اکبر جمالی
پژوهشگر و کارشناس مسائل هند
روابط ایران و هند
روابط ایران و هند بار روی کار آمدن دولت جدید در ایران و توافق برجام نسبت به دوران پیش از ان بهبود یافته است. در سفر اخیر به دهلی نو، ظریف اعلام کرد که ایران دوست دوران سختی اش را فراموش نمی کند. بهبود روابط ایران و هند پس از روی کار امدن دولت اعتدالگرای روحانی در واقع امری کاملا طبیعی است. مهمترین توافق اخیر ایران و هند سرمایه گذاری هند در بندر چابهار است که برای هند از اهمیتی استراتیژیک برخوردار است. چرا که دو رقیب استراتیزیک هند یعنی چین و پاکستان توافق کرده اند تا بندر گوادر در بلوچستان پاکستان را گسترش دهند و هند برای اینکه از این دو عقب نماند تلاش دارد تا با بندر چابهار به اافغانستان آسیای مرکزی و حتی روسیه دسترسی پیدا کند. برای هند افغانستان و اسیای مرکزی به دلیل همسایگی پاکستان و چین یک منطقه ی راهبردی به حساب می اید که برای بدست اوردن و گسترش نفوذ خود در ان می خواهد از رقبای خود عقب نماند. ضمن اینکه روسیه که یکی از قدیمی ترین متحد های هند است و هند تلاش دارد تا همواره روابط تجاری خود را با ان آفزایش دهد نیز به این بندر نیاز دارد . بنابراین روابط ایران و هند در مقطع کنونی -علاوه بر دلایل سنتی که در زیر خواهد امد- به دلیل تمایل هند در سرمایه گذاری در چابهار بهتر از گذشته هم شده است.
حزب حاکم در هند و نگاه به ایران
در هند به دلیل ساختار دموکراسی و ماهیت حکومت فدرال حکومت این کشور سیاست خارجی – جز در مسائل حساسی چون پاکستان- تحت تاثیر افکار عمومی نیست و به طور مستقل با نگرشی که به شدت تحت تاثیر واقع گرایی سیاسی است در دپارتمانهای علوم سیاسی و روابط بین الملل به شدت مورد مداقه قرار می گیرد و ار نهایت در وزارت خارجه ی این کشور اجرایی می شود. بنابراین اختلاف زیادی بین دو حزب اصلی هند در بسیاری از مسائل سیاست خارجی وجود ندارد. ایران از جمله کشور هایی است که دو حزب اصلی هند از نظر ایدئولوزیکی و تاریخی هیچ کدام طرفدار ایران یا مخالف رابطه با ایران نیستند. در واقع محور های اصلی سیاست خارجی هند با ایران را چند مسله مشخص می کند: مهار پاکستان(و مساله ی کشمیر)، رابطه ی هند و امریکا، سیاست خارجی هند در افغانستان و اسیای مرکزی و سیاست خاورمیانه ای هند (انرژی). و هر کدام از دو حزب اصلی هند بسته به اینکه در هر کدام از مسائل بالا چه نظری داشته باشد در ان حوزه ی خاص سیاست خارجی خود را مسقل از دیگر مسائل دنبال می کند.
سیاست هند با ایران را می توان سیاست بی طرفی یا سیاست خنثی نامید. سیاست بی طرفی یا خنثی به این معناست که هند با ایران در حوزه ی منافع ملموس مشترک با ایران همکاری می کند، به شرطی که این رابطه باعث ازار دیگر شرکا و متحدان هند در خاورمیانه همچون اعراب و اسرائیل و همچنین آمریکا نشود. ضمن اینکه این سیاست بی طرفی یا خنثی را باید در چارچوب مفهوم بی اعتمادی دوجانبه نیز فهمید. چرا که هندی ها باور دارند که اگر روزی بین هند و پاکستان جنگی در بگیرد ایران بی تردید در نهایت از پاکستان حمایت خواهد کرد و در مساله ی کشمیر نیز ایران بار ها گفته که طرف پاکستان است و از کشمیری ها حمایت می کند. و ایران هم سیاست هند در قبال را تحت تاثیر آمریکا می بیند و اعتمادی به هند ندارد و بهترین نمونه ی ان هم خط لوله ی صلح است که هند تحت فشار آمریکا آنرا رها کرد.
با این حال سیاست هند در قبال ایران را می توان به دو دسته ی همکاری در شرق ایران و غرب ایران تقسیم بندی کرد. هندی ها علاقه مندند تا جای ممکن با ایران در افغانستان و ایای مرکزی همکاری کنند چون جز ایران هیچ راهی برای نفوذ در این مناطق ندارند . در عین حال در رابطه با مسائل ایران در رابطه اعراب و اسرائیل و همین طور مساله ی شیعه و سنی آنها همه ی تلاش خود را خواهند کرد تا به هیچ وجه در این رابطه در گیر نشوند. ضمن اینکه هندی ها برای ایجاد توازن در خاور میانه از تنش میان شیعه و سنی خشنود هستند و انرا در جهت منافع خود می بینند.
هندی ها مدتهاست که به اهمیت اسرائیل و لابی قدرتمند آن در آمریکا پی برده اند بنابراین انها برای نزدیک شدن به امریکا سعی کرده اند تا همکاری خود با اسرائیل را به حداکثر ظرفیت برسانند. هند و اسرائیل در زمینه های مختلف از کشاورزی تا مسئل امنیبی و ضد تروریستی تا تسلیحات پیچیده ی نظامی با هم همکاری می کنند. با این حال انها تلاش داشته اند تا این رابطه مستقل از رابطه با ایران باشد. هند همچنین بخش زیادی از انرژی خود را از کشور های عربی همسایه ی ایران وارد می کند و ملیون ها هندی در این کشور ها کار می کنند بنابراین منافع روشن و گسترده ای هم با این کشور ها دارد که انرا مستقل از رابطه با ایران دنبال کرده است.
مهمترین بازیگران متاثر از روابط ایران و هند: پاکستان ، آمریکا، چین، افغانستان ، کشور های اسیای مرکزی و روسیه هستند. پاکسان از گسترش رابطه ی ایران و هند همواره در هراس بوده است. آمریکا آشکار مخالف روابط ایران و هند است. چین روابط ایران و هند را مخالف منافع ملی خود می داند. افغانستان خواهان گسترش روابط ایران و هند برای مقابله با سیاست های پاکستان است. کشور های اسیای مرکزی رابطه ی دوستانه ی ایران و هند را به دلایل اقتصادی و امنیتی مفید می دانند. برای روسیه ایران و خطوط ریلی ان پلی میان روسیه و هند است که می تواند به شکوفایی اقتصاد ان دو کمک کند. اعراب و اسرائیل هم گسترش روابط ایران و هند را به زیان خود می دانند. اعراب به بازار هند برای انرژی چشم دارند و اسرائیل نگرانی های امنیتی دارد و لی سیاست هند انها را مجاب کرده که از این منظر خطری انها را تهدید نمی کند.
عوامل موثر در آینده ی روابط ایران و هند
گسترش همگرایی در سازمان اکو می تواند مهمترین عامل در اینده ی روابط ایران و هند باشد چرا که ایران ناگزیر خواهد بود با پاکستان (و حتی در مساله ی کشمیر) همکاری بیشتری کند. بندر چابهار و موفقیت ان می تواند نقشی سازنده داشته باشد. بهبود روابط ایران و غرب هند را تشویق خواهد کرد که همکاری خود را در حوزه های بیشتری از جمله در حوزه ی انرژی و معادن همکاری گسترده تری داشته باشد. ضمن اینکه هندی ها اهمیت سیاست مستقل خارجی ایران – برای روزی که نخواهند به غرب باج دهند- آگاه هستند.
واژگان کلیدی: روابط ایران و هند، روابط ایران و هندوستان، آینده ی روابط ایران و هند، عوامل موثر در آینده ی روابط ایران و هند، آینده ی روابط تهران و دهلی نو
