مائده ارکان
کودتای 15ژوئن ترکیه در حالی صورت گرفت که رئیس جمهور – رجب طیب اردوغان – تغییراتی را در سیاست داخلی و خارجی این کشور آغاز کرده است . این کودتا که با همبستگی و حمایت مردم از دولت با شکست مواجه گردید به اردوغان موقعیت برتری نسبت به مخالفانش خواهد بخشید تا به اهدافش دست یابد . کودتاچیان در حالی این کودتا را انجام دادند که ترکیه تمام تلاش و نیروی خود را ابتدا در جهت مبارزه با پ.ک.ک و سپس با داعش بکار گرفته است .
دو متغییر چرخش در سیاست خارجی و کودتای ناموفق ارتش در هفته های اخیر جایگاه ترکیه را در سطح بین المللی و منطقه ای و داخلی تغییر و تا اندازه ای ارتقا بخشید 1- در سطح بین الملل برقراری روابط دوستانه با اسرائیل ، روسیه و همچنین عقب نشینی از مواضع قبلی در رابطه با رژیم بشار اسد 2- در سطح داخلی پیروزی بر کودتا چیان وحمایت و همبستگی مردم از دولت . سخنان اردوغان از طریق موبایل و هدایت مردم به خیابان ها نشان از نفوذ کلام و کاریزما بودن وی را می دهد .
کودتای اخیر بخشی از ارتش در ترکیه نشان داد این نهاد نظامی کاملا از مخالفان حزب عدالت و توسعه تصفیه نشده است . طرفداران گولن و کمالیست های سنتی هنوزدر رده های میانی ارتش حضور دارند و خواهان بازگشت ترکیه به گذشته هستند . چنانکه بارها اعلام کرده اند ترکیه باید به سنت های گذشته آتاتورک باز گردد . بنابراین با وجود اینکه اردوغان تصفیه هائی را در ارتش در جریان کودتای ارگنه کن وپتک آهنین انجام داد اما هنوز وی قادر نبود ه که تمام رده های ارتش را پاک سازی کند . این در حالی است که دولت منتظر و آماده کودتا بود و قرار بود براساس لیست سیاهی که تنظیم کرده بود به پاکسازی بیشتر ارتش بپردازد .
چرا ارتش کودتا کرد ؟ آیا کاهش اقتدار و احترام ارتش در دوران حزب عدالت و توسعه باعث این کودتا شد یا حضور ارتش در بالاترین مناسبات قدرت ؟ عده ای از تحلیل گران معتقد هستند سرکوب پ. ک.ک توسط ارتش منجر به نارضایتی این نهاد نظامی شده است . به این دلیل که معتقد ند با وجود هزینه های سنگین جنگ ارتش با پ.ک.ک هیچ امتیازی نصیب این نهاد نظامی نشده است . اما برخی دیگر بر این اعتقاد هستند که جنگ ارتش با داعش منجر شده که این نهاد نظامی دستش برای سرکوب باز شود واز طرفی مداخله ارتش در سوریه در برابر امتیاز اردوغان به آنان باعث شده این نهاد نظامی به بالاترین مناسبات قدرت راه پیدا کند ، لذا فرصتی به آنان دست داد از این موقعیت استفاده و کودتائی علیه دولت حزب عدالت وتوسعه ترتیب دهند .
اما علت ناکامی کودتا را می توان در چند مورد بیان کرد : نخست – کودتا از وسعت و گستردگی زیاد ی برخوردار نبود . چنانکه در ساعات اولیه که ساعت های مهمی برای هر کودتا می باشد تمام مراکز مهم و حساس دولتی توسط کودتاچیان تصرف نشد دوم – در این کودتا شاهد تقابل پلیس به عنوان حامی مردم و ارتش به عنوان مخالف دولت بودیم سوم – این کودتا در عصر اینترنت و شبکه های اجتماعی صورت گرفت. استفاده از شبکه های اجتماعی در جریان این کودتا و درخواست اردوغان برای حضور مردم در خیابان ها چهارم – نمایندگان مجلس هیچ نقشی در این کودتا نداشتند پنجم – کودتاگران نتوانسته بودند تمام فرماندهان مهم ارتش را با خود همراه کنند در حالیکه برنامه دقیقی هم نداشتند ششم – در ساعات اولیه تنها یک شبکه دولتی تی آرتی را اشغال کردند هفتم – پخش اذان از 80هزار مسجد و برگزای نماز جماعت در خیابان ها هشتم- حضور و همبستگی مردم و حمایت تمام احزاب سیاسی در جریان کودتا . با وجود اینکه تمام مردم ترکیه از اردوغان دل خوشی در رابطه با تغییرات قانون اساسی – کودتای خزنده – ندارند اما این همراهی و همبستگی مردم نشان داد اقتصاد و امنیت کشور برای این مردم بسیار مهم است. مردم ترکیه بعد از بارها کودتا و ناآرامی با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه هم شاهد رشد اقتصادی بودند و هم امنیت آنان تامین شده است لذا اگر کودتاچیان موفق می شدند ، دوباره کشور به سال های قبل به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه بر می گشت . بنابراین از مهمترین عوامل ناکامی کودتای 15ژوئن را می توان درهمبستگی دینی و ملی دانست . این دو عامل یعنی هویت مذهبی و ملی در سپهر عمومی ترکیه ازگذشته حضور داشته و باعث انسجام و قوام این جامعه بوده است .
فرجام سخن :
با پیروزی دولت بر کودتا گران به نظر می رسد که ترکیه وارد فصلی جدیدی از تاریخ سیاسی و اجتماعی خود خواهد شد . آیا این کشوربه سمت عقل گرائی نسبی یعنی بازگشت به سیاست های ده سال اول حکومت حزب عدالت و توسعه باز خواهد گشت یا به طرف ترکیه ای بی ثباتی و بحرانی پیش خواهد رفت ؟ به نظر می رسد با توجه به سیاست های اقتدار گرایانه اردوغان در سال های اخیر و البته سخنان وی بعد از کودتا که سخن از مجازات کودتاگران و حتی اعدام آنان به زبان آورده رئیس جمهور ترکیه به تصفیه حسا ب های گسترده با مخالفان خود بپردازد . اردوغان ، گولن[1] را متهم به دست داشتن در این کودتا کرد و خواهان استرداد وی از واشینگتن شده است . لذا وی قصد دارد پاکسازی گسترده و عمیقی در ارتش ، قوه قضائیه و تمام نهاد های دولتی که از طرفداران این روحانی سکولار می باشند ، انجام دهد تا قدرت خود را تثبیت کند [2] . بنابراین اردوغان تلاش می کند تمرکزش را از مسائل خارجی- سوریه- به مسائل داخلی – جنگ با ارتش ، کردها و غیر مسلمانان – معطوف کند در حالیکه از پشتوانه و حمایت گسترده مردمی برخوردار است . البته به نظر می رسد تصفیه ارتش به منظور پاکسازی از مخالفان توسط اردوغان موقعیت ارتش را تضعیف و موقعیت پ .ک.ک راتقویت کرده و شکافی میان ارتش وجامعه بوجود آورد .
واژگان كليدي: کودتای 15ژوئن تركيه ،مذهب ، ملیت ، شکست کودتا تركيه ، اردوغان
[1] فتح الله گولن هر گونه کودتا علیه دولت اردوغان را رد کرده است .
[2] سخنان اردوغان در برخورد با رهبران کودتا باعث نگرانی غرب شده است . چنانکه رئیس سیاست خارجی اروپا خانم فدریکا موگرینی از رئیس جمهور ترکیه خواسته است که خویشتن داری کند وهمچنین وزیر امور خارجه آمریکا در نشست بروکسل خطاب به اردوغان گفت در صورت عدم پایبندی به اصول دموکراتیک ترکیه عضویتش را در ناتو از دست می دهد .
