مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مرکز بین المللی مطالعات صلح:بسترهای حضور داعش در عراق چگوونه فراهم شد؟
حضور داعش برآمده از تحولات سیاسی چند سال گذشته در عراق و سوریه است. به عبارت دیگر بعد از اینکه دولت بعثی عراق سرنگون و ساختار سیاسی در عراق دچار تغییر بنیادین شد دو گروه پرشمار وسرکوب شده و کم بهره از قدرت سیاسی یعنی کردها و شیعیان توانستند هر کدام به نوعی ایفاگر نقش سیاسی در عراق جدید شوند. در دولت بعثی و سکولار درعراق و پیش از آن دولت پادشاهی کردها و شیعیان نقش مهمی در عراق نداشتند. از روزی که عراق تاسیس شد (بعد از فروپاشی عثمانی) دائما درگیر با دولت بغداد برای برخورداری از حقوق انسانی خود بوده اند. در عراق جدید هم کردها و شیعیان دائما مورد تعرض قرار گرفته اند و کشتارهای زیادی بر روی آنان صورت گرفته است و هزارن نفر در جریان انفال بمباران و قیام های کردها و شیعیان کشته شده اند. اما بعد از عراق جدید و سرنگونی صدام شیعیان به دلیل تعداد جمعیت بیشتر در ساختار جمعیتی عراق با صندوق های رای به قدرت رسیدند و قدرت اجرایی در اختیار آنان قرار گرفت و اکثریت پارلمانی را از آن خود کردند. از سوی دیگر هم در منطقه کردستان عراق و از سال 91 یک دولت تقرببا نیمه مستقل منطقه ای کردی به رهبری دو حزب عمده کُرد یعنی اتحادیه میهنی و حزب دمکرات کردستان عراق شکل گرفت .
عملا بعد از خروج امریکایی ها گروه های سلفی و وابسته به القاعده توانستند جای پای خود را درعراق بیشترباز کنند و از نارضایتی جامعه اهل سنت درعراق استفاده و عشایر مناطق غربی و مرکزی و.. را با خود همراه کنند. در واقع به نظر میرسد در سال گذشته نزاعی تمام عیار بین دولت و گروه های سلفی شگل گرفته است. البته تحولات سوریه هم بر این امر تاثیر بسیاری داشت و این کشور چون جولانگاه رقابت گروه های مختلف النصره، ارتش آزاد، داعش و گروه های کردی شد با توجه به تحولات منطقه داعش با حمایت های کشورهای منطقه از جمله عربستان، ترکیه و قطر توانست قدرتمند گردد. این امر به این معنا نیست که داعش تمام رویکردهای خود را از خارج دستور بگیرد. آنها بخشی از نیازهای تسلیحاتی خود را از این کشورهای میگرفتند و حتی ممکن است روزی بر ضد حامیان خود هم به پاخیرند و بر ضد قطر و عربستان هم مواضعی را اتخاذ کنند.
بعد از خروج امریکایی ها از عراق برخی از کارشناسان هشدار داده بودند که اگر ارتش امریکا از عراق خارج گردد ارتش نوپای عراق نمی تواند در مقابل سلسله مقاومت های گروه ها وابسته به القاعده به رهبری زرقاوی مقاومت کند. تجربه دو هفته ای اخیر نشان داد که ارتش عراق به دلیل ساختار طایفه ای و مذهبی و اجتماعی این کشور و با وجود دهها میلیارد دلار هزینه ای که صرف تسلیح و آموزش آنها در نظر گرفته شده در مقابل گروه بسیار کوچکی چون داعش مقاومت نکند.
در واقع داعش توانست با توجه به این تحولات در مناطق اهل سنت عراق نفوذ یابد و بخش های زیادی یا حدود17 در صد از عراق را با یاری عشایر و بعثی ها و… اشغال کند. در واقع داعش تنها نیست و اگر دولت اتحاد ملی در عراق شکل می گرفت داعش بدون همراهی گروه های دیگر کنترل مناطق خود را از دست می داد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:نگاه جریان های مختلف کردی به داعش چیست؟
در واقع جریان های کردی در کردستان شامل سه گره حزب دمکرات کردستان عراق، اتحادیه میهنی و گوران و دو حزب اسلامی است. همه این گروهها در مواضع وبیانه های رسمی خود نشان داده اند که نسبت به گروه داعش نگرانند، اما دولت اقلیم کردستان تلاش کرده تا پای درگیری ها به خاک اقلیم بازنگردد و به جز بخشی از منطقه جلولا و در اطراف کرکوک عملا در مرز 1050 کیلیومتری میان داعش و بعثی ها و عشایر با دولت کردستان عراق فعلا جنگ خیلی گسترده ای رخ ندهد. در این حال برخی گروه های مذهبی و اسلامی کردستان عراق (که رابطه خوبی هم بعضا با ایران دارند) تلاش کرده اند نوعی روایت مذهبی از حضور داعش داشته باشند و خود را درگیر این موضوع نکنند. در واقع بخش هایی از اقلیم کردستان چون حلبچه نوعی ظرفیت بالقوه برای سلفیت وجود دارد و برخی از جوانان آنها به داعش پیوسته اند. از سوی دیگر روایت دو حزب عمده کردی بارزانی و طالبانی نیز تقریبا بر این امر مبتنی است که ما از قبل از حضور داعش آگاهی داشتیم و به مالکی اشاره کرده ایم و هشدارهایی نیز داده ایم اما دولت عراق بی توجه و کم توجه بود. در این راستا بارزانی اعلام کرده است به دفتر مالکی و طرفهای خارجی هم در مورد داعش هشدار داده است. تحلیل کنونی آنها این است که وضعیت کنونی ماحصل نارکامدی دولت مالکی است وهزینه خطای کنونی را نباید کردها پرداخت کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:جریان های مختلف شیعه چه نگاهی به حضور داعش در عراق دارند؟
در انتخابات اخیرعراق نشان داده شد که جریان های شیعه به گونه سه دسته صدر؛ حکیم و قانون به اضافه شیعیان سکولار هستند. شیعیان جریان صدر و حکیم به شدت از نحوه اداره کشور توسط مالکی ناراضی هستند و بارها هم این امر را اعلام کرده اند و آقای صدر هم انتقادات تندتری از گروه های کرد وسنی داشته است. در اینحال به لحاظ عدد نماینده در پارلمان دولت ائتلاف قانون بیش از نود کرسی و یا بیست و هشت درصد کرسی های پارلمان را دارد . ضمین اینکه به نظر میرسد از فحوای پیام آیت اله سیستانی بر می آید که دولتی باید به قدرت رسد که بین سران وقوای کشور هماهنگ باشد. معنای ضمنی این پیام این تلقی بین گروه های مختلف مطرح می شود چون مالکی با جریان های مختلف هماهنگ نیست کس دیگری باید بتواند جانشین وی گردد. متاسفانه در سالهای اخیر نخست وزیر عراق نتوانسته از ظرفیت های سیاسی کشور به نحو مطلوبی بهره برد و رابطه نامناسبی باسنی ها و کردها و حتی رقبای شیعه موجب نوعی ضعف و ناکارآمدیدر ارکان سیاسی کشور و این تزلزل در تمام سازمان های سیاسی و نظامی عراق قرار داد و اکنون عراق را در آستانه تجزیه قرارداده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:تا چه حدی حضور داعش میتواند موجب پاشنه آشیلی برای تداوم نخست وزیری مالکی باشد؟
بعید نیست در وحله نخست کنار رفتن والکی نوعی پیروزی برای داعش به شمار میرود؛ اما باید فراتر رفت چرا که وضعیت کنونی عراق نیازمند وحدت ملی است و این وحدت ملی وقتی صورت می گیرد که گروه های مختلف سیاسی و اجتماعی در عراق احساس کنند که در ابرابر نظام سیاسی آنها به عنوان شهروندان عراق از حقوق مناسب برخودار هستند. امید که اگر دولت ائتلافی ای یا بهتر است بگوییم دولت وحدت ملی در عراق به قدرت رسد شاید عقبه اجتماعی داعش هم کنار رود و به این ترتیب با اجماعی ملی راه برای عقب راندن داعش فراهم گردد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:سیاست خارجی ایران در مورد داعش و عراق چگوه باید باشد؟
متاسفانه سیاست خارجی ایران در مورد عراق خیلی فعال با مسائل عراق برخورد نکرده است. حتی کری به بغداد و اربیل سفر کرد، اما هیچ مقام مهم ایرانی به گونه علنی در بغداد و اربیل و در بین گروه های مختلف عراق حاضر نشده و به اجماع در بین عراقی ها کمک نکرد. البته همکاری هایی صورت گرفته است اما نتوانست وضعیت موجود کنونی عراق را پیش بینی کنند. در واقع اکنون با توجه به نفوذ ایران در بین شیعیان و روابط بسیار نزدیک با کردها و جریان های کردی و تلاش برای نزدیکی به گروه های میانه رو سنی ،ایران تنها کشور منطقه ای است که میتواند زمینه اجماع بین گروههای عراقی را مهیا کند. در انتخابات قبلی هم وقتی اختلافات بالا گرفت با تلاش ایران در اربیل توافق شکل گرفت و مالکی نخست وزیر شد. این بار بدون توجه به اینکه نخست وزیر بعدی کیست، دستگاه سیاست خارجی ایران می تواند در نزدیک کردن گروه های مختلف کمک کند تا تکلیف نخست وزیری رئیس جمهوری و رئیس پارلمان مهیا شود. حتی ایران میتواند در بین گروهای کرد برای تعیین رئیس جمهور عراق رایزنی کند. چرا که هم کردها و هم شیعیان متحدان تاریخی ایران محسوب می شوند و ایران نباید هم نسبت به مشکلات این دو گروه بی تفاوت باشد و هم اینکه میان این دو گروه عمده عراقی تفاوتی از نظر اهمیت راهبردی قائل شود.
واژگان کلیدی: حضور داعش در عراق؛ جریان های سیاسی عراقی؛ داعش ؛عراق، رویکرد جریان های سیاسی عراق به داعش
