مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
علويان تركيه ريشه در تاريخ اين كشور دارند، اما همواره در طول سده ها و دهه هاي گذشته با رويكردهاي گوناگوني چون غير خودي بدان ها نگريسته شده است. در اين بين با توجه به رويكردهاي اردوغان در سياست داخلي و منطقه اي خود علويان تركيه با حساسيت بيشتري به دولت نگريسته و انتقادهاي را متوجه اردوغان نموده اند. در اين راستا براي بررسي بيشتر نقش اين اقليت مهم در تركيه و آينده نقش و نفوذ آنان گفتگويي با احمد مرجاني نژاد كارشناس مسائل تركيه داشته ايم:
واژگان كليدي: نقش علويان در تركيه ، جايگاه علويان در تركيه ، واگرايي بين دو جامعه سني و علوي مذهب تركيه، علويان تركيه، ترس علويان از تجديد حاكميت استبداد عقيدتي، شكاف علوي -سني در تركيه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: برخي براين نظرند كه علويان تركيه عمدتا در سه گروه نژادى عرب، كرد و ترك دسته بندى مىشوند. اين امر چه تاثيري بر همگرايي آنان در ساختارهاي سياسي جامعه تركيه مي گذارد؟
با ظهور ناسيوناليزم در اروپا، از اواخر دوره عثماني روحيه ملي گرايي و بالطبع نژاد پرستي در بلاد عثماني ترويج گرديد كه خود، يكي از علل فروپاشي عثماني نيز محسوب مي گردد. با لحاظ تاثير شديد قوم گرايي در جامعه تركيه ، گرايش هاي قومي در انسجام ساختار سياسي علويان تركيه تاثير گزار بوده و حتي موجب صف بندي و جبهه گيري آنان در احزاب مختلف گرديده است. اما ميزان نفوذ اين انشقاق در مناطق و نزد افراد مختلف ، با توجه به موقعيت اجتماعي ، سطح رفاه ، ميزان تحصيلات متفاوت است. علي رغم فعاليت هاي اخير مراكز و گروه هاي ملي گراي علوي، در مجموع ، ساختار سياسي علويان تركيه با احزاب چپ گرا و گروه هاي لائيك همگرايي بيشتري دارد . زيرا از منظر تاريخي علويان تركيه اعتمادي به حاكمان سني مذهب ندارند، گويا سر آغاز و اصلي ترين دليل اجتماعي طرفداري و حمايت علويان از آتاتورك، كماليزم ، لائيزم، دموكراسي ، همانا واهمه از عملكرد هاي خصمانه حاكمان به ظاهر مسلمان عثماني، و وعده هاي رهايي و آزادي استقلال خواهان بوده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: برخي به جمعيت نزديك به 15 میلیون علوی ترکیه اشاره ميكنند و برخي نيز به جمعیت علوی ها در ترکیه را حدود چند ميليون و يا حتي بيست ميليون مي دانند. در اين حال به نگاه شما جمعيت واقعي علویان در ترکیه تا چه ميزاني است ؟
در جمهوري تركيه مذهب افراد در شناسنامه هايشان ذكر نمي گردد. تاكنون آمار رسمي علويان تركيه اعلام و درج نشده است. منابع رسمي و از جمله از سوي سازمان امور ديانت تركيه كه وابسته به نخست وزيري است تعداد علويان ساكن تركيه حدود 3 ميليون نفر اعلام گرديده است. مراكز فرهنگي و سازمان هاي علوي تركيه ، تعداد علويان اين كشور را 15 لغايت 20 ميليون نفر اعلام مي نمايند. طبق برآورد هاي محققين جامعه شناس تركيه و اروپايي، احتمال اين كه يك پنجم جمعيت تركيه علوي باشند، يعني جمعيت حدود 15 ميليون نفري علويان در تركيه صحيح بنظر مي رسد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: علل وجود ابهانات گسترده در مورد جمعيت ، عملكرد و… علويان در تركيه چيست ؟
پيشينه اجتماعي ، تاريخي و نيز عملكرد هاي علويان براي نظام تركيه بس مهم است، از اين روي نيز علويان ” خط قرمز ” نظام تركيه محسوب مي گردند. لذا افشاي برخي آمار و اسناد ذي ربط با علويان ممنوع و يا به صورت تابو درآمده است. اغلب مورخين اين كشور نيز قبلا سني مذهب و مطيع حكومت ( دربار عثماني ) بوده اند، لذا افشاي حقايق تاريخي نيز سخت است. نظام تركيه در راستاي تامين امنيت ملي و حفظ وحدت و يكپارچگي تركيه، سعي مي نمايد مسائل و حوادث ذي ربط با علويان تركيه را ، يا سانسور ، يا به صورت وارونه ، و يا مهندسي شده، به افكار عمومي منعكس نمايد. بطور كلي همه دولت هاي دوره جمهوريت در تركيه از طرح و ابراز نمايش اعتراضات علويان واهمه داشته و دارند. حوادث مقابله با اعتراض علويان نظير كشتار در ” درسيم ” كه در اوائل جمهوريت اتفاق افتاد و نيز وقايع چند سال قبل، بسان درگيري و كشتار علويان توسط عوامل ناسيونالسيت هاي افراطي در استان قهرمان ماراش – مرعش – و يا حادثه به آتش كشيدن هتل ماماك شهر سيواس ، محل برگزاري همايش ذي ربط با علويان، كه در آن گروهي از علويان كشته و افرادي چون عزيز نسين ، نويسنده شهير، زخمي گرديدند و يا اعتراضات مدني محله غازي عثمان پاشاي استانبول كه منجر به كشته ، زخمي و دستگيري گروهي از علويان گرديد از اين موارد است. حتي در تظاهرات اخير موسوم به ” گزي پارك” نيز اولين كشته ، يك علوي بوده است. اما تاكنون ماهيت و علل اجتماعي هيچ يك از حوادث مذكور به صورت شفاف بررسي ، پيگيري و اعلام نگرديده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در نگاهي مقايسه اي اگر به جايگاه علویان ترکیه بپردازیم جایگاه و نقش كنوني و پيشين علویان در ساختار قدرت و احزاب ترکیه چگونه مورد ارزیابی شما قرار می گيرد؟
فروپاشي عثماني و تشكيل جمهوري تركيه ، آغاز اميدواري به امكان حضور و فعاليت هاي اجتماعي علويان در تركيه محسوب مي گردد . به دليل نقش بارز جامعه علويان در پيروزي آتاتورك طي جنگ هاي استقلال طلبانه ، بانيان نظام جمهوريت و موسسين حزب جمهوريخواه خلق ( كمال آتاتورك و عصمت اينونو ) سعي به اعطاي امتياز هاي اجتماعي بويژه در زمينه هاي سياسي ، اقتصادي ، فرهنگي و بهره مندي از مشاهير علوي نمودند. اما به دليل ستم ها ي عثماني و محروميت هاي چند صد ساله ، شخصيت هاي نخبه ، متخصص ، تحصيلكرده در جامعه علوي ، بسيار نادر بودند و نتوانستند بطور مناسب در سطح حكومت قرار گيرند. اما پس از كودتاي سال 1980 .م توسط ژنرال كنعان اورن و طي سياست هاي گشايشي دوره زمامداري تورگوت اوزال، شرايط مناسبي ايجاد گرديد تا استعداد هاي جامعه علوي ، ظهور، معرفي و به كارآيي نائل گردند. از اين روي مي توان گفت : طي پانزده سال اخير ، جايگاه اجتماعي علويان در سطوح مختلف جامعه به شدت ارتقاء يافته و به جز سازمان امور ديانت تركيه ، علويان در همه مراكز، سازمان ها و تشكيلات دولتي و نيز مراكز اقتصادي ، فرهنگي بخش خصوصي تركيه ، نفوذ و فعاليت چشم گيري دارند. طي سال هاي اخير و حتي در دوره زمامداري حزب عدالت و توسعه ، بسياري از علويان در سطوح عالي امور لشگري و كشوري تركيه به عنوان شخصيت هاي مطرح در جامعه حضور و فعاليت دارند. البته در مقايسه با هموطنان سني مذهب شان ، از نظر تعداد و نيز ميزان نفوذ و قدرت ، در بسياري از امور جاري كشور در سطح اقليت هستند. اكثريت علويان طرفدار احزاب چپ گرا – سوسيال دموكرات – هستند . عضويت موروثي در حزب جمهوريخواه خلق و پيروي از انشعابات مختلف آن نيز تداوم دارد. هم چنين محدودي از علويان بر اثر تعصب هاي قومي جذب احزاب و گرو هاي كرد گرا، ناسيوناليزم ترك ، گرديده اند. لازم به ذكر است ، بويژه پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران ، گروه هاي علوي طرفدار ج.ا.ايران و مقيد به اصول و ارزش هاي اسلامي، افزايش يافته است .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش علویان در بدنه و بافت حزب حاكم آك پارتي تا چه ميزاني است ؟
هدف اوليه حزب عدالت و توسعه همانند ساير احزاب ، اخذ آراي انتخاباتي علويان در داخل و خارج تركيه است. حزب عدالت و توسعه طي تصميم هاي مقطعي و مهندسي شده، از ورود كانديدا هاي علويان به پارلمان ، شهرداري ها، حمايت ضمني نمود . البته طي ابراز انتقاد از برخي رفتار هاي نامتناسب با شئون اسلامي گروه هايي از علويان ، زمينه هاي طرح شهيران جامعه علوي را فراهم ساخت و در بسياري از امور حكومتي نيز جهت ورود ، حضور و فعاليت علويان، تسهيلاتي را فراهم ساخت . از ميان فرهيختگان و مشاهير علوي در نخست وزيري و سازمان امور ديانت تركيه، مشاوريني منصوب كرد. اما در كل ، از منظر جامعه سني مذهب تركيه، اسلامگرايان و حزب عدالت و توسعه هنوز هم ، علويان ” خودي ” محسوب نمي گردند .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به سياست خارجي تركيه در مورد سوريه و نگاه به علويان سوري اين امر چه تاثيري بر جایگاه و رابطه علویان با دولت در ترکیه گذاشته و مي گذارد؟
به دليل احتمال خطرات و به سبب مراقبت هاي امنيتي ، ارتباط و همكاري علويان تركيه با علويان ساير كشور ها ، از جمله سوريه ، همواره تحت كنترل ، تحديد و تهديد بوده است. علي رغم چنين جوي ، احزاب چپ گرا ، بويژه حزب جمهوريخواه خلق ، به نمايندگي از سوي جامعه علويان تركيه، ضمن تقبيح موضع گيري حكومت حزب عدالت و توسعه به رهبري رجب طيب اردوغان در خصوص مسائل سوريه ، حمايت غرب به سركردگي آمريكا از دخالت نيرو هاي افراطي در سوريه و مشاركت دولت اردوغان در تشديد درگيري هاي داخلي سوريه را محكوم و با آن مخالف كرده است. البته نخبگان و فرهيختگان علوي و نيز آگاهان امور سياسي و بين المللي واقف هستند كه در اعمال سياست هاي خارجي و بويژه بين المللي، اردوغان يك طراح و عامل نيست و فقط در حد يك مجري مي تواند نقش داشته باشد. ايجاد جنگ مذهبي در منطقه ، با ادعاي واهي ” تشكيل هلال شيعي توسط ايران ” ، فرا تر از اردوغان طراحي گرديده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به سياستهاي اردوغان و …آيا ميتوان گفت روابط علويان، با اكثريت اهل سنت تركيه با شكاف و واگرايي بيشتري روبرو است ؟
شكاف و واگرايي جامعه علويان با اكثريت اهل تسنن تركيه، پيشينه طولاني تاريخي و فرهنگي ، اعتقادي عميق دارد و فراتر از سياست هاي دولت اردوغان است. اكثريت حاكم اهل تسنن تركيه طي بيش از هفت سده تلاش مستمر نتوانسته است حب اهل بيت (ع) بويژه امام علي (ع) و امام حسن (ع) و امام حسين (ع) ، و فجايع كربلا را از قلوب علويان خارج سازد. اگر چه با برخي فعاليت هاي اجتماعي ( سياسي ، فرهنگي ، اقتصادي ) بويژه تبليغي، آموزشي ، و با حربه هاي تسامح و گاه تقيه ، در انشعاب و انحراف علويان موفقيت هاي نسبي كسب كرده اند. مسلما ، ايجاد و يا تشديد واگرايي بين دو جامعه سني و علوي مذهب تركيه در راستاي منافع استعماري جهانخوران است و در مقطع فعلي به نفع تركيه و بويژه اردوغان نمي باشد. از اين روي اردوغان با طرح گشايش مسائل ذي ربط با علويان در تركيه ، ضمن محدود و مسدود سازي شيوه هاي مرسوم بهره مندي احزاب مخالف از علويان ، خواهان آن است كه از كشانده شدن اقدامات علويان به روش هاي زير زميني ، جلوگيري نمايد. لذا از منظر كلي، اگر چه سياست هاي داخلي اردوغان در راستاي ايجاد و يا تشديد شكاف بين علويان و سني ها نيست، اما موضع گيري هاي روابط خارجي، اهداف منطقه اي و ديپلماسي بين المللي دولت اش مي تواند تشديد واگرايي بين دو جامعه مذكور را موجب گردد. اگر چه در عصر ارتباطات، اينك علويان تركيه با درايت ، و پرهيز از درگير شدن با امواج جنگ مذهبي ، هر چه بيشتر در پي مطالبات اجتماعي و عقيدتي خود هستند. مسلمانان آگاه سني مذهب تركيه نيز توطئه هاي استعماري درگيري مذهبي را مد نظر دارند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نگاه و هواداري علويان از پايههاى مهم نظام جمهورى سكولار تركيه مهمترين نگرانيهاي علويان تركيه از اصلاحات دولت اردوغان در مورد قانون اساسي و نظام رياستي چيست؟
اگر چه چنين وانمود مي گردد كه علويان طرفدار نظام سكولار هستند ، اما خواست واقعي توده هاي علوي ، عدم تجديد حاكميت استبداد عقيدتي و اجتماعي از سوي وارثان سني مذهب عثماني است. يعني مهم ترين نگرا ني جامعه علوي تركيه، استمرار دخالت اعتقادات سني مذهبان حاكم بر تركيه، آن هم تحت عنوان اسلام در امور حكومتي و جامعه شان است. مسلما تغييرات مد نظر حزب عدالت و توسعه به رهبري آقاي اردوغان در راستاي تحكيم و حفظ حاكميت آنان ( با ديدگاه عثماني گرايي نوين و بر اساس سنتز اسلام + ملي گرايي ترك ) است. لذا گرو هاي علوي به پيروي از احزاب چپ گرا و جوامع مدافع كماليست و لائيزم ، سعي دارند طي بهره مندي از ترفند هاي دموكراسي ، حقوق بشر ، آزادي هاي اجتماعي، تا حد ممكن امتياز هايي كسب و در متن قانون اساسي جديد درج نمايند .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش و جايگاه علويان در تظاهرات ها و مخالفت هاي اخير تركيه را چگونه مورد ارزيابي قرار مي دهيد؟
ابراز واكنش هاي مدني اخيرعلويان ، از جمله محكوميت نام گذاري پل سوم استانبول به نام” ياووز سلطان سليم ” ، مشاركت وسيع در تظاهرات سراسري موسوم به” گزي پارك ” ، ظهور مطالبات تكراري حق تاسيس و فعاليت خانه هاي جمع ( جم ) ، جلوگيري از آموزش دروس ديني مذهب سني به دانش آموزان علوي و حضور در صحنه هاي مخالفت هاي اخير ، در مقطع فعلي، به نوعي نشانگر نارضايتي علويان تركيه از عملكرد هاي توسعه و انحصار طلبانه دولت اردوغان، هم راستايي اش با غرب، موضع گيري سني مذهب گرايانه اردوغان نسبت به دولت علوي اسد ، رفتار خشونت آميز نيرو هاي انتظامي ، نقض آزادي هاي حقوق بشري در تركيه ، بويژه در مورد دست اندر كاران رسانه هاي گروهي و نويسندگان، مي توان تلقي كرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به نگاه شما آينده نقش و جايگاه علويان در تركيه به چه عواملي بستگي دارد ؟
علويان به عنوان پرجمعيت ترين اقليت مذهبي تركيه ، مسلما در آينده تركيه ، جايگاه و نقش بارز و مهمي ايفاء خواهند كرد. عوامل تاثير گذار در جايگاه و نقش آنان عبارتند از :
1- تبيين و اعلام مواضع عقيدتي
2- انسجام تشكيلاتي نوين و واحد در داخل و خارج از تركيه
3- ادغام، ايجاد هماهنگي و همكاري بين مراكز ، موسسات و انجمن ها ي علوي
4- رهايي از يوغ منافعي احزاب چپ گرا و گروه هاي سكولار
5- نفوذ و حضور فعالانه تر فرهيختگان و نخبه هاي علوي در عرصه هاي مختلف جامعه تركيه
6- طرح مطالبه لحاظ و درج مذهب علوي به عنوان يكي از مذاهب رسمي در قانون اساسي تركيه
