) ؛ بايد همه چیز در راستای دمکراسی باشد. در ترکیه واژه هایی نظیر جمهوریت، دموکراسی ؛ مسلماني ؛ نظام لائیک ؛ همواره از سوی گروه های خاصی برای حفاظت از قدرت سیاسی و اقتصادی مورد سوء استفاده قرار گرفته است. لذا این سیستم باید تغییر کند.”
در قبال چنين الزامات و بايد ها ؛ سران احزاب مخالف در تركيه اعلام مي دارند : ” دوران زمامداري مطلقه حزب عدالت و توسعه و اردوعان به پايان خواهد رسيد . زيرا به دلیل فساد مالي ؛ درگیری های داخلی ؛ گرایش های بیش از حد استبدادی ؛ مداخلات سياسي و نظامي نا مناسب در خارج از مرزها ؛ اقتدار آنان به شدت تضعیف شده و در آستانه افول است . “
البته اردوعان ؛ حمله را بهترين دفاع تلقي كرده و همواره اتهامات سنگين و توهین آمیزی را متوجه مخالفان خود مي نمايد . وی اقدامات افشانه گرايانه رسوايي هاي مالي حكومت اش را یک «عملیات کثیف» مي نامد که هدف اش لکه دار کردن حزب و دولت وی و نيز تضعیف پیشرفتی است که جمهوري ترکیه تحت رهبری اش کسب کرده است. در اين منازعه ؛ در یک طرف: اردوعان و حزب اش قرار دارند که ریشه سیاسی شان به جنبش فراملی« اخوان المسلمین » و « ديدگاه ملي» ( مرحوم اربكان ) بازمی گردد. در طرف دیگر: گروه فتح الله چي ها [1] ؛ قرار گرفته اند .
به راستي آيا جنگ قدرت بر سر «دولت پنهان = موازي » در ترکیه خواهد توانست حكومت سيزده ساله حزب عدالت و توسعه را سرنگون سازد ؟
البته فتح الله چي ها (گولن ايستها ) و اردوعان ؛ طي دهه اخير ؛ همكاري و تلاش نظام مندی بعمل آوردند تا بنیان های كماليزم و لائيزم و سلطه ارتش و سازمان امنيت ملي را در جمهوري تركيه تضعیف کنند . در واقع آنان نوک پیکان پيكار چند ساله حزب عدالت و توسعه برای به حاشیه راندن ارتش ترکیه و دیگر ارکان سابق نظام کمالیست بوده اند. اما گويا اردوعان با محاسبه به اين نتيجه رسيده است كه این وظیفه نهایی شده است و مشكلات مذكور خاتمه يافته است و زمان پایان یافتن حضورآنان در صحنه اجتماعي تركيه فرارسیده است.
از منظر مخالفين و رقباء ؛ موضوع حائز اهميت این است که در اين رهگذر ؛ ا قبال سیاسی اردوعان به طور جد کاهش یافته است. رفتار قلدر مابانه ؛ لحن آمرانه ؛ واکنش تهدیدگرانه به اعتراضات پارک گزی استانبول و ديگر مطالبات اجتماعي مردم ؛ باعث شد وی ارتباط طلایی خود با مردم را از دست بدهد و هاله شکست ناپذیری وی ترک بردارد . اينك اردوعان و حزب اش ؛ تصفیه، تضیعف و مقید شده اند . در انتخابات پارلماني 7 ژوئن 2015 .م حزب عدالت و توسعه ؛ اگر اکثریت خود در پارلمان تركيه از دست بدهد ؛ به ائتلاف با احزاب مخالف مجبور خواهد گرديد و آماج اردوعان مبني بر تغيير قانون اساسي و تبديل سيستم پارلماني به رياستي ( نظير آمريكا) بر باد رفته تلقي خواهد شد .
نتايج همه پرسي هاي مراكز متعدد و مختلف ؛ بشرح ذيل ؛ [2] مي تواند تا حدي واقعيت هاي جامعه تركيه را بروز دهد.
الف – مرکز آمار و تحقیقات متروپول( فروردين و ارديبهشت 1394 )
54% وضعیت اقتصادی و اجتماعی در آینده بدتر خواهد شد.
33% وضعیت رو به بهبود خواهد بود .
53 % از شیوه مدیریت و اجرای وظایف رئیس جمهور و نخست وزیر راضی نیستند.
62 الی 65 % رای دهندگان به هر حزب ؛ از شیوه مدیریتی رهبر حزب رضایت دارند.
65% شرکت کنندگان از سیستم پارلمانی فعلی حمایت می کنند
32 % خواهان گذار به سیستم ریاست جمهوری هستند .
درصد جذب آراء احزاب
حزب عدالت و توسعه ( 05/40% ) حزب جمهوريخواه خلق ( 07/28% ) حزب حركت ملي گرا
(04/14% ) حزب دموكراتيك خلق ها ( 05/11% )
در مقایسه با انتخابات قبلي مجلس ؛ حدود 10 درصد از آرا ء حزب عدالت کاسته شده، اینها آرایی هستند که وابستگی ایدئولوژیک به حزب نداشته اند و به خاطر مسایل اقتصادی ؛ ملی به حزب عدالت و توسعه رای داده بودند .
ب-مرکز آمار و تحقیقات آ وراسیا ( اردیبهشت ماه 94)
به كدام حزب راي خواهيد داد . ؟
حزب عدالت و توسعه ( 94/38 % ) حزب جمهوريخواه خلق( 09/28% ) حزب حركت ملي گرا
( 61/17% ) حزب دموكراتيك خلق ها ( 78/11% )
مخرج مشترک برنامه ها ؛ وعده های انتخاباتی احزاب
( میزان تمایل شرکت کنندگان به وعده ها به درصد )
رایگان بودن بخشي از هزینه های آب و برق- 91.1%
افزایش پایه حقوقی کارگران و بازنشستگان – 74.5%
وام بدون بهره به كسبه و کار آفرینان- 63.3%
معافیت بدهی های معوقه بانکی – 62.1%
قانون اساسی جدید ( 32.2% ) سیستم ریاست جمهوری ( 20.1% ) تاسیس نیروگاه های اتمی
( 15.9% ) هم چنين ؛ 65 الی 70 درصد شرکت کنندگان بر این نظر هستند که احزاب و دولتی که حاکمیت را در اختیار خواهد داشت، می تواند منابع تحقق وعده های انتخاباتی را تامین کند
ج– معدل آخرين نظر سنجی 8 مرکز تحقیقاتی تركيه –( ارديبهشت ماه 1394 )
حزب عدالت و توسعه ( 25/43 % ) حزب جمهوريخواه خلق( 27/26% ) حزب حركت ملي گرا
( 36 /16% ) حزب دموكراتيك خلق ها ( 43/9 % ) اتفاق ملي ( احزاب سعادت و اتحاد بزرگ -03/1%)
تحليل :
الف – نتايج و پيامد هاي انتخابات پارلماني مذكور ؛ در تداوم و يا توقف طرح هاي اقتصادي ؛ سياسي ؛ آتي
جمهوري تركيه و موضع منطقه اي و بين المللي اش ؛ نقش بسزايي خواهد داشت .
ب– جمهوري تركيه ؛ به دلايل موضع گيريهاي خيال پردازنه در سياست داخلي و خارجي ؛ اينك در آستانه رکود ي 2- 3 ساله در حوزه اقتصادی قرار گرفته است . بي كاري در سطح بيش از 6 ميليون تن است و 17 ميليون تن از مردم تركيه در زير خط فقر قرار گرفته اند و 8 ميليون تن از شاغلين تركيه در آمد ي كمتر از 1000 لير ترك دارند . شايد کاهش چند درصدي آراء ؛ حزب عدالت وتوسعه، را خيلي نا اميد نكرده باشد و آنان كسب عنوان نخست درانتخابات مذكور را قطعي بدانند ؛ اما مسلما اين كاهش آراء برای تحقق رویاهای اردوعان حیاتی است . پيروزي قاطع و مدنظر حزب عدالت و توسعه ؛ به مسائل مختلف ؛ از جمله عدم گذر حزب دموكراتيك خلق ها از حد نصاب 10% ؛ مرتبط است كه مسلما با دشواري هايي مواجه خواهد گرديد . نتایج نظرسنجی ها ي مختلف در خصوص حضور حزب عدالت و توسعه و اردوعان در اریکه قدرت ؛ تغيير قانون اساسي ؛ عبور به سیستم ریاست جمهوری ؛ ونيز پيامد هاي انتخابات مذكور( احتمال حذف و عدم حضور نمايندگان كرد گراي حزب دموكراتيك خلق ها در پارلمان تركيه و يا ؛ تحقق شايعه ائتلاف آنان با حزب عدالت و توسعه ) ؛ ممكن است :
- جامعه كرد و علوي تركيه را ملتهب ؛ جو اجتماعی ترکیه را در معرض تنش و قطبی شدن قرار دهد .
- جناح حاكم ؛ گزینه هاي :ادامه درگيري مسلحانه با پ.ك.ك ؛ ماجراجویی در منطقه ؛ صدور بحران به خارج از مرزها ؛ را مد نظر قرار دهد.
ج – ايجاد مشكلات و ممانعت هايي نظير : برقراري محدوديت ها يي براي تبليغات احزاب مخالف ؛ بهره برداري از احساسات عقيدتي مردم ؛ راه اندازي شبكه گسترده و توانمند رسانه ای ویژه ای که از محل بودجه دولت در مرکز حزب عدالت و توسعه مستقر شده است ؛ مناقصه پخش نتایج مستقیم انتخابات و شرکت هایی که در این قرارداد قرار گرفته اند. بي طرفي رئيس جمهور در كارزار هاي تبليغاتي انتخابات مذكور ؛از جمله مواردي كه مورد انتقاد جدي احزاب مخالف قرار گرفته است.
د– برگزاري مراسم سالگرد فتح استانبول ؛ نمادی از پروژه عثمانی گرايي و نيز موضع گيري در خصوص سالگرد اعدام « عدنان مندرس » رئیس جمهور محبوب دهه پنجاه مردم ترکیه ؛از جمله شيوه هايي بودكه توانست تا حدي پایگاه تاریخی عثماني گرايي حزب عدالت و توسعه و اردوعان را مشروعیتی دوباره بخشد.
س- انتشار تصاوير ارسال اسلحه از سوي تركيه ؛ توسط كاميون هاي ميت ( سازمان امنيت تركيه ) از شبكه هاي تلويزيوني تركيه و ادعاي اردوعان و داود اوعلو ؛ مبني بر آن كه اسلحه هاي مذكور براي دفاع از تركمن ها ؛ ارسال شده است ؛ ادعاهاي صلح و بشر دوستانه حكومت را نزد محافل داخلي و خارجي زير سئوال برد سران احزاب مخالف نيز در راستاي به چالش كشاندن اقدامات حكومت نزد افكار عمومي ؛ عملكرد مذكور را محكوم و نهايت بهره برداري سياسي را بعمل آوردند.
ع – با لحاظ حاكميت و توانمندي هاي دولت حزب عدالت و توسعه ؛ مداخلات غير قانوني رئيس جمهور ؛ اردوعان و حضور بي طرفانه اش در كارزار تبليغاتي انتخابات مذكور ؛ برخي منابع ؛ احتمال تقلب در حین شمارش و اعلام آرا ء ؛ را نيز مطرح مي سازند .
[1]شاخه اي از پيروان مرحوم سعيد نورسي ؛ عالم و روحاني شهير تركيه ؛ جماعتي تقريبا بسته با دیدگاه های مذهب حنفي كه توسط فتح الله گولن رهبري مي گردد . اين روحاني سني مذهب که از سوي كودتا گران نظامي تركيه تحت تعقيب بود و در اواخر دهه 1990 .م از ترکیه گریخت ؛ در حال حاضر در تبعیدی خودخواسته در پنسیلوانیای آمریکا به سر می برد. گروه مذكور بر فعاليت شبکه جهانی مدارس خود نظارت دارند و امپراطوری رسانه ای و تجاری خود را کنترل می کنند. داراي یک رهبر کاریزماتیک، ایدئولوژی تشكيلاتي و جداگانه هستند و در تركيه میلیون ها وفادارو طرفدار دارند. حكومت اردوعان ادعا مي نمايد كه آنان در سراسر ساختار قدرت ترکیه ریشه دوانده اند و نفوذ ویژه ای در میان پلیس و دستگاه قضایی دارند. اگر چه طرفداران نفوذي گولن در نهاد هاي امنيتي و قضايي تركيه ؛ مجموعه ای از جزئیات مربوط به فساد دولت اردوعان را افشا کرده اند. از جمله : معاملات غیرقانونی ده ها میلیارد دلاری با ایران، سوء استفاده میلیون دلاری مربوط به رئیس حالك بانک و پسر وزیر کشور ترکیه ؛ انتشار مكالمه هاي محرمانه مالي مسئولين ؛ ارسال اسلحه و اعزام جنگجويان به درگيري ها
[2]زمانلو- حسين ؛ پژوهشگر دانشگاه حاجت تپه آنكارا – 930309
واژگان كليدي: اردوغانيسم در تركيه، فرجام اردوغانيسم، اردوغانيسم، تركيه
