فرزاد رمضانی بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
پخش جهاني كشتار دسته جمعی غیر نظامیان خصوصا زنان و کودکان در دو منطقه «الحوله» در استان حمص و «القبیر» در استان حماة بحران سوریه را وارد مرحله نوينی کرد و در واقع توجه بيشتر جامعه بين المللي را به سوريه را موجب شد. در اين بين با توجه به سرعت تحولات در سوريه و متغيرهاي دخيل در اين بحران براي واكاوي بيشتر رخدادها و همچنين آينده سياسي آن به گفتگويي با محمد علی سبحاني كارشناس مسائل خاورمیانه و سفیر پيشين ایران پرداخته ايم:
واژگان كليدي: غرب ، بالكان ، يمن، دولت سوريه ، مخالفان
مركز بين المللي مطالعات صلح: در هفته هاي گذشته بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد در نشست مجمع عمومی سازمان ملل گفته است که رژیم بشار اسد کاملا مشروعیت خود را از دست داده است و شورای امنیت سازمان ملل متحد هم در بیانیه‌ای غیر الزام آور، دولت سوریه را به خاطر این قتل عام محکوم کرده است. در اين حال نگاه كنوني شوراي امنيت به بحران در سوريه چيست؟
به تصور من قدرت هاي بزرگ جهاني، نظام بين الملل و شوراي امنيت سازمان ملل متحد در مورد شرايط سوريه درگير مشكلي حاد هستند. مشكلي كه راه حلي مناسب و مورد توافق براي آن يافت نشده است. به همين دليل هم همه اين طرف ها بر حل مساله و يافتن مسيري در راستاي پايان يافتن خشونت و تغيير شرايط در سوريه تاكيد ميكنند. در مقابل درگيريهايي اين كشور و همچنين عدم همراهي دولت سوريه و بخشي از مخالفان سوريه اجازه دستيابي به راه حلي سريع را نداده است و كماكان سوريه در شرايط خوف و رجا باقي مانده است. يعني هر چند كه راه حلي نظامي در شرايط امروزه اين كشور راه حلي بسيار خطرناك و پر هزنيه خواهد بود و خطر اين رويكرد را همه طرف ها درك ميكنند، اما هنوز مشخص نيست سوريه در مسيري سياسي قرار خواهد گرفت و يا رويكردي نظامي در اين كشور مورد استفاده قرار خواهد گرفت. در اين حال بيشتر تاكيد سازمان ملل و طرفها در اين كشور توجه به راه حلي سياسي است تا نظامي، اما براي راه حل سياسي هم بايد شرايطي فراهم گردد تا طرفهاي درگير در اين كشور به خواست جامعه جهاني و مذاكره تن دهند. در اين حال در زماني كه طرف ها چنين رويكردي را مورد توجه قرار نمي دهند ما شاهد پيچيده تر شدن مشكل و همزمان هم افزايش خشونت ها در اين كشور خواهيم بود. بنابراين اگر همين روند در سوريه پيش رود چالش ها بيشتر خواهد شد و به نقطه بسيار خطرناكي و غيرقابل كنترلي خواهد رسيد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: هيلاري كلينتون، وزير امور خارجه آمريكا خواستار دخالت نظامي بشردوستانه در سوريه شده است. در اين حال آيا با توجه به سخنان مقامات غربي گزينه به حاشيه راندن شوراي امنيت سازمان ملل و توجه به حمله نظامي گزينه‌اي است كه اكنون از سوي غربي ها مورد توجه قرار گرفته است؟
من فكر نميكنم كه غربي ها تمايلي به حمله نظامي به سوريه داشته باشند، ولي اينكه فشار بر روي دولت سوريه افزايش پيدا كند به نوعي قابل انتطار است. ولي بايد در نظر داشت كه مساله سوريه بسيار بسيار پيچيده است و اگر راه حل سياسي پيدا نشود و رويكرد نظامي در مورد اين كشور گزينه مورد نظر باشد ممكن است تحولاتي در سوريه و منطقه رخ دهد كه هزينه هاي زيادي را براي همه منطقه به بار آورد. بنابراين غربي ها با تامل بيشتر بر روي اين مساله فكر ميكنند. به نظر من مقامات غربي تا كنون به اجماعي در مورد استفاده از راه حل نظامي درمورد سوريه نرسيده اند. در اين حال اگر راه حلي سياسي پيدا نشود و هيچ راه حلي سياسي در مورد سوريه مقدر و ممكن نباشد ممكن است راه حل نظامي نيز مورد توجه قرار گيرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه كنوني روسیه به راه حل يمني با توجه به اعلام روسيه در مورد اينكه« اگر مردم سوریه با راه حلی یمنی برای کشورشان موافق باشند، روسیه نیز از آن استقبال می کند» چيست؟
من فكر ميكنم كه همه طرف ها با مدل يمن براي سوريه موافق هستند. يعني ممكن كه مقامات روسيه يكي به نعل و يكي به ميخ زنند و معاون وزير خارجه به نكته اي اشاره كند و وزير خارجه به امري ديگر اما راه حل يمني راه حلي است كه ممكن است روسيه هم با آن موافق باشد. چرا كه مي تواند منافع همه طرف ها را در سوريه تامين كند و مانع بروز فاجعه اي در سوريه گردد. در اين حال راه حل يمني در ذهن همه طرف ها در اين كشور وجود دارد. اين طرح به اين معنا است كه رئيس حكومت يا بشار اسد كناره گيري كند و جريان هاي مختلف داخل چه آنها كه در نظام سياسي حضور دارند و يا مخالفان بتوانند در دوره زماني قابل قبولي حكوكتي دمكراتيك را روي كارآورند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به اخبار و گزارش ها در مورد حضور القاعده در تحولات سوریه نقش اين جريان در تحولات كنوني در سوريه چيست؟
به طور كلي در تحولات كنوني در سوريه القاعده تضعيف شده است و نميتوان گفت القاعده نيروي فعال مايشائ است كه همه ي امكانات را در دست دارد. يعني القاعده ممكن است امكاناتي را در سوريه در اختيار داشته و خشونتهايي را ايجاد كند، اما در واقع اين گروه تعيين كننده نيست. در اين راستا القاعده اكنون بر سر زبان مردم عرب نيست و گروههاي تندرو رو به افول هستند و جاي آن را در ضمير و افكار مردم عرب تغيير، آزادي و دمكراسي گرفته است. يعني نگاه و رويكرد مردم عرب به سوي دمكراسي است و گروه هاي مانند القاعده جايگاه بالايي ندارند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: استعفای «برهان غلیون» رئیس شورای ملی سوریه و جانشینی «عبدالباسط سیدا» كردتبار تا چه ميزان به معناي تغيير رويكرد و توجه بيشتر اين شورا به اقليت هايي مانند كرد ها است ؟
من تغيير رئيس شوراي ملي سوريه را صرفا به معناي تغيير رويكرد نمي دانم، اما تصور ميكنم شوراي ملي سوريه با تغيير رياست خود افزايش وسعت و گسترگي نيروهاي زير پوشش خود (مانند كرد ها و بقيه گرو ه ها ) را مد نظر داشته است. در واقع شوراي ملي سوريه بر اين اساس تشكيل شد كه بتواند تمام نيرو هاي مخالف دولت بشار اسد را در درون خود جاي دهد و اين تلاش دائمي در حال انجام است. به نظر ميرسد تغيير رياست و مديريت را به اين موضوع مربوط دانست و ارزيابي كرد. من فكر ميكنم شوراي ملي مخالفان سوريه از زماني كه تشكيل يافته است روز به روز وضعيتي گسترده تري يافته است و بيشتر مورد توجه داخلي و جهاني قرا گرفته است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا به نظر شما طرح صلح عنان نماینده مشترک سازمان ملل و اتحادیه عرب در شرايط كنوني به شكست كامل در سوريه رسيده است ؟
نه. من معتقد نيستم كه طرح كوفي عنان شكست خورده تلقي گردد. چرا كه طرح كوفي عان طرحي كاملا ميانه و خوبي است كه ميتواند مشكلات سوريه را حل كرده و همچين متضمن وحدت سوريه و همكاري و همراهي همه نيرو هاي وطن پرست سوريه باشد. در اين شرايط نمي توان گفت اين طرح شكست خورده است. هر چند اين طرح يك و يا دو گامي از تحولات سوريه عقب تر حركت ميكند و طرف ها با آن كمتر همكاري ميكنند و يا در شرايط حاضر هم تحركي در مورد اين طرح ديده نميشود، اما نمي توان اين را طرحي شكست خورده دانست. تصور من آن است كه ممكن است است در نگاهي اين طرح طرحي شكست خورده باشد، ولي اين طرح همچنان ظرفيت حل بحران در سوريه را دارا است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در صورت تداوم بحران به شکل کنونی و وجود متغيرهاي داخلي و خارجي در آن كشور چه چشم اندازي را مي توان در مورد سوريه ترسيم كرد ؟
من تصور ميكنم با توجه به تنوع قومي، مذهبي و سياسي در سوريه و پس از تحولات دو سال اخير در جهان عرب و بويژه در سوريه بايد كليه مردم، نيرو هاي سوريه، دولت و مخالفان در اين كشور به چنين دركي رسيده و يا برسند كه به گونه اي محوري نميتوانند در سويه نقش داشته باشد. لذا بايد به دنبال راه حل هايي ميانه و منطقي باشند. اگر چنين ذهنيتي بين اين نيرو ها به وجود نيايد و تصورات آنها از اينكه ميتوانند انفرادي حكومت كنند. ( بويژه با توجه به اينكه بيشترين مانع براي طرح هاي صلح از سوي حكومت بوده است و دولت تصور ميكند كه اگر تن به خواسته هاي مخالفان دهد براي رهبري سوريه جاي زيادي نخواهد بود و براي واگذاري قدرت تمايلي ندارد) وضعيت پيچيده تر ميشود. در اين بين با توجه به اينكه در اطراف رهبري سوريه هم مجموعه اي از نيرو هاي سنتي كه از زمان حافظ اسد در صحنه حضور دارند و اين تنور را گرم ميكنند و همچنين انسجام كنوني موافقان و مخالفان را شاهد باشيم و راه حلي سياسي را نيز دور ببينيم، طبيعي است كه سوريه با جنگ داخلي سختي روبرو خواهد بود. در اين جنگ يك احتمال پيروزي يك طرف بر طرف هاي ديگر است و در سوي ديگر نيز اين امكان دارد تجزيه و مشكلاتي از اين دست دامن اين كشور را بگيرد. گذشته از اين بايد گفت اگر نتوان راه حلي منطقي و مسالمت آميز براي سوريه به وجود آورد، سناريوي بالكانيزه شدن سوريه خارج از ذهن نيست. يعني اگر جنگي داخلي در اين كشور رخ دهد، نتيجه اين جنگ ميتواند بالكانيزه شدن سوريه باشد . بويژه اينكه در هم شمال سوريه، هم در مركز و هم در جنوب سوريه امكاناتي براي اين امر و و ميل به بالكانيزه شدن وجود دارد. امري كه هر چند سخن گفتن از آن خيلي زود باشد، ولي به عنوان نگراني اي منطقه اي بايد گفت اگر راه حلي سياسي در سوريه پديد نيايد و جنگ و در گيري داخلي در اين كشور بروز يابد، با ديدگاه هاي متفاوت در جامعه جهاني نسبت به مساله سوريه ممكن است نتايج خطرناك و فاجعه براي براي آن كشو رقم خورد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در سناريو ي بالكانيزه شدن چه گروه ها و اقليتهايي ممكن است روياروي اقليت ها و گروه هاي ديگر قرار گيرند؟
دولت حاكم فعلي پشتوانه علويان را در دست دارد. گروه هاي مخالف هم اهل سنت، اخوان المسلمين و مجموعه هاي متفاوت از نيروهايي اسلامي هستند. كردها را هم نبايد فراموش كرد . در اين بين مسيحيان هم ممكن است موقعيت متزلزلي داشته باشند و طبيعتا ممكن است به هر سويي كشيده شوند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا آمریکا و غرب در تدارک تکرار سناریوی یوگسلاوی برای سوریه هستند؟
من مطمئن نيستم كه اين امر مورد نظر امريكا است. من معتقد هستم آنچه در سوريه در حال رخ دادن است مبتني بر رخدادها و رويداهايي است به نوع برخورد و رفتار حاكمان و مخالفان بسته است. در اين حال به نظر من اينكه سناریوی یوگسلاوی از آغاز طرحي امريكايي بوده و با هدف تجزيه سوريه مورد نظر بوده است غير قابل قبول بوده و دلايلي كافي براي اثبات اين مدعا نمي بينم.
