دکتر حسن هانی زاده
کارشناس مسائل عربی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
اخیرا برخی رسانه های منطقه ای به همکاری های بین قاهره و دمشق در نقاط استراتژیک سوریه ، افزایش همکاری نظامی-امنیتی سوریه و مصر و حضور کارشناسان امنیتی و نظامی مصر در مراکز هماهنگی در استان های دمشق، حمص ، درعا و حماه استقرار توجه کرده اند. نوشتار زیر به بررسی افزایش همکاری سوریه و مصر پرداخته است.
واژگان کلیدی: روابط سوریه و مصر، مصر، سوریه، همکاری مصر و سوریه
علل نگاه نوین مصر به سوریه
تغییر نگاه مصر به بحران سوریه، برآیند برخی تحولات منطقه ای، داخلی و بین المللی بوده است. در عرصه های داخلی، با توجه به این که بحران سوریه تاثیر خود را بر شرایط داخلی کشورهای عربی از جمله مصر باقی گذاشته است، این کشور در تلاش است با پایان دادن به بحران های عربی از جمله بحران لیبی، یمن و سوریه به نوعی زمینه ی رشد و شکوفایی اقتصادی خود را فراهم کند. چنانچه وضعیت سوریه، مهاجرت دهها هزار نفر از اهالی سوریه به مصر را به دنبال داشته و برای اقتصاد شکننده ی مصر مشکلاتی ایجاد کرده است. همچنین در بعد بین المللی با توجه به مشغول بودن آمریکا و غرب، مصر تلاش می کند با پایان دادن به بحران های عربی، زمینه همکاری و همچنین و رشد گردشگری و اقتصاد مصر را فراهم کند.
در بعد منطقه ای با توجه به نقش عربستان برای رهبری جهان عرب و کاهش نقش مصر در برابر عربستان و این که ریاض توانسته است دبیر کل اتحادیه عرب آقای احمد ابولغیط را بر مصر تحمیل کند، موجب اختلاف های زیادی میان دولت مصر و عربستان شده است. در واقع عربستان سعودی طی ماه های اخیر هزینه های هنگفتی برای به قدرت رسانیدن احمد ابولغیط دبیر کل جدید اتحادیه عرب هزینه کرده است و بسیاری از کشورهای ضعیف عرب مثل سودان، لیبی، تونس، موریتانی، کومور، سومالی و جیبوتی را با پرداخت رشوه وادار کرد که به دبیر کلی احمد ابولغیط رای مثبت دهند. این امر که عربستان سعودی رهبری جهان عرب را در دست گرفته است برای دولت عبدالفتاح السیسی جای نگرانی دارد. به همین دلیل در حال حاضر مصر اختلاف شدیدی با عربستان پیدا کرده است و لذا تلاش می کند تا نقش عربستان را از منطقه به ویژه در بحران سوریه کمرنگ و کاهش دهد. در بعد بین المللی هم هر چند امریکا و غرب خواهان ادامه بحران سوریه و تقویت گروهک های تروریستی هستند. اما با توجه به تغییر در امریکا با پیروزی دونالد ترامپ (دونالد ترامپ وعده داده است که گروهک های تروریستی را سرکوب کند) به نظر می رسد که مصر با استفاده از این فضا سعی کند که جایگاه جهانی و منطقه ای خود را به دست آورد و از طریق ایفای نقش در حل بحران های منطقه ای به نوعی خود را به عنوان یک بازیگر قدرتمند منطقه ای مطرح کند. هم چنین به نظر می رسد که مصر در آینده نقش فعال تری در عرصه های مختلف ایفا خواهد کرد.
رویکرد دولت قاهره با جریان های مختلف مذهبی، سیاسی، تکفیری و سلفی در سوریه
در واقع دولت مصر با اخوان سوریه همخوانی ندارد. بنابراین از آنجائی که دولت بشاراسد یک دولت سکولار است و دولت عبدالفتاح السیسی هم در مقابل جریان های سلفی است، این امر نوعی نزدیکی و همگرایی میان دولت بشار اسد و دولت عبدالفتاح السیسی ایجاد کرده است. یعنی از آنجائی که بخشی از جریان های مقابل دولت بشار اسد اخوان المسلمین هستند و اخوان المسلمین هم دشمن شماره یک عبدالفتاح السیسی است، به نظر می آید که ایجاد نزدیکی بین قاهره و دمشق می تواند با محور تقابل با اخوان المسلمین باشد. این امر یک نوع همگرایی را ایجاد کرده است. به علاوه دولت مصر تلاش می کند تا بشار اسد هم چنان در قدرت باشد تا جریان های سلفی در سوریه به قدرت نرسند. در عین حال به در حال حاضر بسیاری از ملی گراهای مصر پیوند نزدیکی با دولت عبدالفتاح السیسی دارند و این تشکلات ملی گرا نزدیکی فکری بیشتری با دولت سوریه دارند. لذا فشارهای زیادی در داخل مصر برای برقراری رابطه ی میان مصر و دولت سوریه وجود دارد.
همکاریهای نوین نظامی، امنیتی، دفاعی و … مصر و سوریه
در حال حاضر مصر اعلام کرده است که قصد دارد، شماری از ژنرال های بازنشسته خود را برای دادن مشورت به سوریه به این کشور اعزام کند. هرچند این امر عملیاتی نیست و ممکن است جنبه ی تبلیغاتی داشته باشد، اما نشان از یک نوع تهدید از سوی مصر برای عربستان خواهد بود. زیرا عربستان نیروهای سلفی- تکفیری خود را به سوریه اعزام داشته است تا در مقابل دولت بشار اسد مقاومت کنند. در واقع مصر می تواند همکاری گسترده ای با سوریه داشته باشد. هر چند این همکاری در سطح مشورتی دولت مصر کمک زیادی نمی تواند کند. اما حضور مصر در سازمان هایی مثل اتحادیه ی عرب ، سازمان همکاریهای اسلامی و سازمان ملل می تواند پشتوانه محکمی برای سوریه تلقی شود.
پیامدهای همکاری دو طرفه مصر و سوریه
نگاه مصر به سوریه در وضعیت کنونی تاثیراتی در جهان عرب و خاورمیانه و در حوزه دیپلماتیک، سیاسی، امنیتی و … خواهد گذاشت. در حال حاضر هر چند جهان عرب به دو دسته تقسیم شده و صف آرایی در میان جهان عرب بسیار پررنگ شده است. از یک طرف برخی از کشورهای ضعیف و حاشیه ای مانند جیبوتی، سومالی و سودان دنباله رو سیاست های عربستان اند و عربستان هم کمک مالی زیادی به این کشورها می کند. برخی از کشورهای دیگر چون الجزایز و حتی لیبی و هم چنین بخشی از کشورهای مهم منطقه نیاز مالی شدیدی به عربستان ندارند و در کنار مصر هستند. در این بین مصر به دلیل اهمیت تاریخی و استراتژیک می تواند در نقطه مقابل عربستان قرار بگیرد و این نوع صف آرایی در اتحادیه عرب و حتی در سازمان همکاری های اسلامی میان مصر و عربستان می تواند به تضعیف عربستان در آینده کمک کند. در واقع این نگاه قاهره به سوریه از یک سو با تحسین ایران، روسیه و چین مواجه شده است. در مقابل نیز امریکا و غرب نگران حضور فعال مصر در کنار دولت بشار اسد هستند. لذا به نظر می رسد که مصر در آینده بیشتر به بلوک روسیه، سوریه و ایران نزدیک تر می شود. هر چند که نگاه مصر نسبت به ایران نگاه توام با تردید است، ولی می تواند به عنوان یک کشور هم پیمان روسیه ایفای نقش کند.
