مریم خالقی نژاد
تحلیلگر روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC –
اکنون که دولت ترامپ در حال خروج از کاخ سفید است، اسرائیل و سایر متحدانش مانند عربستان و کشورهای عربی، متحد اصلی و حامی خود را از دست می دهند بی تردید اقداماتی همچون ترور دانشمند هسته ای صرفا به خاطر ضربه به تشکیلات و عوامل انرژی هسته ای ایران نبوده است.
در روزهای پایانی دولت ترامپ دو متحد یعنی امریکا و اسرائیل تلاش دارند تیرهای آخر خود را بر روی ایران بیندازند و با تحریم های پی در پی آن را از پای در بیاورند. به نظر می رسد ترامپ نمی خواهد کابینه بایدن یعنی دولت جدید در کاخ سفید و متحد مشتاق خود یعنی اسرائیل در تضعیف ایران را بدون برنامه بگذارد و راه را برای سیاست های بایدن بدون مانع بگذارد. عده ای نیز بر این اعتقاد هستند که ترامپ در قبل از روی کار آمدن بایدن در پی بررسی امکانات ضربتی به برنامه های هسته ای ایران است. علاوه بر اینکه خبرها حاکی از برخی تلاش ها و مانورهای نظامی برای جنگ نظامی با ایران است ، ترور دانشمند هسته ای ایران می تواند عاملی در جهت تقویت این آتش باشد. فخری زاده که توسط مجله فارن پالیسی جزء یکی از 500 چهره قدرتمند جهان شناخته و مورد تحریم برخی مجامع قرار گرفته بود پس از آن که بارها توسط برخی مقامات اسرائیلی از ایشان نام برده شده بود و آن را جزء اهداف اسرائیل و موساد نام برده بودند در روزهای گذشته ترور شد و به نظر گروه علمی هسته ای با از دست دادن یکی از مهمترین دانشمندان خود ضربه بدی خورده است. در مقابل این ترور، ایران از رهبر سازمان ملل متحد می خواهد تا ترور را به شدت محکوم کند. اگرچه این ترور را بسیاری از کشورهای مختلف مانند ترکیه و اتحادیه اروپا محکوم کرده اند اما بسیار آشکار است که چه اهداف و پیامدهایی در پس پرده این ترور نهفته است. دو انگیزه احتمالی برجسته است: اول ، به خطر انداختن بهبودهای بالقوه در روابط بین ایران و دولت جدید بایدن در ایالات متحده و ثانیا ، تشویق ایران به اقدام تلافی جویانه.
بسیاری از اخبار بر این امر تاکید دارند که اسرائیل این ترور دولتی را انجام داده است و دور از واقعیت هم نیست که در روزهای پایانی ریاست جمهوری ترامپ اسرائیل قلاب های خود را برای جریحه دار کردن بیشتر این اختلافات بر ایران انداخته است . مارک فیتزپاتریک ، عضو همکار موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک غرب که برنامه هسته ای ایران را از نزدیک دنبال میکند ، نیز در توئیتر خود نوشته است : “برنامه هسته ای ایران چند وقتی است که به یک فرد وابسته می باشد” بنظر میرسد انگیزه ترور بیش از آنکه مربوط به فعالیت های هسته ای ایران باشد، سیاسی بوده است.
اگرچه هنوز اسرائیل و امریکا اظهار نظری در خصوص انجام این ترور نکرده اند اما این دو با هم متحد هستند و مدتهاست که در مورد انرژی هسته ای ایران هم رای و نظر هستند. قتل آقای فخری زاده می تواند پیامدهای گسترده ای برای دولت آینده بایدن داشته باشد و به سرعت واکنش تندی در ایران ایجاد کرده است. علاوه بر اینکه این حمله تلاش رئیس جمهور منتخب بایدن، را برای احیای توافق هسته ای ایران،را پیچیده تر و سخت تر کرده است. لذا شاید پس از ناامیدی از رخ دادن جنگ نظامی با ایران اکنون تلاش های آخر دو متحد یعنی ترامپ و نتانیاهو برای ایجاد زخم هایی بر سر راه درمان برجام است تا باز هم اوضاع منطقه خاورمیانه و روابط ایران و امریکا را در حالت تنش وار نگه دارند.
علاوه بر پیامدهایی همچون تحت تاثیر قرار دادن اقدامات دولت بایدن و به خصوص واکنش ایران به این امر، پیامدهای دیگری همچون پاسخ به این ترور از سوی ایران می تواند منجر به چالش های کوچک یا بزرگی در منطقه شود که نمونه آن در پاسخ به ترور سردار سلیمانی و حمله به پایگاه های امریکایی در حدود یک سال پیش بوده است. بی گمان ایران پاسخ این ترور را به صورت هوشمندانه ای خواهد داد. آنچه که جای تامل دارد نگاه متفاوت تر به اسرائیل حتی در روی کار امدن دولت بایدن و چالش های جدید با آن است. اگرچه مهمترین نگرانی اسرائیل در سیاست های دولت جدید است که در صورت اعمال وعده ها تنش میان ایران و امریکا بر سر برجام ملایم تر خواهد شد . همچنین با عطف به سیاست های کلی چندجانبه گرایی بایدن مانند تصمیم بر سر مساله یمن و امثالهم آشکار است که اسرائیل در اهداف خود به شدت متضرر خواهد شد. مقامات اسرائیل از اینكه اوضاع جهانی در حال تغییر است آگاه هستند و سعی دارند از این روزها نهایت استفاده را ببرند و شرایط ناپایداری را در منطقه ایجاد كنند. اسرائیل و عربستان سعودی نگران تغییر روند سیاست در خاورمیانه و عواقب آن برای آنها به محض روی کار آمدن جو بایدن رئیس جمهور منتخب هستند.
بعد از این اتفاقات استراتژی های محتمل در خصوص رویکردهای آینده اسرائیل به ایران چند گزینه قابل تامل است :
اول آنکه تلاش های بیشتری برای تفرقه افکنی میان ایران و امریکا خواهد کرد و با عطف به عدم اعتماد ایران به امریکا در خصوص برجام اسرائیل سعی خواهد کرد از چنین قبیل اقداماتی استفاده نماید و با شریک کردن امریکا این بی اعتمادی را از جانب ایران بیشتر نماید تا همچنان تفرقه مابین آنها به قوت خود به نفع اسرائیل باقی بماند. در حالی که اسرائیل با دانستن اینکه ایالات متحده تحت نظر آقای بایدن به امنیت خود متعهد خواهد ماند، از امنیت مطمئن است، اما باید نگران باشد که نامزد وی برای وزیر خارجه ، آنتونی بلینکن ، طرفدار سرسخت توافق هسته ای ایران است. رویکرد آقای بلینکن در خاورمیانه همچنین ممکن است فرصت های بیشتری را برای فلسطینیان به وجود آورد که این امر بسیار خوشایند برای سیاست های ایران است. همچنین بایدن نسبت به تصمیم آقای ترامپ برای انتقال سفارت ایالات متحده در اسرائیل از تل آویو به اورشلیم انتقاد داشت، اگرچه آقای بایدن گفته است که این تصمیم را پس نمی زند که این نیز یکی دیگر از عواملی است که خوشایند اسرائیل نمی باشد.
دوم استفاده بیشتر و پرقدرت تر از لابی های خود در امریکا جهت همسو ماندن امریکا با سیاست های اتخاذی اسرائیل در مقابل ایران بالاخص در مورد برجام و مقابله با قدرت منطقه ای ایران است/
سوم : تلاش برای همسو کردن بیشتر کشورهای عربی منطقه مانند عربستان چرا که اسرائیل می داند ایران علاوه بر پاسخ به این ترور سیاست های سخت تری را در خصوص اسرائیل اتخاذ خواهد کرد لذا اسرائیل در پی یارگیری بیشتر بر خواهد آمد .
در یک جمع بندی این ترور تنش های میان ایران و امریکا را در دوره باقی مانده ریاست جمهوری ترامپ بیشتر خواهد کرد. چنین اقدامی در آستانه دولت جدید می تواند روابط با تهران را تا حدی مسموم کند که مذاکره در مورد احیای توافق یا سخت گیری شرایط آن غیرممکن باشد در هر حال حتی در دولت جدید امریکا ، اسرائیل تمام تلاش خود را برای ادامه تنش ها بین ایران و امریکا در جهت تضعیف ایران در محورهای مختلف مانند لابی گری و یارگیری بیشتر انجام خواهد داد.
واژگان كليدي: رویکرد, آینده, اسرائیل , ايران,مریم خالقی نژاد ,روابط بین الملل, ,فخري زاده
