سعید بهبودی نژاد
دانشجوی دکتری حقوق بین الملل عمومی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
امارات متحد عربی از سالها پیش با اتخاذ پروژه ساخت جزایر مصنوعی در خلیج فارس توجه جدی برخی کشورها و البته توریست ها را به خود جلب کرده است. جمهوری اسلامی ایران نیز بارها به این اقدام از منظر محیط زیستی و امنیتی اعتراض کرده است .
این جزایر که ساخت آنها در کشورهای زیادی سابقه داشته است موجب نگرانی هایی نیز در کشورهای همجوار شده اند. ساخت این جزایر در منطقه انحصاری اقتصادی در سال ۱۹۸۰ در ماده ۶۰ کنوانسیون حقوق دریاها مورد پذیرش قرار گرفت با این شرط که دولت ساحلییا صاحب پرچم جزئیات طرح خود را با کشورهای همسایه در میان بگذارد.
دولت امارات که عضو کنوانسیون حقوق دریاها نیز هست اعلام کرد که تا ده سال آینده 325 جزیره مصنوعی در آبهای خلیج فارس خواهد ساخت که مهمترین آنها پروژه هایی مانند مجمع الجزایر نخل و العالم و جهان است. جالب توجه است که پس از اتمام این پروژه کشور امارات بجای 60 کیلومتر 1200 کیلومتر ساحل خواهد داشت.
سوالاتی در خصوص تاسیس جزایر نخل و العالم و جهان از منظر حقوق بین الملل وجود دارد مانند
آیا این جزایر تاثیری در خط مرزی امارات متحد عربی دارد؟
آیا این جزایر از نظر نظامی جزئی از خاک سرزمین متبوع تلقی می شود که تعرض به آن می تواند مصداق تجاوز باشد؟
در صورت واگذاری و فروش این جزایر به اشخاص خصوصی که در دستور کار قرار دارد وضعیت حقوقی این جزایر چه می شود؟ آیا می توان از این طریق قائل به مناطق خصوصی در آبهای آزاد شد؟ آیا ساخت این جزایر مغایر با تعهدات زیست محیطی امارات متحد عربی طبق کنوانسیون منطقه ای خلیج فارس نیست .
جزایر مصنوعی در خلیج فارس ظاهر می شوند. برخی از دولت های منطقه خلیج فارس در حال برنامه ریزی برای گسترش سرزمین های خود با ایجاد خوشه ای از جزایر مصنوعی هستند. دبییک پیشرو در این زمینه است و بسیاری از کشورهای کوچک و در عین حال غنی در خلیج فارس ممکن است شروع به رفتن به همان مسیر کنند.
این امر موجب ایجاد بسیاری از مسائل حقوقی مانند تعریف جزایر مصنوعی، وضعیت قانونی جزایر مصنوعی در سرزمین های دریایی، اثرات جزایر مصنوعی در مسئولیت های کشورهای ساحلی در منطقه حساس خلیج فارس و اثرات استقرار جزایر مصنوعی بر حقوق کشورهای دیگر شده است .
با توجه به قوانین بین المللی دریایی (به عنوان شاخه ای از قوانین بین المللی عمومی)، دریای مرزی (یا دریای ساحلی) کشورهای اطراف خلیج فارس (ایران، عربستان سعودی، عراق، امارات متحده عربی، کویت، قطر، بحرین، عراق و عمان) 12 مایل دریایی است و در خارج از آن یک منطقه مسدود کننده با همان عرض وجود دارد و بقیه آن منطقه اقتصادییا اقتصادی اختصاصی است. به بیان دیگر، هیج بخشی از دریای آبی خلیج فارس وجود ندارد که بخشی از منطقه اقتصادی انحصاری نباشد . این بدان معنی است که: هیچ دولتی دیگر، به استثنای کشورهای ساحلی، حق ایجاد جزایر مصنوعی را در خلیج فارس ندارند .
در عین حال موقعیت جغرافیایی بستر دریا در خلیج فارس به گونه ای است که کل منطقه زیر آب های خلیج فارس بخشی از فلات قاره است وهیج منطقه ای در خلیج فارس از دامنه محدوده قانونی یا جغرافیایی فلات قاره خارج نیست .این امر مستلزم آن است که تمام کشورهای حوزه خلیج فارس سهم خود را از فلات قاره و منطقه اقتصادی اختصاصی در بالای آن را تعیین کنند . این بدان معنی است که : به غیر از کشتیرانی و ناوبری بالای منطقه اقتصادی اختصاصی و حق عبور مجاز از قلمروهای دریایی قانونی ، هیچ گونه حقوق دیگری مانند اکتشاف و بهره برداری از منابع ماهیگیری و غیره برای کشورهای غیر ساحلی در خلیج فارس وجود ندارد . منطقه دریایی پشت خط اصلی (معمولا خط ساحلی) آبهای داخلی این کشورها است. بعضی از کشورهای منطقه خلیج فارس دارای پایگاه های هستند که برای سنجش سرزمین های دریایی مورد استفاده قرار می گیرند که بخش های قابل توجهی از مناطق ساحلی را به عنوان آب های داخلی قلمداد میکنند .
محل جزایر مصنوعی در نقاط مختلف سرزمین های دریایی ممکن است اثرات قانونی مختلفی داشته باشد.
جزیره مصنوعی چیست؟
جزاير مصنوعي، جزاير و تأسيسات مصنوعي و انسانسازی است كه از همه طرف با آبمحاصره گشته و بالاتر از سطح بزرگترين امواج آب، در يك مكان جغرافيايي محصورو برای يك دوره زمانی خاص و يا حتي دورهای طولاني و نامحدود و بهمنظور ايفای كاركردهای متنوع در دريا ساخته ميشوند. جزاير مصنوعي امكان مالكيت و توانايي بهدست آوردن شرايط حقوقي جزاير طبيعي را، حتی در زمان جزر و مد ندارند؛ به عبارتديگر اين جزاير، نواحی دريايی متعلق به خود، همانند قلمرو دریایی (12مایل دریایی ) ، منطقه نظارت یا قلمرو عمومی (12 مایل طبیعی ) و منطقه انحصاری اقتصادی (200 مایل از ساحل یا حوزه دریایی) را ندارند .
با توجه به قانون دریا به طور کلی و کنوانسیون 1982 مصوبه سازمان ملل متحد در مورد قانون دریاها ، جزایر مصنوعی دارای نکات قانونی کمی هستند، به ویژه در مورد اندازه گیری مناطق دریاییجزایر مصنوعی به عنوان آثار دائمی بندرگاه محسوب نمی شوند. این به این معنی است که دولت ساحلی نمیتواند حقوق مشابهی را که برای کارهای بندرگاه دایمی تعیین میکند مانند تعیین خط مقدم و اندازهگیری مناطق دریایی و غیره برای جزایر مصنوعی نیزادعا کند.
ماده 11 کنوانسیون 1982 مصوبه سازمان ملل در مورد قانون دریاها می گوید که به منظور محدود کردن دریای مرزی، کارهای بی پایان بندر که بخش جداییناپذیری از بندر بندر را تشکیل می دهند، به عنوان بخشی از ساحل شناخته میشوند و تاسیسات ساحلی و جزایر مصنوعی نباید به عنوان آثار دایمی بندرگاه در نظر گرفته شوند.
در خلیج فارس بر طبق همان کنوانسیون قبلی ، جزایر مصنوعی تحت قلمرو یک دولت ساحلی هستند و با توجه به همان کنوانسیون ، در منطقه خلیج فارس هیج جایگاهی برای کشورهای خارج از این حوزه وجود ندارد و جزایر تحت اختیاریک کشور ساحلی است .
مشخصات دو پروژه ساخت جزایر مصنوعی امارات
1.جزایر نخل : این جزیره که به شکل درخت نخل میباشد و بیشتر جنبه تفریحی و سرگرمی دارد با تكميل اين پروژه، بیش از 100 هتل لوکس ساحلی ، 5000 آپارتمان ، رستوران ، مرکز خرید و سینما میباشد .
- مجمع الجزایر جهان :مجمع الجزاير جهان از 325 جزيره دستساز به شكل نقشه جهان ساخته شده و آنقدر بزرگ است كه تنها از فضا قابل رؤيت است . اندازه هر جزيره از 23000متر مربع تا 84000مترمربع متفاوت است و ارتفاع آن بین 50 تا 100 متر از سطح دریا است .مساحت آن 9 کیلومتر مربع و عرض آن 6 است و مسافت بین واحدها از طریق قایق یا بالگرد طی میشود .
واژگان کلیدی ساخت، جزایر مصنوعی، امارات متحد عربی، حقوق بین الملل، خلیج فارس
