کامران کرمی
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
مقدمه
انعقاد بزرگترین قرارداد تسلیحاتی تاریخ آمریکا در راستای تلاش این کشور برای فروش 60 میلیون دلار تجهیزات نظامی به عربستان نه تنها بنابر ادعای مقامات آمریکایی در راستای صلح و ثبات در خاورمیانه نیست، بلکه خود عامل بروز تنش و رقابت تسلیحاتی خطرناک در منطقه خواهد شد که ممکن است پیامدهای خطرناکی به همراه داشته باشد. هرچند که مقامات کاخ سفید و سعودی متفق القول اعلام کردهاند که این قرارداد صرفا جنبهی تدافعی دارد. تحت این قرارداد، آمریکا قرار است جت های F-15 و هلی کوپترهای جنگی در اختیار عربستان طی یک دوره زمانی 15 تا 20 ساله و بر مبنای خبرهای دیگر در فاصله زمانی 20 تا 40 سال قرار دهد. مقامات آمریکایی اعلام کرده اند که با فروش این تسلیحات به عربستان، امنیت هم پیمانانش در منطقه گسترش می یابد. معامله نظامی واشنگتن-ریاض که هنگفت ترین قرارداد نظامی در تاریخ این کشور به شمار می رود شامل فروش هواپیماهای جنگنده «اف۱۵» نیز خواهد بود. در صورت تصویب این معامله، طی چهار مرحله به ریاض 84 فروند جنگنده اف 15 ، 70 فروند هواپيماي اف 15 و خريد سه نوع بالگرد شامل 70 فروند بالگرد آپاچي، 72 فروند بالگرد بلك هاوك و 36 فروند بالگرد ستيل برد تحویل داده خواهد شد.
در این گفتار سعی میشود پیامدهای انعقاد این طرح را بر چهار کشور آمریکا، عربستان، اسرائیل و ایران تحلیل و ارزیابی نماییم. در این میان سعی میشود به سوالات احتمالی زیر پاسخ داده شود:
ایالات متحده از این قرارداد چه اهدافی را در منطقه دنبال خواهد کرد؟ واکنشهای اسرائیل به این قرارداد چه خواهد بود؟ این قرارداد چه پیامدهای را متوجه ایران خواهد کرد؟ و اینکه مزایای این قرارداد سنگین تسلیحاتی برای عربستان سعودی چه خواهد بود؟
اهداف آمریکا
تقويت قابليت هاي دفاعي عربستان، امنيت آمريكا را در يك بخش بسيار مهم از جهان كه نگراني هاي فزاينده اي بر سر برنامه هسته اي ايران وجود دارد، بهبود خواهد بخشيد. آمریکا مدعی است که زرادخانه های موشکی ایران باعث بروز نگرانی برای کشورهای عرب حوزه خلیج فارس شده است. اما از سویی تحلیلگران و کارشناسان معتقدند که ایران خطری برای همسایگان عرب خود محسوب نمیشود و برعکس ادعای آمریکایی ها روابط ایران با همسایگان عربش نزدیک و دوستانه است. فروش این تسلیحات آمریکا باعث تقویت هژمونی نظامی آمریکا در منطقه میشود و دربردارندهی منافعی برای کاخ سفید خواهد بود،که در این میان توازن قوا وکنترل ژئوپولیتیکی حاصل از آن میتواند در این میان مطرح باشد. آمریکا همچنین قصد دارد با فروش این تسلیحات همچنان نفوذ خود را در خاورمیانه حفظ کند. همچنین با توجه به اینکه حجم این قرارداد عظیم است، تولیدکنندگان وسازندگان تسلیحات نظامی در آمریکا در زمانی که اقتصاد این کشور با مشکلات جدی روبرو است این فرصت را پیدا می کنند تا فعالیتشان را رونق دهند. آمريكا قصد دارد كه يك شريك راهبردي درازمدت در منطقه داشته باشد كه بتواند مقابل ايران به عنوان يك بازدارنده عمل كند. عراق نمي تواند چنين نقشي را ايفا كند، زيرا نيروهاي جنگي آمريكا از اين كشور خارج شده اند و دولت با ثبات و دائمي در عراق وجود ندارد، از اين رو آمريكا به عربستان چشم دوخته است.
| نقش اسرائیل در فروش تسلیحاتی آمریکا به عربستان |
| اگرچه اسرائیل همواره از سوی مقامات کاخ سفید به عنوان شریک راهبردی این کشور در خاورمیانه معرفی شده، اما معاملهی بزرگ تسلیحاتی میان آمریکا و عربستان که بزرگترین معامله تسلیحاتی تاریخ آمریکا نام گرفته است، این سوال را در ذهن بسیاری از کارشناسان پدید میآورد که جایگاه امنیت اسرائیل در این معامله چگونه خواهد بود؟ |
لابی قدرتمند صهیونیستی (آیپک) به طور علنی با این معامله تسلیحاتی تاکنون مخالفتی از خود نشان نداده است و تصور می رود نمایندگان طرفدار اسرائیل نیز در کنگره از این مصوبه حمایت کنند. از سوی دیگر، کاخ سفید به اسرائیل اطمینان داده است که عربستان را به فناوری های مدرن تجهیز نخواهد کرد. اسرائيل اميدوار است آمريكا بتواند با فروش 60 ميليارد دلار تسليحات به عربستان، قدرت نظامي و نفوذ سياسي ايران را در منطقه كاهش دهد. مقامات آمريكايي به اسرائيل ضمانت داده اند كه همواره برتري كيفي نظامي اسرائيل را بر كشورهاي همسايه اش حفظ كنند. يكي از دلايل بردباري بيشتر اسرائيل در رابطه با اين قرارداد، اين بوده است كه اسرائيل اميدوار است افزايش قدرت نظامي عربستان به عنوان وزنه اي در برابر نفوذ فزايند نظامي ايران عمل كند.کارشناسان معتقدند که تضمینهای مقامات آمريكايي به تلآويو به اين دل گرمي رسيده است كه تسليحات مذكور خطري براي آن در معادلات منطقهاي نخواهد داشت. اسرائیل اخیراً طی قراردادی معامله خرید 20 فروند هواپیماهای جنگی پیشرفته اف 35 را با آمریکا امضاء کرده است. همزمان با انتشار خبر قرارداد بزرگ نظامي آمريكا و عربستان سعودي و از سویی دیگر شكست مذاكرات سازش خاورميانه، دولت آمريكا با اعطاي هواپيماهاي پيشرفته رادارگريز موسوم به «اف 35» كه چند نسل پيشرفته تر از سلاح هاي عربستان در قرارداد اخير است، موافقت كرده است. كارشناسان اعطاي هواپيماهاي اف 35 به رژيم صهيونيستي را با 2 هدف عمده تحليل مي كنند؛
اول اطمينان دادن به تل آويو كه تسليح عربستان سعودي تهديدي براي تفوق و برتري نظامي اين رژيم به شمار نمي رود و دوم اينكه 20 فروند هواپيماي پيشرفته مذكور بتواند نقش بسته مشوقي را براي به جريان انداختن روند مذاكرات سازش بازي كند. مذاكراتي كه از بعد تبليغاتي در آستانه انتخابات ميان دوره اي آمريكا مي توانست كمك موثري به دمكرات ها در جلب افكار عمومي مردم آمريكا و گروه هاي صلح طلب كند. يك سناريوي بدبينانه نيز در اين خصوص مطرح است و آن اينكه رژيم صهيونيستي اميدوار است دولت آمريكا به زودي و با استفاده از تسليحات انبار شده در خاورميانه به تهديدهاي كهنه خود مبني بر حمله نظامي به ايران جامه عمل بپوشاند و در اين ميان عربستان سعودي و برخي كشورهاي منطقه تبديل به پايگاه هايي براي جنگ طلبي هاي جديد آمريكا در منطقه خواهد شد. امري كه همزمان مي تواند توسعه طلبي هاي اسرائیل را در منطقه تسريع بخشد.
سناریوهای محتمل برای ایران
قدرت روزافزون ايران در منطقه و ظهور ايران هستهاي، آمريكا را ناگزير ساخته تا با فروش تسليحات به عربستان، اعتراض تلويحي را از پذيرش قدرت هستهاي ايران به نمايش بگذارد.كاخ سفيد فروش اين جتهاي جنگنده و بالگردهاي نظامي پيشرفته به متحد كليدي خود در خاورميانه را بخشي از سياست جامع خود براي تقويت متحدان عرب آمريكا در برابر ايران مي داند. از یکسو روابط دوستانهای که با لبنان برقرار شده و از سوی دیگر گسترش روابط با عراق و همچنین روابط نزديك ايران و تركيه كه با بي توجهي آنكارا به تحريم ها نيز همراه است، همگي موضوعاتي است كه كاخ سفيد را نسبت به افزايش نفوذ ايران در منطقه نگران ساخته است.آمريكا البته در مسئله افغانستان نيز با مشكلاتي روبرو گشته و به اين مسئله پي برده است كه كمك ايران در این قضیه میتواند راهگشا باشد. اين مسئله اما در مقابل تقويت محور ايران، سوريه و لبنان، بر ميزان قابل توجهي موجبات نگراني كاخ سفيد را ايجاد كرده است. با اين همه رسيدن تهران، به مرحله غيرقابل بازگشت در برنامه هسته اي و تبديل شدن به يك قدرت منطقهای، شايد مهم ترين موضوعي باشد كه آمريكا را بر آن داشته تا با انعقاد قراردادي بي سابقه، حجم بالايي از تسليحات را به عربستان سرازير كند. این مسئله بعد از طرح مسائل هسته ای ایران و بزرگ نمایی درباره آن شدت گرفت. این تبلیغات باعث شده است تا کشورهای خاورمیانه نسبت به ایران بدبینی پیدا کنند و دوباره نسبت به خریداری سلاح اقدام کنند. از طرفی فعالیت های موشکی ایران را هم تهدیدی علیه کشورهای منطقه معرفی کردند و سیستم های ضد موشکی به این کشورها فروختند.
اهداف عربستان از قرارداد جديد نظامي
در مورد عربستان سعودی میتوان گفت که مزاياي قرارداد سنگين تسليحاتي برای عربستان عبارتند از:
1- رياض به اين قرارداد در چارچوب تلاش براي تحقق معادلات قدرت در برابر ايران و در رابطه با ترس از دست يابي ايران به سلاح هستهاي توجه ويژه اي دارد. همچنين اين قرارداد از نگاه رياض سهم ويژه اي در افزايش توانمنديهاي دفاعي عربستان سعودي و كشورهاي عرب حوزه خليج فارس در مقابله با افزايش روزافزون توان موشكي ايران در سايه تهديدهاي مطرح شده مبني بر بستن تنگه هرمز و ممانعت از حركت نفت كشها در صورت تهاجم نظامي آمريكا يا اسرائيل به ايران دارد.
2- تقويت بنيه دفاعي و نظامي عربستان سعودي به اين كشور توان ايفاي نقش موثر منطقه اي در سطح كشورهاي شوراي همكاري و در سطح عربي خاورميانه اي مي دهد به ويژه با توجه به اين نكته كه نقش عربستان و نفوذ آن در دوره اخير روندي نزولي داشته است.
آنتونیکردزمن یکی از مقام های سابق وزارت دفاع آمریکا اخیرا با ارائهی گزارشی مدعی شده است که عربستان سعودی با خرید بیش از 60 میلیارد دلار سلاح از آمریکا و افزایش توانمندی های هوایی خود قادر خواهد بود تا به ایران حمله کند و با این خریدهای نظامی توازن قوا را در منطقه خلیج فارس تغییر میدهد و تلاش دارد تا ضعف نیروی زمینی و دریایی خود در قبال ایران را با تقویت نیروی هوایی جبران کند. با این اوصاف پرسش مطرح شده، پس از تبيين اهداف و پشت پرده اين قرارداد، ميزان كارآيي اين تسليحات و توان عربستان در به كارگيري آنهاست. آمريكا با فروش اين تسليحات پيشرفته قصد دارد، نفوذ خود را در منطقه افزايش دهد، اما آيا انجام چنين وظيفه اي از عربستان ساخته است؟ تعداد جنگنده هاي اف 15 عربستان سعودي، بيش از خلبان هاي اين كشور است. به علاوه هواپيماها كمتر تعمير و نگهداري مي شوند. عربستان در بحران با شيعيان حوثي در مرز يمن هم زمان زيادي احتياج داشت كه به برتري دست پيدا كند. عربستان مانند امارات، قطر، بحرين و كويت تعداد زيادي مستشار و تكنيسين و خلبان خارجي استخدام كرده كه ارتش اين كشور به آنها وابسته است و در این میان میتوان گفت که این نقیصه را این گونه حل نموده است.
بر مبتای سناریوی دیگر، احتمال معامله انرژی هستهای با تسلیحات در این قرارداد دور از انتظار نمیباشد. اگر عربستان بخواهد به انرژی هستهای دست پیدا کند. قاعدتا به سراغ کشورهای غربی می رود چرا که به استثنای یک سری موشکهای میان برد که از چین خریداری شده، اکثر فناوریهای در اختیار عربستان، تکنولوژیهای غربی است. امتناع امریکا از این که انرژی هستهای در اختیار عربستان بگذارد، می تواند یکی از علت های فروش این حجم از تسلیحات به عربستان باشد.
نتیجهگیری
همانطوری که اشاره شد انعقاد قرارداد تسلیحاتی بین آمریکا و عربستان سعودی به عنوان یک اتفاق مهم شناخته میشود و میتواند دورنمای تحولات آتی در منطقه خاورمیانه بخصوص حوزهی خلیج فارس را تحت شعاع خود قرار دهد. پیامدهای فروش تسلیحات به کشور عربستان پیامدهای نگران کنندهای دربر خواهد داشت و میتواند موازنهی قدرت درمنطقه را بهم بزند. این نوع فروش تسلیحات از سوی واشینگتن باعث می شود دوستان و دشمنان آمریکا در خاورمیانه هزینه های امور نظامی خود را به طور چشمگیری افزایش دهند. همچنین بر مبنای این طرح، ایالات متحده می تواند عامل ایجاد یک رقابت تسلیحاتی در منطقه شود و به دنبال آن باعث افزایش تنش ها در این منطقه، که مدتهاست صحنه مناقشه های بسیاری است، شود. در این میان می توان گفت که هرچند مقامات سعودی خرید تسلیحاتی را در چارچوب یک طرح دفاعی ارزیابی میکنند، اما ذهنیتهایی که این قرارداد در اذهان دولتمردان منطقه ایجاد میکند، میتواند نگرانیهایی چون افزایش خریدهای تسلیحاتی، نظامی شدن منطقه و برخوردهای خصومت آمیز در این حوزه را موجب شود.
