علل توافق نهایی تعیین مرزهای دریایی بین  لبنان و اسرائیل

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

مجموعه ای از اکتشافات بزرگ گاز طبیعی در زیر آب های مدیترانه شرقی ،به طور قابل توجهی تصویر انرژی در منطقه وسیع‌تر مدیترانه را تغییر داده است.این تغییرات کشورهای منطقه مدیترانه را با دو گزینه روبرو کرده است، انتخاب گزینه ارتقای امنیت انرژی، شکوفایی اقتصادی ، همکاری های منطقه ای و یا تبدیل به یکی از اجزای اصلی مبارزه ژئوپلیتیک .

یک دهه این دو گزینه نقطه اصلی درگیری بین اسرائیل و لبنان بود. سرانجام لبنان و اسرائیل، با مشخص کردن مرزهای قانونی دریایی برای حفاری گاز طبیعی در آب‌های مورد مناقشه سواحل مدیترانه به یک راه حل دیپلماتیکی مشترک رسیدند.این توافق با میانجی‌گری‌ آمریکا در جهت ثبات و امنیت بیشتر منطقه ای ، و فرصت های اقتصادی برای هر دو کشور بیان شده است. اما این که چرا این توافق نهایی شد؟و منافع دو طرف در این توافق چگونه حاصل شده است؟موضوعی است که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد.

– علت مناقشه مرز دریایی 

منطقه 860 کیلومتر مربعی دریای مدیترانه که سال ها مورد مناقشه قرار داشت، به طور بالقوه دارای میلیاردها دلار نفت و گاز است. تنش ها در اوایل سال 2022  ، با ورود یک کشتی مستقر در لندن برای توسعه یک میدان گازی برای اسرائیل اوج گرفت .گرچه خود دکل در جنوب منطقه مورد مناقشه قرار دارد، اما میدانی که در حال کاوش آن است در سراسر یکی از جنوبی ترین خطوط ادعا شده لبنان امتداد دارد .لذا لبنان را بر آن داشت تا اسرائیل را نسبت به اقدام تهاجمی در آب های مورد مناقشه هشدار دهد. (1)

دو میدان گاز طبیعی زیر دریای مدیترانه در دو منطقه قانا و کاریش قرار دارد.میدان گازی بالقوه قانا، در آب های مورد مناقشه قرار دارد،و میدان گازی تاسیس شده کاریش، در آب‌های اسرائیل است که لبنان در اواخر سال 2020 ادعای مالکیت آن را کرد. در حالی که اسرائیل در حال افزایش برنامه‌های خود برای شروع استخراج گاز از آنجا بود، حزب‌الله تهدید به جنگ کرد.(2) 

– توافق نامه امکان اکتشاف ذخایر گازی فراساحلی

در این جا لازم است که به این مساله پرداخته شود که توافق نامه در واقع یک معامله بین لبنان و اسرائیل است. این توافق به طور غیرمستقیم در دهه گذشته، ابتدا با میانجیگری سازمان ملل و سپس توسط ایالات متحده، اولین توافق بین دو طرف از زمان آتش بس آنها پس از جنگ اوت 2006 است .(3)لبنان قبلاً نگرانی های زیادی در مورد مرز داشت. اولین مورد مربوط به خط مرزی مشخص شده توسط شناورها بود که توسط اسرائیل در زمان خروج نیروهایش از لبنان در سال 2000 ایجاد شد. بیروت خواستار تغییر زبان در پیش نویس شد تا از تبدیل شدن این مرز به یک مرز دریایی بین المللی جلوگیری شود.

ثانیاً، لبنان با میدان گازی قانا در بلوک اکتشافی جنوب لبنان که تا آب های اسرائیل امتداد دارد مخالفت کرد. این میدان هنوز مورد بررسی قرار نگرفته است. در حالی که لبنان از پرداخت هرگونه سود از سهم خود در این میدان به اسرائیل امتناع می ورزید، اسرائیل مدعی بود که ممکن است تحت منطقه اقتصادی انحصاری خود قرار دهد.(4)

اما با توافقی که صورت گرفت یک راه حل نسبتاً ساده ارائه گردید: اسرائیل کنترل تمام میدان گازی کاریش را به دست می‌آورد که در جنوب‌تر و نزدیک‌تر به دیگر میادین گازی متعلق به اسرائیل، تامار و لویاتان قرار دارد. میدان قانا، در شمال – که هنوز توسط شرکت‌های گاز اکتشاف نشده است، تحت اکتشاف لبنان قرار می گیرد. برای جبران بخش کوچکی از قانا که از خط جداکننده جدید به سمت آب های اسرائیل می گذرد، لبنان بخشی از درآمد را با اسرائیل تقسیم خواهد کرد.اسرائیل همچنین باید منطقه سه مایلی دور از ساحل خود را که به گفته خودش برای امنیت ساحلی به آن نیاز دارد، حفظ کند.(5) انتظار می رود توتال انرژی با پرداخت هزینه ای به اسرائیل در ازای اجازه دسترسی کامل این کشور به میدان قانا به لبنان، نقش واسطه را بین دو کشور ایفا کند.(6)

-علل توافق نهایی تعیین مرزهای دریایی بین  لبنان و اسرائیل

عوامل متعددی بر نیاز هر دو کشور برای حل این موضوع تأثیر گذاشته است .یکی از عوامل مهم این توافق نامه، قیمت گاز در بحبوحه بحران گازی ناشی از جنگ اوکراین در جهان خصوصا اروپا درها را برای اکتشاف و حفاری باز کرد.علاوه بر لبنان و اسرائیل که هنوز از نظر فنی در جنگ هستند، و هر دو سود زیادی از این توافق خواهند برد،منافع آمریکا و اروپا نیز حفظ خواهد شد.

– منافع لبنان

لبنان در چنگال بدترین بحران اقتصادی و مالی در تاریخ معاصر خود قرار دارد.این قرارداد چشم انداز رشد اقتصادی آینده را ارائه می دهد و امیدی را برای خروج لبنان از باتلاق فعلی خود ایجاد می کند.(7)اگرچه هیچ کس دقیقاً نمی داند که چه مقدار گاز در میدان قانا وجود دارد، در حال حاضر ارزش آن در مجموع حدود 3 میلیارد دلار (3.08 میلیارد یورو) برآورد می شود. این می تواند سالانه بین 100 تا 200 میلیون دلار برای لبنان به ارمغان بیاورد.با این حال، لبنان از پمپاژ گاز در قنا فاصله زیادی دارد. این کشور قراردادی با غول انرژی فرانسوی توتال برای کار در این میدان انجام داده است، اما قبل از این که قانا پولی به دست آورد، به اکتشاف و زیرساخت های بیشتری نیاز است. کارشناسان معتقدند احتمالا تا پایان این دهه اتفاق نخواهد افتاد.(8)لبنان امیدوار است از انرژی برای شبکه برق خود استفاده کند ،و سود بالقوه از این شبکه را در تقویت اقتصاد کشورش هزینه نماید.(9)

لبنان اعلام کرد،حقوق کامل خود را از میدان قانا خواهد گرفت و اسرائیل از طریق توتال غرامت دریافت کند. وی گفت که هیچ مشارکتی مستقیم در اکتشاف یا بهره برداری گاز بین دو کشور دشمن نخواهد داشت.دولت لبنان از غول نفتی فرانسوی توتال انرژی خواست که مستقل از هر پروژه ای با اسرائیل، با آن  کشورهمکاری کند.(10)

مرزبندی نهایی  توافق ،راه را برای توافق صندوق بین‌المللی پول و همچنین سرمایه‌گذاری‌ها و تجدید اعتماد کشورهای کمک‌کننده هموار می‌کند. این مرزبندی تضمینی برای کشورهای کمک کننده خواهد بود که لبنان بر روی زمین محکم خواهد بود و جنگی در کار نخواهد بود.به نظر می رسد لبنان وارد مرحله کیفی جدیدی از روابط با اسرائیل خواهد شد.

-منافع اسرائیل

برای اسرائیل، این معامله احتمالاً سود اقتصادی قابل توجهی به همراه خواهد داشت. طبق برآورد اسرائیل، کاریش، یکی از میادین گازی، حاوی 1.75 تریلیون فوت مکعب گاز به ارزش 3 میلیارد دلار است. همچنین می‌توان آن را یک پیروزی سیاسی برای نخست‌وزیر یایر لاپید در آستانه انتخابات نوامبر دانست که در آن او باید چنگ و دندان برای حفظ اکثریت فعلی‌اش در کنست بجنگد.(11)همچنین اسرائیل امیدوار است که این توافق خطر جنگ با حزب الله را برای بهره برداری از ذخایر گاز ، کاهش دهد.(12)

 از نظر اقتصادی، این معامله به اسرائیل کمک می کند تا بلافاصله بدون ترس از حمله در میدان کاریش حفاری نماید. از نظر سیاسی، اسرائیل معتقد است این توافق باعث ارتقای ثبات منطقه می شود.این شاید مهم ترین مورد برای اسرائیل باشد گرچه از نظر مالی، کاریش کوچکترین میدان گازی است که اسرائیل روی آن کار می کند.اما اگر درگیری پیش بیاید، کل زیرساخت میدان گاز آنها در معرض تهدید قرار می گیرد. این سناریو اکنون از روی میز خارج شده است.(13)لاپید در همین راستا توافق را یک دستاورد تاریخی دانست که امنیت اسرائیل را تقویت می‌کند، میلیاردها دلار به اقتصاد اسرائیل تزریق ، و ثبات مرز شمالی را تضمین خواهد کرد.(14)

– منافع آمریکا و اروپا

این توافق همچنین یک پیروزی منطقه‌ای برای دولت بایدن است که اخیرا شاهد افزایش تنش‌های دیپلماتیک با برخی از متحدان خود در خاورمیانه، به‌ویژه کشورهای خلیج فارس بوده است.

جو بایدن و دولت او سال پرحاشیه‌ای را با متحدان خاورمیانه‌ای خود، به‌ویژه عربستان سعودی سپری کرده‌اند.به چالش کشیدن آمریکا با کاهش تولید نفت توسط کارتل نفتی اوپک پلاس به رهبری عربستان سعودی و روسیه فشار زیادی را برای بایدن به همراه داشت.اما تلاش‌های میانجی‌گری آمریکا برای دستیابی به توافق دریایی اسرائیل و لبنان پس از تلاش‌های ناموفق دولت‌های قبلی کلیدی بود. تحلیل‌گران می‌گویند که این امر دولت بایدن را در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا تقویت می‌کند.(15)

آمریکا به عنوان ضامن یک معامله و نه فقط یک واسطه در مذاکرات درگیر است.(16) زیرا تعیین مرزهای دریایی با اسرائیل تقریباً پیش‌شرط آمریکا برای آغاز اکتشاف گاز و بازگشایی کمک‌های خارجی برای مقابله با یک بحران اقتصادی بی‌سابقه بود. تاکتیک مذاکره لبنان باید از چرخه معیوب فراتر می رفت که چه کسی چند درصد از 860 کیلومتر مربع مورد مناقشه را به دست می آورد.

ضرب‌الاجل‌های قانون اساسی در لبنان و اسرائیل برای دولت بایدن برای پیشبرد این توافق بسیار مهم بود. ماموریت رئیس جمهور عون در 31 اکتبر به پایان می رسد و آنچه انتظار می رود به دنبال آن ادامه یابد خلاء طولانی ریاست جمهوری است که می تواند مذاکرات مرزهای دریایی را از مسیر خارج کند.(17) 

اتحادیه اروپا همچنین علاقه مند به ترویج همه اشکال ممکن همکاری منطقه ای است. از نقطه نظر انرژی، گاز مدیترانه شرقی می تواند امنیت اتحادیه اروپا را از نظر تنوع بخشیدن به منابع و مسیرهای تامین برای تعدادی از کشورهای عضو، به ویژه در اروپای جنوب شرقی و مرکزی، که تقریبا به طور انحصاری به گاز روسیه وابسته هستند، تقویت کند. 

 باید به این نکته توجه داشت که توسعه تأسیسات انرژی خطرات امنیتی را افزایش می دهد. گسترش سکوهای استخراج، خطوط لوله، کشتی‌های خدماتی و پایانه‌ها و کشتی‌های مستلزم افزایش اهداف معقول و افزایش نیازهای نظارتی است. خطرات خرابکاری، حمله نظامی یا تروریستی چالش های جدیدی را برای دستگاه امنیتی کشورهای مختلف نشان می دهد که انگیزه قوی برای همکاری خواهند داشت.(18)

بحران گاز اروپا در حال عمیق تر شدن است. دولت ها تمام تلاش خود را برای محافظت از مصرف کنندگان در برابر شوک های قیمتی انجام می دهند، اما پس از انفجارهایی که ماه گذشته به نورد استریم 1 و 2 آسیب رساند ، بحران بیشتر شد . خط لوله نورد استریم 1 منبع اصلی گاز روسیه در اروپا بود.اسرائیل گفته است که پس از امضای قرارداد دریایی با لبنان، می تواند استخراج نفت و گاز از میدان کاریش خود را آغاز کرده و ظرف چند هفته به اروپا صادر کند.لاپید بارها در مورد نقشی که اسرائیل می تواند برای کمک به اروپا ایفا کند صحبت کرده است، زیرا کشورهای غربی سعی میکنند خود را از انرژی روسیه دور کنند.(19)

– سخن پایانی

قرارداد جدید مرزی ممکن است با مشکلاتی مواجه شود. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر سابق اسرائیل، آن را تسلیم تاریخی در برابر دشمن می‌خواند و پیشنهاد کرده است که در صورت تشکیل دولت بعدی در انتخابات پارلمانی ماه آینده، ممکن است از آن تبعیت نکند.(20)در حالی که این توافق گام مثبتی برای اقتصاد لبنان است،اما همه این ها یک پتانسیل است.انتظار نمی رود که یک شبه کمک های اقتصادی قابل توجهی پدیدار شود.در صورتی که توتال واقعاً اکتشاف را برای لبنانی‌ها آغاز کند، می‌تواند مشوق‌هایی را برای سایر شرکت‌ها ارائه دهد تا برای انجام همین کار اقدام کنند. در چشم‌اندازها، هنوز مشخص نیست که اثرات مستقیم اقتصادی آن چه خواهد بود.(21)

این توافق به مرور زمان ممکن است درها را برای مذاکرات سیاسی بیشتر پیرامون مرزهای زمینی باز کند.در آینده نزدیک، این معامله احتمالاً منجر به نهایی شدن توافق‌های مذاکره شده قبلی برای تأمین گاز لبنان از مصر و برق از اردن ، در هر دو مورد از طریق سوریه خواهد شد.

اگرچه این توافق در بسیاری از زمینه ها تاریخی است، اما به معنای توقف درگیری ها نیست. در واقع روابط بین لبنان و اسرائیل بین عدم جنگ و بدون صلح به حالت تعلیق درآمده است. (22) با توجه به این که پوند لبنان بیش از 90 درصد از ارزش خود را از دست داده است، تورم در حدود 180 درصد و 60 درصد جمعیت در فقر زندگی می کنند.حمایت حزب الله از توافق را نیز می توان در این زمینه درک کرد.  (23)

این توافق  برای هر دو کشور از اهمیت استراتژیک خاصی برخورداراست. با توجه به این که انتظار می رود جمعیت لبنان بین سال های 2010 تا 2025 حدود 400000 نفر افزایش یابد و جمعیت اسرائیل در همان دوره زمانی 1.8 میلیون نفر افزایش یابد، در بیروت و اورشلیم آگاهی شدیدی وجود دارد که تقاضای انرژی در آینده نزدیک افزایش خواهد یافت.
گاز طبیعی همچنین یک منبع انرژی همه کاره برای تولید برق است که می تواند توسط خانوارها، مشاغل و کارخانه های منطقه به طور یکسان استفاده شود. در نتیجه، نه تنها رشد گاز طبیعی در سبد انرژی مربوطه اسرائیل و لبنان می‌تواند به بهبود کیفیت هوا ، توسعه خودروهای کم آلاینده و با سوخت گاز طبیعی ،و حمل و نقل عمومی و اشتغال را نیز تسریع بخشد.(24)

 

واژگان کلیدی: علل, توافق نهایی, تعیین مرز, دریایی ,  لبنان , اسرائیل,گاز , مدیترانه

reference

1-https://www.cnn.com/2022/10/12/middleeast/lebanon-israel-maritime-deal-matters-mime-intl/index.html

2–https://www.npr.org/2022/10/12/1128379781/israel-lebanon-maritime-deal

3-https://carnegie-mec.org/2022/10/12/lebanon-and-israel-s-maritime-deal-suspends-them-between-no-war-and-no-peace-pub-88147

4- https://www.aljazeera.com/news/2022/10/11/israel-lebanon-agree-on-draft-deal-on-maritime-borders

5-https://carnegie-mec.org/2022/10/12/lebanon-and-israel-s-maritime-deal-suspends-them-between-no-war-and-no-peace-pub-88147

6-https://apnews.com/article/russia-ukraine-business-elections-israel-middle-east-f8b4d2162cbcc2e0f0b407510c69a1e8

7-https://carnegie-mec.org/2022/10/12/lebanon-and-israel-s-maritime-deal-suspends-them-between-no-war-and-no-peace-pub-88147

8-https://www.dw.com/en/lebanon-israel-maritime-and-gas-deal-who-benefits-most/a-63442266

9-https://www.npr.org/2022/10/12/1128379781/israel-lebanon-maritime-deal

10-https://www.aljazeera.com/news/2022/10/11/israel-lebanon-agree-on-draft-deal-on-maritime-borders

11-https://carnegie-mec.org/2022/10/12/lebanon-and-israel-s-maritime-deal-suspends-them-between-no-war-and-no-peace-pub-88147

12-https://apnews.com/article/russia-ukraine-business-elections-israel-middle-east-f8b4d2162cbcc2e0f0b407510c69a1e8

13-https://www.dw.com/en/lebanon-israel-maritime-and-gas-deal-who-benefits-most/a-63442266

14-https://today.lorientlejour.com/article/1314169/lebanon-israel-satisfied-with-final-draft-of-maritime-border-deal-say-negotiators.html

15-https://www.cnn.com/2022/10/12/middleeast/lebanon-israel-maritime-deal-matters-mime-intl/index.html

16-https://www.thenationalnews.com/opinion/comment/2022/10/09/the-significance-of-a-lebanon-israel-maritime-border-deal/

17-https://english.alaraby.co.uk/analysis/lebanon-and-israel-flawed-necessary-maritime-deal

18- https://www.newsecuritybeat.org/2010/09/israel-and-lebanon-at-the-crossroads-new-natural-gas-riches-in-the-levant/

19-https://www.cnn.com/2022/10/12/middleeast/lebanon-israel-maritime-deal-matters-mime-intl/index.html

20-https://www.npr.org/2022/10/12/1128379781/israel-lebanon-maritime-deal

21-https://www.cnn.com/2022/10/12/middleeast/lebanon-israel-maritime-deal-matters-mime-intl/index.html

22-https://carnegie-mec.org/2022/10/12/lebanon-and-israel-s-maritime-deal-suspends-them-between-no-war-and-no-peace-pub-88147

23-https://carnegie-mec.org/2022/10/12/lebanon-and-israel-s-maritime-deal-suspends-them-between-no-war-and-no-peace-pub-88147

24- https://www.newsecuritybeat.org/2010/09/israel-and-lebanon-at-the-crossroads-new-natural-gas-riches-in-the-levant/