دکتر روح اله مدبر
پژوهشگر دیپلماسی جوانان
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مقدمه:
فدراسیون روسیه که در شمال آسیا و اروپا گسترده شده است ، وسیع ترین کشور جهان است و تقریباً دو برابر کانادا ، مساحت دارد. روسیه یکی از قدرتهای اتمی و نظامی جهان است اما در کنار توان نظامی و برنامه های جدی رو به رشد اقتصادی جایگاه فرهنگی بسیار ویژه ای در جهان را نیز دارد و مردم این کشور جزو نفرات اول در شاخص سرانه مطالعه و علاقه مندی به خرید و مطالعه کتاب بویژه ادبیات داستانی هستند ، مفاخر ادبیات روسی نیز آوازه جهانی دارند و خود صاحب سبک ویژه در نویسندگی می باشند (مشاهیری همچون لئوتولستوي، بارمان «جنگ و صلح»،نیکلای گوگول با رمان(( روح های مرده))،آنتوان چخوف با نمایشنامه باغ آلبالو، داستايوسكي رمان‌نويس مشهور روسي با دو كتاب «جنايت و مكافات» ، «برادران كارامازوف» و سرگئی ولادیمیرویچ میخالکوف سراینده سرود ملی اتحاد جماهیر شوروی و روسیه مدرن و مولف کتابهایی همچون «مأموریت حساس»، «نکته‌های طنزآمیز»، «خرس‌های شاد»، «رؤیا در سه پرده»، «میشا خرس و پیپ»، «بچه‌ها شما در هر کاری آزادید» آوازه جهانی دارند، شایان ذکر است روسیه از دهه های دور در صنعت چاپ و توزیع کتاب در جهان نیز در رده های نخست قرار دارد.
بدون شک روسیه را باید یکی از بازیگران اصلی امنیتی و قدرتهای موثر در سازمانهای بین المللی بویژه سازمان ملل و شورای امنیت و قدرتهای برتر اقتصادی جهان دانست، لذا با اتخاذ راهبردی نوین در مسیر توسعه مناسبی قرار گرفته است. برنامه حذف الیگارشی ، توسط پوتین که توانسته در سالهای بعد از انحلال اتحاد جماهیر شوروی به‌خصوص در دهه اخیر رشد قابل توجهی در شاخص‌های توسعه داشته باشد و شاخصه رفاه این کشور را افزایش دهد خود گویای تدبیر این راهبرد است. آنچه مشخص است روند رو به رشد توسعه ای روسیه از دوران به قدرت رسیدن ولادیمیر پوتین در این کشور آغاز شده است.
در 31 دسامبر 1999 ولادیمیر پوتین پس از استعفای بوریس یلتسین، به عنوان رییس جمهوری موقت روسیه برگزیده شد. در مارس 2000 او به ریاست جمهوری روسیه انتخاب شد. در مارس 2004 نیز پوتین برای بار دوم به کرملین راه یافت. وی در انتخابات ریاست جمهوری روسیه که در مارس سال 2012 برگزار شد با کسب حداکثر آراء به ریاست جمهوری این کشور رسید.پوتین در یک دوره بسیار حساس و سرنوشت ساز (سال 1999) حکومت را در روسیه به دست گرفت. رشد ناخالص داخلی روسیه در طول دو دوره ریاست جمهوری پوتین به ۷۰ درصد رسیده و میزان سرمایه گذاری خارجی نیز ۱۲۵ درصد افزایش یافته است. بعد از اتحاد جماهیر شوروی ” رشد ناخالص داخلی روسیه در سال ۲۰۰۷ با رقم سال ۱۹۹۰ میلادی برابر شد که نشان می داد کشور بحران اقتصادی دهه ۱۹۹۰ میلادی را به خوبی پشت سر گذاشته است”.
فدراسیون روسیه و ظرفیت دیپلماسی جوانان
با کمی تحقیق و بررسی مقالات و یادداشتهای تخصصی در خصوص فدراسیون روسیه متوجه میشویم اغلب پژوهشگران و محققان بیشتر به جنبه های اقتصادی و قدرت نظامی این کشور می پردازند و پژوهشها در حوزه فرهنگی اندک و از اقدامات جوانان در این کشور هم چیزی یافت نمی شود و اغلب سیاسیون و تحلیلگران سیاسی و اجتماعی بویژه در ایران اطلاعی از راهبرد دقیق، بزرگ و بلند مدت فدراسیون روسیه در حوزه برنامه های متنوع آموزشی نسل جدید و بهره گیری از ظرفیت دیپلماسی جوانان برای کسب منافع ملی و معرفی فرهنگ روسی به جهانیان بویژه جوانان کشورهای مختلف ندارند.
همانطور که می دانیم ديپلماسي در واقع مجري سياست خارجي در چارچوب دكترين سياست خارجي هر كشور است. دكترين سياست خارجي يك كشور كه معمولاً يك بيان كلي از سياست خارجي آن محسوب مي شود توسط رئيس حكومت يا وزير امور خارجه اعلام مي شود.اهداف دكترين سياست خارجي هر كشور ارائه اصول كلي براي هدايت سياست خارجي و انجام ديپلماسي است. اين اصول به رهبري سياسي يك كشور اجازه مي دهد تا با وضعيت هاي مختلف پيش آمده به طور مناسب برخورد نمايد و رفتار كشور در برابر ساير كشورها را توضيح دهد. جا افتادن و به رسميت شناخته شدن تکثر فرهنگ ها موجب شده نگاه به فرهنگ جهاني با رويکرد تنوع باشد نه همگوني فرهنگي، به عبارتي هر جامعه اي فرهنگ خودش را دارد و بايد مطابق با معيارهاي خودش درک شود.با گسترش نقش تشکل های غیر دولتی ( NGOs )کشورهای توسعه یافته با توجه به نقش و روحیه اصلاح گری و پر انرژی جوانان از ظرفیت آنان در کمک به دیپلماسی عمومی کشور خود استفاده نموده اند و واژه دیپلماسی جوانان نیز در بین نخبگان گسترش یافت.ديپلماسي جوانان عبارت است از اقداماتي که جوانان علاقه مند به منافع ملي کشور با همکاري ساير جوانان خارج از مرزها جهت دستيابي به راهبرد بلند بين الملي بر مي دارند.(مدبر،83: 1394)
ديپلماسي جوانان با استفاده از نيروي پر شور و خلاق جوانان در پي ارتقاء منافع ملي بوسيله درک توده هاي جوانان جهان،شناخت،اطلاع رساني،تاثیر بر مخاطبان خارجي،دادن پيام به مخاطبان غير،توسعه گفتگو ميان جوانان، برگزاري مدل هاي بين المللي و تمرين مديريت جهاني، دوستي نخبگان جهان با يکديگر،و باور راهبردهاي بشردوستانه ملي است. مدل و راهبرد بسیار دقیقی که در راستای منافع ملی کشورهایی که برنامه ترویج گفتمان های صلح طلبانه در جهان را دارند بسیار عملیاتی است و از دوران دوم ریاست جمهوری پوتین این راهبرد در دستور کار نهادهای متولی امور جوانان و سیاست خارجی این کشور با حضور پر شور شخص پوتین برگزار می شود.
برنامه نسل جدید
برنامه راهبردی تربیت و آموزش نسل جدید ( در بازه سنی 25 تا 35 سال) با رویکرد ترویج بشر دوستی و معرفی ظرفیت های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی فدراسیون روسیه به جوانان کشورهای جهان یکی از این مدل هاست. هم اکنون دولت روسیه با انتخاب استان آستاراخان به عنوان پایتخت جوانان و یکی از مراکز برگزاری برنامه های متنوع فرهنگی و اجتماعی برای نسل جوان منطقه کشورهای حاشیه دریای خزر و کشورهای حوزه قفقاز گامهای بزرگی در ایجاد شبکه ای از جوانان بشردوست، فعال و علاقه مند به صلح در منطقه حوزه خزر و قفقاز نموده است. ابتکار برگزاری اولین اجلاس جوانان کشورهای حاشیه دریای خزر توسط آژانس فدرال جوانان روسیه در سال 2014 همزمان با اجلاس روسای جمهور کشورهای حاشیه دریای خزر در آستاراخان روسیه و با پیام افتتاحیه آقای پوتین،با محوریت بحث و گفتگو در خصوص ترویج صلح و نزدیکی جوانان کشورهای همسایه خزر گامی بزرگ در ترویج فرهنگ استفاده از جوانان و اعتماد به نسل جوان برای رسیدن به فهم مشترک بود. ( البته جمهوری اسلامی ایران نیز در سال 2015، در ادامه همین مسیر دومین اجلاس جوانان کشورهای حاشیه دریای خزر ر با عنوان دریای خزر دریای صلح و توسعه، به عنوان اولین برنامه دیپلماسی جوانان در دولت یازدهم انجام داد) ، برگزاری دوره های تربیتی آموزشی رسانه ای نسل جدید( در سال 2017) با همکاری سازمانهای فرهنگی وابسته به وزارت امور خارجه روسیه و ( Rossotrudnichestvo ) در محیط آکادمیک دانشگاه آستاراخان، و کار گروهی جوانان کشورهای منطقه با یکدیگر و اشتراک گذاری تجربیاتشان با همدیگر همزمان در فضایی صمیمانه خود علاوه بر توسعه دوستی های عمیق موجب انگیزه برای ادامه روابط دوستانه و صلح طلبانه خواهد شد و جوانان شرکت کننده در این اجلاس ها در ترویج اهداف اولیه این برنامه ها که همان گفتمان زندگی مسالمت آمیز در کنار یکدیگر با وجود تفاوت سرزمینی و نگاه به منافع مشترک است گام بر می دارند. نکته امکان ارتباطات غیر بروکراتیک، جوانان در برنامه های دیپلماسی جوانان ، در ترویج مناسب مسائل فرهنگی در راستای منافع ملی و سرعت عمل بالای آن حائز اهمیت است. هم اکنون استان آستاراخان ، ظرفیت ویژه ای در زمینه نزدیکی فرهنگی جوانان کشورهای منطقه خزر و حتی قفقاز ایجاد نموده و در طول سال چندین برنامه متنوع فرهنگی در حوزه نسل جدید در آن اجرا می شود. شایان ذکر است تأسیس آژانس فدرال اقوام در روسیه با دستور پوتین و در راستای نزدیک کردن اندیشه های اقوام و ادیان مختلف ساکن در فدراسیون روسیه و همچنین کشورهای همسایه با برنامه نزدیکی نسل جدید و جوانان، راهبردی برای ترویج گفتمان تکثر فرهنگی و احترام به همه اندیشه ها با رویکرد زندگی مسالمت آمیز و صلح طلبانه در کنار یکدیگر می باشد.
در این میان در سال (2017) با دستور پوتین نوزدهمین فستیوال جوانان و دانشجویان روسیه با شرکت بیش از بیست هزار نفر از جوانان ودانشجویان از 150 یکصد وپنجاه کشور جهان( بنا بر اعلام پایگاه اطلاع رسانی اجلاس) ، با هدف معرفی فرهنگ روسیه به جوانان جهان ، استفاده از ظرفیت دیپلماسی جوانان به صورت رو در رو برای آشنایی جوانان جهان از ظرفیت های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و علمی روسیه در ( سوچی) ، اقدامی بزرگ و کم نظیر در برنامه های مشابه اجرایی دیپلماسی جوانان که توسط سازمان ملل متحد در ایالات متحده آمریکا برگزار می شود بود و می توان گفت برنامه ای با این هجم و وسعت در سالهای اخیر توسط هیچ کشوری برگزار نگردیده است. تقسیم برنامه به صورت دیپلماتیک ( نشست مقامات مسئول حوزه جوانان جهان در مسکو) و برنامه جوانان غیر دولتی با ظرفیت بیش از بیست هزار نفر از جوانان جهان با هر نوع مذهب، نژاد، رنگ، فرهنگ همراه با برنامه های متنوع اجرایی و دادن غرفه نمایشگاهی به همه کشورها به صورت مساوی، جهت معرفی فرهنگ خود به سایر کشورها خود نمونه دقیقی از یک پنل موفق و کامل از دیپلماسی جوانان است که خاطره آن در ذهن تمام جوانان شرکت کننده در روسیه خواهد ماند و تبلیغات رسانه های آمریکایی علیه فرهنگ و سیاست روسیه را در ذهن آنان برای همیشه خنثی می کند. شرکت پوتین، رئیس جمهور فدراسیون روسیه در افتتاحیه اجلاس مذکور خود موجب افزایش حس نزدیکی بیشتر کشورها و جوانان شرکت کننده به یکدیگر گردید و برگزار کنندگان آن به اهداف حداگثری برگزاری اجلاس دست یافتند.
شواهد مذکور حاکی از آن است که فدراسیون روسیه به عنوان قدرتی نظامی و اقتصادی و دارای وسعت سرزمینی بسیار بزرگ در جهان هم اکنون راهبردی مهم با عنوان ترویج فرهنگ و زبان روسی و استفاده از ظرفیت جوانان علاقه مند به صلح برای ترویج گفتمان صلح را در نظر گرفته و در مقابل گسترش فرهنگ غربی اقدامات جدی و اساسی و آموزشی بویژه برای نسل جدید و با همکاری وزارت امور خارجه آن کشور در پیش گرفته که حاصل آن بازی برد برد هم برای فدراسیون روسیه و هم برای کشورهای همسایه روسیه که تمایلی به گسترش فرهنگ غربی و جنگ افروزی تروریست ها ندارند می باشد. نزدیکی فرهنگی و سنت های مردم منطقه خزر،قفقازو غرب آسیا خود می تواند در مسیر حرکت به سمت فهم مشترک جوانان کشورهای مذکور و تمرین مدیریت آینده منطقه با محوریت دوستی های گذشته و نگاه به منافع جمعی و خیر جمعی و احترام به مذهب،آداب و سنت های یکدیگر در کنار صلح با ثبات اثرات ارزشمندی را در آینده پدید آورد و مانع رشد و گسترش افکار افراطی و رادیکالی گردد.
واژگان کلیدی: فدراسیون روسیه،دیپلماسی جوانان ، نسل جدید، مسکو
