علل و پیامدهای نگاه دو گانه سیسی به مبارک و اخوان

دکتر رشید رکابیان

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

هیئت حاکمه مصر و غرب

کشور مصر به لحاظ موقعیت ژئوپلیتیکی و استراتژیکی کشوری بسیار مهم در منطقه آفریقا و در منطقه خاورمیانه است. به همین دلیل در طول تاریخ همیشه مورد توجه بازیگران بین المللی از جمله آمریکا، بریتانیا، فرانسه و امثال این کشورها بوده است. به همین دلیل همانند رژیم پهلوی قبل از انقلاب، همیشه متحدانی داشته و به عنوان هدف برای غرب بوده است. بعد از حادثه کمپ دیوید مهم ترین شریک سیاسی و امنیتی رژیم اسرائیل بوده است. به همین دلیل می توان گفت که مصر به عنوان بازیگر کشورهای عربی هم تلقی می شده است. از جنبه دیگر چون مصر رژیمی ملیتاریستی بوده است، تبعا نیاز به حمایت مالی و اقتصادی داشته است. این حمایت همیشه از سوی امریکا وجود داشته است. کما این که یک ماه قبل از کودتا در زمان مرسی نزدیک به صد نفر از نظامیان رتبه بالای ارتش در ارتش آمریکا و اسرائیل بودند. تبعا کشورهایی مانند آمریکا و اسرائیل و از همه مهم تر کشورهای حوزه خلیج فارس به خصوص عربستان رژیم انقلابی را نمی پسندند.

دلایل دولت آقای سیسی در تبرئه آقای مبارک

تصور ما از این که یک رژیم دموکراتیک در مصر شکل گرفته است، اشتباه است. در واقع رژیم کنونی هم چنان همان رژیم میلیتاریستی و نظامی گری است زیرا از ابتدا با کودتا سر کار آمد. علاوه بر همه این ها باید توجه داشته باشیم که وقتی که انقلاب اسلامی در ایران شکل گرفت، کاری که در ابتدا انجام داد اصلاح ساختارها بود. اما در مصر انقلابی در زمان آقای مرسی هیچ ساختاری تغییر پیدا نکرد. به عبارت دیگر ساختار قوه قضاییه، نیروهای مسلح، وزارت کشور و … ساختار سابق خود را حفظ کرد. در شرایط فعلی که به اصطلاح رئیس جمهوری شکل گرفته است، آن ساختارها همان ساختار سابق دوره مبارک است، به همین دلیل تبعا دولت جدید نمی خواست مبارک اعدام شود.

مسئله دیگر این است که تبرئه مبارک یک دلیل و مؤلفه خارجی هم داشته است. یعنی فشار خارجی از سوی کشورهای آمریکا و اسرائیل و کشورهای خلیج فارس و جود داشته است . کشورهای خلیج فارس حتی بعد از تبرئه مبارک، پیام تبریکی برای سیسی فرستادند. ثالثا این ساختار تحت تاثیر نظامی گری است و نظامی گری اقتصاد و معیشت خودش را از کشورهای حوزه خلیج فارس و آمریکا تحصیل می کند. این کشورها تبرئه مبارک را می خواستند به این دلیل که می دانستند اگر مبارک اعدام شود و یا به زندان طویل المدت محکوم شود، می تواند شکستی برای متحدان آن ها و برای انقلابیون و متحدین انقلابیون پیروزی باشد. در واقع این کشورها نمی خواستند چنین اتفاقی بیفتد. به همین دلیل رژیم سیسی از ابتدا که بر سر قدرت آمد، اساسا به دنبال تبرئه مبارک بود، زیرا سیسی در زمان مبارک مهم ترین رکن ارتش بود و تبعا اجازه نمی داد که قوه قضاییه، مبارک را اعدام کند.

وضعیت کنونی نگاه هیئت حاکمه مصر به اخوان

سه موقعیت برای اخوان در طول تاریخ شکل گیری خود، فراهم شد که بتواند قدرت را در دست بگیرد که مهم ترین آن ها در دوره مرسی بود اما تحقق پیدا نکرد. عدم تحقق چنین موقعیتی برای اخوان دلایل خاص خودش را دارد. اما در یک ماه گذشته رژیم سیسی به دنبال محو باقی مانده های اخوان از صحنه بوده است تا به این ترتیب زمینه برای تبرئه مبارک فراهم شود. رژیم سیسی در یک ماه گذشته دقیقا همین کار را کرده و مخالفینی را که امکان داشت در مصر، مردم را به خیابان ها بکشانند، تحت شرایط امنیتی شدیدی قرار داده و آن ها را کاملا شناسایی کرده است. می توان گفت اغلب این مخالفین توسط نیروهای امنیتی یا دستگیر یا خانه نشین شده اند. یعنی امکان اینکه مخالفان بتوانند مردم را به خصوص بعد از تبرئه مبارک رهبری کنند، برایشان فراهم نشده است. به این دلیل می توان گفت فرصتی برای آن دسته از رهبران اخوانی که می توانستند کاری بعد از تبرئه مبارک بکنند برایشان فراهم نشد.

دلیل اصرار دولت مصر برای محاکمه رهبران اخوان

باید به سابقه تاریخی اخوان اشاره کنیم. اخوان به چند دلیل نتوانست از موقعیتی که در زمان انقلاب برایش فراهم شده بود، استفاده کند، از جمله این دلایل عدم وجود رهبریت واحد بوده است. این تعدد رهبریت قطعا اختلافاتی را در بین خود آن ها به وجود آورد. ثانیا عملکرد مرسی در سفری به اسرائیل و عدم مخالفت ظاهری و اشکار علیه آمریکا یا علیه اسرائیل زمینه اختلافات درونی اخوان را به وجود آورده است. لذا رژیم فعلی می داند که اگر اجازه فعالیت اخوان یا رهبران اخوان را مانند سابق دهد، تبعا شرایط برای دولت سخت خواهد شد. به همین دلیل دولت به دنبال محاکمه رهبران اخوان است. این محاکمه ها اگر رهبران اخوان از جمله خود مرسی را به اعدام محکوم نکند، به زندان های طویل المدت محکوم خواهد کرد. از این دید این امر در شرایط کنونی حداقل در ظاهر به نفع دولت است. در واقع دولت نمی خواهد که اخوان دوباره احیا شود. کشورهای عربی هم با توجه به این که اخوان در عربستان، اردن، فلسطین و حتی کویت حضور دارد، می دانند که اگر اخوان دوباره احیا شود این گروه ها هم در این کشورها تحت تاثیر اخوان المسلمین مصر هستند. لذا این کشورها دولت سیسی را تحت فشار قرار داده اند که مانع از احیای دوباره اخوان شود تا اخوان نتواند دوباره بر کشورهای خلیج فارس تاثیر گذارد.

تاثیرات اجتماعی و سیاسی رویکرد دولت مصر در مقابل اخوان و تبرئه مبارک

در مورد تاثیرات اجتماعی رویکرد دولت مصر در مقابل اخوان و تبرئه مبارک باید گفت که قطعا اعتراضات خیابانی ادامه خواهد داشت. اما مشکلی که اعتراضات خیابانی دارد این است که نتوانسته اند همبستگی خود را در برابر یک رهبری واحد حفظ کند. این که چگونه مردم را به خیابان ها بکشانند و این که چگونه اعتراض خودشان را بیان بکنند خیلی مهم است. چون اگر اعتراضات به جنگ فیزیکی تبدیل شود در این صورت برگ برنده ای برای دولت خواهد بود. دولت در این صورت این موضوع را رسانه ای خواهد کرد و این افراد را آشوبگر معرفی خواهد کرد. به نظر من این است دولت اجازه نمی دهد که اعتراضات رهبران اخوان یا مردم مانند زمان دولت آقای مرسی گسترده شود. در واقع در حال حاضر بدنه ارتش به گونه ای است که بدنه نیروهای امنیتی همان بدنه سابق است. ارتش، نیروهای اخوان المسلمین و مردم را تحت کنترل شدید قرار داده اند و آن ها را شدیدا رصد می کنند و تجمعاتشان را زیر نظر دارد. از جنبه دیگر این که مردم اعتراضاتشان تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد بستگی به این دارد که رهبرانی که در حال حاضر هستند چگونه مردم را هدایت کنند. در این میان با توجه به این که ارتش در مقابل کشتار مردم هیچ گونه ابایی ندارد، دولت خواه ناخواه به سمت نظامی گری گرایش پیدا خواهد کرد و به اخوان اجازه نمی دهد که به شکل آشکار نظامی گری داشته باشند. اما احتمال این که گروه های مخفی دست به عملیات انتحاری بزنند هم وجود دارد.

رهبران اخوان و تصمیم درباره آینده حضور در مصر

تصمیم رهبران اخوان درباره آینده حضور خود در مصر به چند عامل وابسته است. اول اینکه باید ببینیم که محاکمه مرسی چگونه انجام خواهد شد. در حال حاضر اعلام کرده اند که می خواهند مرسی را محاکمه کنند، باید منتظر بمانیم و ببینیم که محاکمه مرسی و بقیه رهبران اخوان به چه صورت انجام خواهد شد. این مسئله بسیار مهم است. نزدیک به هفتاد نفر از رهبران اخوان المسلمین در زندان های دولت فعلی هستند. همچنین باید ببینیم که نگاه دولت فعلی به محاکمه مرسی و این رهبران چگونه است و چه حکمی را برای آن ها صادر می کند. لذا باید منتظر بود که برای رهبران اخوان و خود الازهر چه فتواهایی صادر می شود.

واژگان کلیدی: علل نگاه دو گانه سیسی به مبارک و اخوان، پیامدهای نگاه دو گانه سیسی به مبارک و اخوان، علل و ، سیسی ، مبارک ، اخوان