دکتر افشار سلیمانی
کارشناس قفقاز
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
گذشته روابط آمریکا با جمهوری آذربایجان
به هر حال آن چه از شواهد و ظواهر بر می آید، روابط آذربایجان از سال 2008 به بعد با امریکا بیشتر در حوزه های سیاسی با چالش هایی مواجه بوده است. يعني هر چند در حوزه اقتصادی آن ها در حوزه های نفتی به فعالیت هایشان ادامه می دهند. اما در ارتباط با حوزه سیاسی مانند حقوق بشر چالش هایی ایجاد شد، اما زمانی که اخيرا معاون وزارت خارجه امریکا به باکو آمد و بعد از دیدارهایی که با مقامات عالی رتبه آذربایجان داشت نکاتی مطرح شد که می تواند یخ روابط را آب کند و به نظر میرسد امریکایی ها قصد ندارند فشارهای خود بر باکو را افزایش دهند.
در سالهای گذشته جدی ترین مذاکرات میان باکو و واشنگتن در سفر اخير نولاند انجام شد. این سفر در شرایطی انجام شد که آذربایجان با توجه به تحولاتی که در بحث اوکراین و مواضع روسیه در قبال اوکراین و مواضع غرب در قبال روسیه و تحریم هایی که غرب برای روسیه اعمال کرده انجام شده است، در اين بين برخی از تحلیل های کارشناسان آذری این بحث مطرح می كنند که آذری ها سال های زیادی است که به مشکل برخورده اند و این بحث مطرح بود که چرا امریکایی ها در این رابطه تحرکی ندارند؟ در حالی که در مورد اوکراین امریکا تا حدودی به نفع اوکراین عمل می کنند، ولي در مورد آذربایجان این کار را انجام ندادند.
از مسائل دیگری مورد توجه امریکا در آذربایجان مسائل سياسي است، چند روز قبل از سفر معاون وزیر خارجه امریکا اتفاقاتی افتاد. اولا معاون دفتر نهاد ریاست جمهوری آذربایجان یعنی آقای حسنف (که اخیرا هم به عنوان معاون رئیس جمهور منصوب شده است، مسئولیت برگزاری نشست های احزاب مخالف را برعهده دارد)، نشستی را با احزاب مخالف برگزار کرد و، منهای دو سه حزبی که شورای ملی و … نام گذاری شده است و در این جلسه حضور نداشتند از اين امر راضی بودند. این جلسه قبل از سفر معاون وزیر خارجه امریکا برگزار شده بود. در واقع همواره امریکایی ها از آذری ها می خواهند که این جلسات را برگزار کنند.
هم زمان اتفاق دیگری هم به موازات این موضوع قبل از سفر نولاند اتفاق افتاد و نشستی توسط کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی پارلمان آذربایجان با حضور اعضای این کمیسیون و همین طور کارشناسان مختلف در زمینه بحث روابط بین المللی و سیاست خارجی برگزار و روابط امریکا با جمهوری آذربایجان را مورد بررسی قرار داده شد. در آن جا انتقادات زیادی از امریکا شد.
به نظر می رسید با توجه به سفر خانم نولاند ، این نشست با این منظور انجام شده بود که پیام هایی را به امریکایی ها داده باشند که رویکرد آذری ها و نگاه آذربایجان به رغم همکاری هایی که آذربایجان در بحث تروریسم بین الملل و مباحث دیگری که در بحث انرژی و مسائل دیگری با امریکایی ها آذربایجان امتياز هاي لازم را از امریکا نگرفته است لذا این انتقادات را بیشتر و جدی تر مطرح می کردند. البته نماینده حزب حاکم آذربایجان نوین یک سری مسائل را مطرح كرد که روابط آذربایجان با امریکا رابطه استراتژیک است و این روابط به رغم مسائلی که وجود دارد، ادامه پیدا خواهد کرد. در همين راستا روابط آذربایجان با روسیه (با توجه به این که بخشی از بدنه کارشناسی و تحلیل گران آذربایجان این نگاه را دارند که ممکن است روسیه با حمایتی که از جانب ارمنستان و از حزب قره باغ در آذربایجان حمایت کرد،) ادامه پیدا کند، آذربایجان سیاستی را در عرصه خارجی داشته باشد که روابط خود را با روسیه امریکا و غرب داشته باشند. همچنين اخیرا آذری ها عنوان کرده اند که امریکایی ها می خواهند بر روابط ما با ایرانی ها و روسیه تأثیر بگذارند. در صورتی که ما هیچ امتیازی از امریکایی ها نگرفتیم، به همین دلیل ما هم نباید خیلی به مسائل امریکا دقت کنیم. این نکته مهمی بوده است که مطرح شده است.
آینده روابط امنیتی، سیاسی و اقتصادی امریکا و جمهوری آذربایجان
دو کشور در چارچوب پیمان استراتژیک قبلا قراردادی تحت عنوان قرارداد استراتژیک آذربایجان و امریکا داشته اند . در همين راستا دیدارهایی بین مقامات آذری و نمایندگان دولت آذربایجان برای گسترده کردن فضای باز سیاسی انجام شد. در همين راستا اكنون امريكا در رابطه با بحث انقلاب های رنگین یا مخملی در آذربایجان دیگر این انقلاب ها را لازم ندانسته و بر این نظر است که دوران آن گذشته و با ایجاد فضای باز سیاسی این مسائل می تواند حل شود. در بعد ديگري در حوزه انرژی تأکید شد که روند امور ادامه پیدا کند. يعني آذربایجان با توجه به خطوط لوله نفت و گازی خود و طرح های ویژه دیگر، با تشكيل شورای مشورتی تاناپ در باکو با حضور مقامات ذی ربط قرار شد جدی تر دنبال شود و تا سال 2016 این مسئله حل شود. يعني اولویت روابط آذربایجان و امریکا بحث انرژی تأمین امنیت انرژی است که در حال دنبال کردن این مسئله هستند.
به نظر من روابط آذربایجان با امریکا ادامه پیدا خواهد کرد و مشکل خاصی در استمرار روابط در حوزه های مختلف پیش نخواهد آمد. در بحث مسائل امنیتی منطقه (با توجه به این که بحران قره باغ هم چنان ادامه دارد و هنوز حل نشده است) وضعیت امنیت و ثبات منطقه هنوز زیر سوال است. به علاوه در بحث های حقوق بشری روشن است که امریکایی ها در زمینه حقوق بشر استانداردهای دو گانه دارند و از این موضوع به عنوان ابزار استفاده می کنند. اما من فکر نمی کنم امریکا با توجه به این مسئله حتی (با وجود این که انتخابات پارلمانی در سال جاری در پیش است) بخواهد دخالتی کند و از اپوزیسیون حمایت کند. با این حال به صورت ظاهری شاید این ارتباطات وجود داشته باشد و جلسات بخصوصی هم برگزار گردد، ولی احتمال دارد تلطیف شود. در بعد ديگري در حوزه های اقتصادی هیچ مشکلی برای امریکایی ها پیش نخواهد آمد و آذربایجان در حوزه هایی که در بحث بین الملل با امریکا همکاری می کرده، به همکاری های خود ادامه خواهد داد. در ارتباط با مسئله قره باغ (که مشکل اصلی آذربایجان است) به نظر نمی رسد که در سال 2015 اتفاق مهمی بیفتد و مسائل هم چنان ادامه پیدا خواهد کرد. يعني با توجه به این که امریکا حمایت جدی از آذربایجان در این زمینه نمی کند و در این زمینه خیلی فعال نیست و حتی در بحث نقض آتش بس (که به کرات توسط ارمنستان صورت می گرفته است و آذربایجان هم پاسخ می داده است) هنوز به جایی نرسیده است.
واژگان کلیدی: امریکا ، جمهوری آذربایجان، روابط امریکا با جمهوری آذربایجان، همکاری امریکا با جمهوری آذربایجان
