مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
در سالهای گذشته ترکیه از مهمترین بازیگران منطقه ای بحران سوریه بوده است. در این میان در یک سال گذشته تحولات گوناگونی در نوع نگاه ترکیه در قبال گروه های مختلف سوری رخ داده است. برای بررسی این امر گفتگویی داشته ایم:
كليد واژگان: اهداف تركيه،گروه هاي سوري سوريه ، غرب ،تركيه، معارضين،عرب، كرد ، سني ، علوي ، افراط گرا ، ميانه رو
مركز بين المللي مطالعات صلح: رويكردها و اهداف مهم سیاست خارجی و منطقه ای تركيه در نگاه به گروه هاي ميانه رو سوري چيست؟
افسانه وجود «گروه های شورشی میانه رو» در حالي نقل می شودكه بنا بر اسناد و مدارک مشخص فاش شده است که گروه های آموزش دیده در اردن توسط آمریکا و عربستان سعودی، در عمل با «جبهه النصره» هم سو شده اند؛ گروهی که حتي آمریکا آن را یک گروه تروریستی شناخته و از اقمار القاعده به شمار می روند. هم اکنون صد ها مورد از این گروه ها در سوریه فعال هستند که مورد حمايت کشورهای : تركيه ، حوزه خليج فارس ( عربستان سعودي- قطر- كويت ) و آمريكا هستند و آنان را ميانه رو ( معتدل) مي خوانند.
حكومت حزب عدالت و توسعه نيز در راستاي سقوط نظام حاكم در سوريه از كليه گروه هاي مسلح مخالف اسد حمايت كرده است. هم زمان با پیشروی پرشتاب نیروهای متجاوز ارتش ترکیه تا عمق خاک سوریه، رجب طیب اردوعان ، رئیس جمهور ترکیه ، اعتراف کرد که ترکیه در اصل به دنبال ایجاد یک «منطقه امن» در شمال سوریه است. منطقه امن مورد نظر تركيه محدوده ای به طول تقریبی 70 کیلومتر و عمق 20 کیلومتر است که از شهر جرابلس در شمال حلب آغاز شده و تا منطقه الرامجی امتداد می یابد.
ضمن آن كه ترکیه سرگرم احداث یک دیوار حایل در مرز مشترک با سوریه است که پس از تکمیل آن، مهاجرین سوری را به پشت دیوار حائل منتقل کند و یک منطقه متراکم، پرمخاطره در اعماق خاک سوریه ایجاد نماید. درحال حاضر نیروهای متجاوز ارتش ترکیه پس از اشغال منطقه مرزی جرابلس سوریه، به سمت غرب و با هدف اشغال الرامجی در حرکتند و به اعتراف «جف دیویس» سخنگوی پنتاگون از حمایت هوائی و پشتیبانی ائتلاف آمریکائی برخوردارند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: روابط تركيه و بازيگران داخلي وسوريه در چند ماه گذشته با چه تحولاتی روبرو بوده است؟
متحول شدن سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه ، اساساً از نگرانی های ترکیه در مورد کردها و اميال قدرت منطقه اي شدن آن سرچشمه می گیرد. ضمن آن كه توسل به سياست بركناري اسد از قدرت ، باعث معامله منطقه اي و مصالحه در زمینه منافع ملی ترکیه شده بود. اما ترس از شکل گیری دولت کردی در سوریه ، مسلما آنکارا و دمشق را به مخالفت مشترک با شبه نظامیان کرد سوق خواهد داد .
اگر چه شکل گیری احتمالی حكومت كرد ها در مرز هاي ترکیه – سوریه ، برای آنكارا ، خطری بسیار بزرگ تر از بقاء رژیم اسد در دمشق است ، اما حكومت حزب عدالت و توسعه تركيه ، با درپیش گرفتن منطقی نرم تر نسبت به نظام حاكم بر دمشق ، تغییرات مشخصی را وارد سیاست خود در قبال سوریه کرده و خواسته قبلي ، برکناری بشار اسد ، را بطور نسبي و غير مستقيم کنار گذارده است. ترکیه به رغم کودتای نظامي نافرجام ماه جولاي ، از روند ورود به خاك سوريه، بهره برداري چند جانبه نمود، انجام عملیات نظامی با فاصله اي اندك از پاک سازی گسترده در ارتش و نيروهاي امنيتي ، باعث برجسته تر شدن وضعيت و موقعيت حزب عدالت و توسعه و شخص اردوعان در كشور گرديد. اينك آقاي اردوعان و حكومت بن علي موفق شده اند که از طریق جنگ هم زمان با کردها و داعش ، هم در سطح داخلي و نيز در منطقه مقام و موقعیت شان را تقویت کنند .
مركز بين المللي مطالعات صلح: در شرايط كنوني از نگاه تركيه گروه هاي داخل و بازيگران حاضر در سوريه به چند دسته تقسيم مي شوند؟
الف – جبهه مقاومت، شامل: نظام حاكم در سوريه – ج.ا.ايران – حزب الله لبنان- روسيه
ب- جبهه عربي – تركي ، شامل : جمهوري تركيه – عربستان سعودي – قطر – كويت – بحرين – اردن
ج- جبهه غرب ، شامل : آمريكا – انگلستان – فرانسه – آلمان – رژيم غاصب صهيونيستي
1- «ارتش آزاد سوریه» زمانی کارآمد ترین نیروی مخالف در سوريه شناخته می شدند؛ اما با پيوستن گروهي از جنگجويانش به نیروهای افراط گرای سلفی، به مرور به جنگ سالارانی چپاولگر تبدیل شده اند که تأثیرگذاری خود را از دست داده و بر محدوده ای کوچک تسلط دارند.
2- «جبهه انقلابی سوریه»، یکی از معدود گروه هایی که ائتلاف مخالفان سوری با آن ارتباط دارد.
3- ” جبهه النصره » كه به عنوان گروه تروريستي معرفي گرديد ولي با تاكتيك معتدل سازي نامش را به « فتح الشام » تغيير داد.
5 و 4 – «جيش الاسلام » و « اتحاد انقلابیون الشریکه الیرموک» که مورد حمایت تركيه و عربستان بوده و به جبهه النصره وابستگی دارند.
6- « جيش الفتح » با ادعاي مستقل بودن، تحت حمايت آنكارا با ارتش آزاد سوريه همكاري مي نمايد.
7- «احرار الشام» كه توسط «ابو خالد» در استانبول پایه گذاری شد ، اعزامي القاعده به سوریه و مورد حمايت مالي كويت و آموزشي و تسليحاتي تركيه قرار دارد.
8- «جیش المجاهدین الشام » نام این گروه نخستین بار هنگامی مطرح شد که «مارسل شیهارو»، از چهره های مخالف مسیحی را به واسطه رعایت نکردن حجاب بازداشت کردند.
همچنين گروهك هاي :
« زوائرالتوحيد»- « معتصم بالله »- « جبهه الشامیه» – « فتقم کما امرت » – « سیقر الجبل» – « الضفا،» – « ابواماره » – « فرقه 16 احرار السوریه»
گردان هاي : نورالدين زنگي – سلطان مراد- سلطان محمد فاتح- سلطان محمود كه همگي از سوي آنكارا و متحدينش مورد حمايت قرار دارند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نوع همگرایی ها و حمايت هاي تركيه با گروه هاي تركمن عرب و كرد سوري ، در چه حوزه هاي اقتصادي سياسي امنيتي و بين المللي، مشهود بوده است؟
گروه هاي معارض در سوريه نقش مستقيم و تاثيرگذاري در حوزه هاي اقتصادي ، سياسي ، امنيتي و بين المللي ندارند و تنها مجري عملكرد هاي دستوري در سطح ابزار و عامل هستند. وضعیت میدانی گروه های تکفیری در منطقه و هم چنین تحركات کردها در سوريه ، ترکیه را بر آن داشت تا اولا بتواند در پیشبرد سیاست جلوگیری از قدرت گيري اكراد قدم موثري بر دارد و ثانیا بتواند با ورود در مقیاس اندك به صحنه سوریه ، زمینه را برای سهم خواهی در چینش منطقه فراهم نماید. لذا ظاهرا ترکیه به این نتیجه رسیده است که برخی گروه هایی که توسط غرب در منطقه تحت عنوان « میانه رو » معرفي شده اند ، همانند « ارتش آزاد سوريه» از لحاظ حمايت هاي بين المللي، حقوق بشري، مناسب تر است. لذا سعی دارد تا با تقویت این گروه ها بر علیه گروه های دیگر ، بتواند همسایگی تروریست های موافق با خودش در سوريه را كسب و تثبیت نماید.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نوع اختلافات و چالش هاي تركيه باساير هاي تركمن، عرب و كرد سوري در چه حوزه هاي اقتصادي سياسي امنيتي و بين المللي مشهود بوده است؟
سياست حكومت حزب عدالت و توسعه تركيه در حمايت و پشتيباني از گروه هاي معارض در سوريه ، بويژه تركمن ها و نيز برخي گروه هاي عرب جدايي طلب بر آن است كه اولا براي خود در آن سوي مرز پايگاه نفوذي ايجاد و برقرار سازد ، ثانيا نيروهاي مذكور را جهت مقابله با جريان كردي منطقه ( همكاري كرد هاي شمال سوريه با اكراد مسلح مخالف تركيه ، موسوم به پ.ك.ك ) تجهيز و تحريك نمايد در اين بين، برخي گروه ها ي معارض سوري ، اعم از تركمن و عرب ، به دليل حمايت آمريكا از جدايي طالبان كرد، موضوع همكاري تركيه با آمريكا را مورد انتقاد و اعتراض قرار داده و همكاري هاي خود با آنكارا را كاهش داده اند. هم چنين ادعا گرديده است كه آنكارا از گروه هاي تكفيري ، تروريستي و نيز كرد هاي پيشمرگ وابسته به بارزاني، در سركوب پ.ك.ك و نيز اكراد سوري ، بهره مند مي گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه تركيه به بازيگران تندرو سلفي و تكفيري داخل سوريه چه تفاوت هايي با ديگر بازيگران عربي دارد؟
در ماه می سال جاری، گروه دیدبان قضایی، مجموعه‌ای از مدارک پیش‌تر طبقه‌بندی شده متعلق به وزارت دفاع و وزارت امور خارجه آمریکا را منتشر کرد. یکی از این مدارک مهم حاوی گزارش سال 2012.م آژانس اطلاعات دفاعی بود که فاش می‌کرد قدرت‌های حامی اپوزیسیون سوریه: کشورهای غربی، کشورهای عربي حوزه خلیج‌فارس ( خاندان سعودي – قطر- كويت ) و ترکیه ، در صدد ایجاد یک« امارت سني ، سلفی» در شرق سوریه هستند تا از این طریق نظام حاكم بر سوريه ، متهم به باب اول جبهه مقاومت و عمق استراتژیک گسترش هلال شيعي ايران ، را منزوی و ساقط كنند. البته هدف اوليه تشكيل امارت سني – سلفي در سوريه ، سرنگوني رژيم حاكم در سوريه است كه فصل مشترك همه مخالفين بشار اسد مي باشد ، ولي اهداف ثانويه و بعدي آن توسط غربي ها به رهبري آمريكا، در راستاي ايجاد بحراني جديد در منطقه طراحي و تدوين خواهد شد. اما تشكيل و تداوم امارت مذكور ، مسلما مطلوب حكومت اخواني حزب عدالت و توسعه تركيه نيست و بيشتر باب طبع سلاطين مرتجع عرب حوزه خليج فارس مي باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آينده نوع همگرایی ها و اختلافات وتنش تركيه با گروه هاي داخلي سوريه را با چه سنارويو هايي ميتوان مد نظر قرار داد؟
با لحاظ وضعيت پيچيده و چند بعدي سوريه ، تحقق طرح ها ، اميال و عملكرد جمهوري تركيه در خصوص سوريه ، به عملكرد بازيگران منطقه اي و بين المللي بستگي دارد. كليه سناريوها ي ذي ربط در سوريه ، منوط به بقاء و يا سقوط دولت بشار اسد ، يكپارچگي و يا تجزيه سوريه است. حكومت حزب عدالت و توسعه تركيه چه در صورت حفظ نظام حاكم بر سوریه و چه در صورت سقوط آن، متحمل بیشترین خسارات و چالش‌های راهبردی خواهد شد. ضمن آن كه دولت ترکیه از تجزیه یا فدرالی شدن سوریه نیز سودی نمی برد و با چالش های امنیتی مواجه خواهد شد. سناريوي هاي مطرح عبارتنداز :
الف- تداوم حاكميت بشار اسد در سوريه
در صورت تحقق این سناریو، تركیه بزرگ‌ترین بازنده تحولات سوریه محسوب می‌شود. زیرا برخلاف سایر كشورهای محور غربی ـ عربی كه از معارضین حمایت می‌كردند، تركیه تنها كشوری است كه دارای مرزهای مشترك با سوریه می‌باشد و ناچار است در كنار همسایه‌ای زندگی كند كه علیه آن خصمانه‌ترین مواضع را اتخاذ كرده است.
ب- سقوط نظام حاكم در سوریه
1- مخالفینی كه از سوي محور غرب و محور تركي- عربی مورد حمايت قرار گرفتند، اگر قدرت را در دست گیرند. در چنین شرايطي تركیه با توجه به ارتباط نزدیكی كه با این مخالفان دارد، از نقش و جایگاه مناسبي در آینده سوریه برخوردار خواهد شد.
2- پس از سقوط نظام حاكم در سوریه، امكان دارد قدرت در اختيار جنگجویان القاعده و سلفی‌ها قرار گيرد ، در چنين شرايطي تركیه عملاً با القاعده همسایه می‌شود كه موجبات انتشار عقاید افراطي آنها به بخشي از جامعه تركيه خواهد گرديد و موجی از افراط گرايي و تروریسم، همواره مرزهای تركیه را تهدید خواهد كرد.
ج- تجزیه سوریه
سوريه به چند بخش كوچك تر شامل حكومت هاي سني- علوي- كردي منشعب مي گردد ، با شکل گیری نظام فدرال در سوريه، کاهش قدرت علویان و ارتقاء جايگاه حكومتي اهل تسنن در سوريه ، موجبات خشنودي تركيه را فراهم خواهد ساخت ، اما آنكارا آگاه است كه تشكيل فدرال هاي خودمختار کردی و علوي در سوريه، برای ترکیه و حتي منطقه تبعات نا ميموني در بر خواهد داشت، لذا نگراني از خود مختاري اكراد سوريه و كابوس خويشاوندي و همكاري آنان با كرد هاي تركيه، موجب گرديده است كه آنكارا از يكپارچگي و حفظ تماميت ارضي سوريه دفاع نمايد . اگر چه استقرار دولت مركزي مقتدر به رهبري اكثريت ، اهل تسنن اخواني ، مد نظر و مطلوب آنكارا است.
