رمزگشايي پيروزي غير منتظرانه حزب عدالت وتوسعه تركيه

–احمد مرجاني نژاد – پژوهشگر مسائل تركيه

مرکز بین المللی مطالعت صلح

 

سرآغاز :

طي برگزاري انتخابات مجلس اعلاي ملت تركيه ( مورخ اول نوامبر 2015 .م ؛ دهم ابان ماه 1394 .ه.ش) ؛ تعداد 56,965,099 رأی به صندوق ها ریخته شد. میزان مشارکت مردم ؛ 85.18 %

• حزب عدالت و توسعه: 23,669,933 رأی، معادل 49.48 درصد آرا: 317 کرسی
• حزب جمهوری خواه خلق: 12,108,801 رأی، معادل 25.31 درصد آرا: 134 کرسی
• حزب حرکت ملی: 5,691,035 رأی، معادل 11.90 درصد آرا: 40 کرسی
• حزب دموکراتیک خلق ها: 5,144,108 رأی، معادل 10.75 درصد آرا: 59 کرسی

سایر احزاب و نامزد های مستقل نیز جمعاً 1,223,700 رأی کسب کرده اند که معادل 2.56 درصد کل آرا است كه از بين انان ؛ نماينده اي به پارلمان راه نیافت .

در حالي كه حزب عدالت وتوسعه براي درخواست آقاي اردوعان ، رئيس جمهور مبني بر تغيير در قانون اساسي ( تغيير سيستم پارلماني به رياستي ) به تعداد 367 نماينده احتياج داشت و يا در صورت اخذ 330 نماينده طي تصويب مجلس ونيز همه پرسي مي توانست به تغييرات مدنظرش دست يابد ، اما اينك فقط مي تواند به تنهايي كابينه ( دولت ) را معرفي تشكيل وموظف به اداره امور كشور نمايد. در اين راستا آقاي اردوعان نتيجه انتخابات را «رأي به اتحاد و عمل» خوانده و از کشورهاي دنيا خواست که به رأي مردم ترکيه احترام بگذارند. اگر چه این انتخابات نتوانست اکثریت مورد نیاز اردوعان برای ایجاد سیستم ریاست جمهوری دلخواه را به ارمغان آورد. با این حال، نخست وزیر ؛ احمد داود اوغلو ؛ موفق به کسب یک پیروزی قابل توجه شد و توانست مهارت های رهبری و تقویت اعتبار خود در داخل حزب عدالت و توسعه را ثابت کند.

انتخابات زود هنگام

این بار نیز هرچند 16 حزب سیاسی رسما در انتخابات شرکت كردند ولي رقابت اصلی میان همان چهار حزبی بود که در دور نخست موفق به راهیابی به پارلمان شدند. نتايج انتخابات مذكور مشخص ساخت كه حزب عدالت وتوسعه ، پس از وقفه اي كوتاه ، مجددا به تنهايي قادر است ، همچون سال هاي گذشته ، زمام امور كشور را در دست گيرد. در انتخابات مذكور ، تعداد نمايندگان حزب جمهوري خواه خلق نسبت به انتخابات قبلي ( 7 ژوئن 2015.م ) 2 تن افزوده شد . اما تعداد نمايندگان احزاب حركت ملي گرا ( ناسيوناليسم تركي ) ونيز دموكراتيك خلق ها (كردگرا ) بطور محسوسي كاهش يافت . دو حزب مذكور در انتخابات قبلي هر يك 80 نماينده در پارلمان داشتند . در قبال كاهش هاي مذكور ، تعداد نمايندگان حزب عدالت وتوسعه در پارلمان افزايش چشمگير داشت و از 258 نماينده در انتخابات قبلي به 317 نماينده ، ارتقاء يافت.

پس از انتخابات قبلي ( ژولاي 2015.م ) هيچ يك از احزاب حاضر به ائتلاف نشدند و وضعيت سياسي بحراني شد. اگر نتيجه بازهم مانند راي‌گيري دور اول حاصل مي‌شد، بحران سياسي عميق‌تر شده و امكان داشت جامعه‌ي نسبتا باثبات تركيه به سمت آشوب و بي‌ثباتي گام بردارد. از اين‌رهگذر به نظر مي‌رسد كه شهروندان و راي‌دهندگان ترك با سنجش‌عقلاني و با رفتار خردمندانه‌ي سياسي، نخواستند وضعيت سياسي كشور شان بحراني و به باتلاق بي‌ثباتي بيافتد . وعده حزب عدالت و توسعه در ایجاد رهبریت مقتدر، امنیت و ثبات با نگرانی رای دهندگانی که عمیقا از افتادن ترکیه در خشونتی فزاینده در منطقه ای بی ثبات هم خوانی داشته است. مسلما مبارزه پ.ک.ک علیه اردوعان ؛ به او در بازگشت به قدرت کمک کرد.

از منظر بسياري از كارشناسان داخلي و خارجي مسائل سياسي ؛ حزب عدالت و توسعه از این دوره پنج ماهه تا انتخابات زود هنگام برای سرکوب سازمان های غیر دولتی و تجاری مخالف، به کنترل در آوردن رسانه های منتقد و ارعاب روزنامه نگاران و چهره های مخالف استفاده کرد و به نظر می رسد این استراتژی دستاوردهای قابل توجهی برای آنان به ارمغان آورده است.

علل موفقيت حزب عدالت وتوسعه

1-   بهره مندي از زيرساخت هاي لازم اجتماعي ( اقتصادي – فرهنگي – سياسي ) كه طي حكومت 12 ساله اش بدان پرداخته است .

2-   بهره مندي از كليه امكانات حكومتي ، بويژه مكانيزم قوي تبليغاتي؛ رسانه اي؛ امنيتي

3-   مولفه اقتصاد و حمایت تمام و کمال انجمن صاحبان صنایع و کارفرمایان ترکیه (توسیاد) و نيز انجمن صاحبان صنایع و کارفرمایان مسلمان تركيه ” موسياد ” از حزب عدالت و توسعه

4-   تغيير استراتژي نسبت به انتخابات قبلي

       الف – حزب عدالت و توسعه از نتایج انتخابات 7 ژوئن درس های خوبی گرفت و فهرست نامزد هایش را بر اساس خواست مردم از نو تنظیم کرد. دخالت رئیس جمهور رجب طیب اردوغان در مجمع عمومی حزب تا ثیر مثبتی بر رأی دهندگان داشت، چرا که نشان داد اردوعان همچنان برحزب عدالت و توسعه تأثیر گذار است و احساس وجود یک حزب اقتدار گرا را تقویت کرد.

     ب – توقف روند صلح با اكراد ، حمله نظامي به پ . ك .ك

         ج – دستگيري اعلام و محاكمه فتح اله گولن و گولنيستها ( حركت موازي )

         د – حمله و دستگيري عوامل داعش در تركيه

         ر – تهديد به عمليات نظامي برونمرزي در مناطق كردنشين عراق وسوريه

5-   بهره مندي از ارتقاء احساسات ملي گرايانه

       ( ترتيب مراسم هاي رسمي تشييع جنازه نيروهاي نظامي وارتش تركيه ) و سوق عواطف

           تحريك شده به جانب حزب عدالت وتوسعه .

6-   بهره مندي و موج سواري در فضاي ايجاد شده «رعب و وحشت از تروريزم در جامعه»

             ( حوادث حملات انتحاري در سوروچ و آنكارا )

7-   بهره مندي از تبليغات وتوافقات در اخذ آراي اكراد ( اسلامگرا ) ، و بخشي از طرفداران احزاب سعادت واتحاد بزرگ .

8-   جايگزيني شعارهاي مناسب : « ايجاد امنيت و استقرار اقتصادي » ، « يا ، ما ، يا وحشت »    

     « محكوميت ترور » و دوري جستن از شعار محوري انتخابات قبلي؛ درخواست 400 نماينده

         براي تغيير قانون اساسي .

9-   حضور همه جانبه اردوعان در صحنه انتخابات ، اتخاذ برنامه مناسب ومحاسبه صحيح وي ؛ عدم تكرار شعار هاي انتخابات قبلي

10- بهره مندي از حمايت هاي سرمايه گذاران داخلي وخارجي .

     11 – بهره مندي از حمايت هاي سياسي برخي دول غربي وعربي .

علل ناكامي احزاب رقيب

1-   عدم توانايي در تشكيل دولت ائتلافي ومديريت جامعه در دوران گذر

2-   عدم تغيير استراتژي انتخاباتي وتكرار وعده هاي قبلي در فضاي ملتهب امنيتي جامعه .

3-   افزايش عمليات نظامي ( پاسخگويي ) پ .ك .ك

4-   عدم موضع گيري شفاف حزب دموكراتيك خلق يا نسبت به عمليات نظامي پ .ك .ك

اگر چه «فیگن یوکسکداغ» و «صلاح الدین دمیرتاش» از رهبران حزب دموکراتیک خلقها ؛ در اعتراض به نتایج انتخابات مذكور ابراز داشتند : نتایج کنونی انتخابات پارلمان حاصل کار قطب بندی سیاسی از سوی رجب طیب اردوعان است.؛ اگر کارها و لابی گری های وي نبود چنین نتایجی حاصل نمی شد.حزب دموکراتیک خلق ها در دوران رقابت های انتخاباتی تحت شرایط ناجوانمردانه و ناعادلانه ای قرار داشت؛ به طوری که پس از انفجار ۱۰ اکتبر در آنکارا، رقابت های انتخاباتی ما متوقف گردید؛ چرا که این حزب تحت فشار قرار داشت. ما در این دوران هیچ رقابتی انجام ندادیم و تنها سعی کردیم مانع از کشتار مردم خود شویم.

• مقايسه مردم در خصوص وخيم ترشدن اوضاع اجتماعي ، بويژه امنيتي و اقتصادي ، نسبت

   به دوران زمامداري حكومت حزب عدالت وتوسعه .

• اعلام استعفاي تورگوت توركش( فرزند آلپ ارسلان توركش رهبر سابق ) از حزب حركت ملي گرا و پيوستن به حزب عدالت و توسعه ؛ تداوم درگيري هاي سليقه اي در داخل حزب مذكور .

تحليل :

ناظران اروپايي انتخابات پارلماني ترکيه از فضاي ارعاب، خشونت و اعمال محدوديت بر آزادي بيان در جريان رقابت هاي انتخاباتي انتقاد کرده اند. ايگناسيو سانچز امور، رئيس هيئت ناظران سازمان امنيت و همکاري اروپا گفته است که رأي دهندگان امکان انتخاب ميان گزينه هاي مختلف و واقعي سياسي را داشته اند، اما نگراني هاي جدي هم وجود داشته است. سخنگوي شوراي اروپا هم گفته که انتخابات آزاد بوده، اما منصفانه نبوده است.

با لحاظ نتايج انتخابات مذكور ، زمينه هاي گسترش تغييرات و مباحث جدي در احزاب حركت ملي گرا ، دموكراتيك خلق ها و جمهوري خواه خلق ، آغاز خواهدشد.

حزب عدالت و توسعه در عرصه‌ي سياست‌خارجي ؛ ضمن دنبال كردن رؤياي ديرينه‌ي ترك‌ها مبني بر پيوستن به اتحاديه اروپا خواستار نقش‌آفريني در شرق و جهان اسلام به عنوان يك قدرت منطقه‌اي بوده است. هدف تركيه احيايِ جايگاه سياسي خلافت عثماني در منطقه است و مد نظر دارد به عنوان قدرت مسلط و تعيين كننده در جهان اسلام يا يكي از قدرت‌هاي مهم و تاثيرگذار منطقه‌اي باشد. مسلما عدم تغيير و اصلاح در سياست مذكور مي تواند براي حزب مذكور و نيز جمهوري تركيه هزينه هاي گزافي در بر داشته باشد.

حزب عدالت و توسعه ؛ بر اختلافات سیاسی شدید سه حزب اصلی تمرکز داشتند . اردوعان به طرز ماهرانه‌ای مذاکرات ائتلافی پس از انتخابات ماه ژوئن را به بن‌بست کشاند و در همان حال علیه پ.ک.ک جنگ به راه انداخت. حدود 2 ميليون آراي حامیان حزب حركت ملي گرا به رهبري دولت باعچه لي “آقای نه” چرا که تمام پیشنهادهای ائتلافی را رد ‌کرد) را به سمت حزب عدالت و توسعه متمایل گردانيد .

حادثه مهم دیگر در این انتخابات تاریخی؛ میزان رایی است که حزب دموکراتیک خلق از دست داد. در دوران رهبری صلاح‌الدین دمیرتاش، این حزب تلاش کرد تا فراتر از سیاست عمل کرده و به سمت چپ گرایان سکولار متمایل شود. اما به نظر می‌رسد درگیری‌ها میان دولت ترکیه و اپوزیسیون کرد نتیجه داد و حدود 1 ميليون از آراي حزب دموكراتيك خلق ها به سوي حزب اپوزیسیون ؛ جمهوريخواه خلق ؛ و حزب حاكم ؛ عدالت و توسعه ؛ روانه گرديد.

راهبرد خطير ” بحران در تركيه ” از سوي حزب عدالت و توسعه و شخص آقاي اردوعان به خوبي مديريت و هدايت شد . وی همچنین با موفقیت رسانه‌ها را ترساند و عرصه را بر مخالفان اصلاح طلب تنگ کرد و برای خود در داخل چهره یک جنگجو را ترسیم کرد و در عرصه جهانی هم تصوير یک مرد عمل‌گرا را به نمایش گذاشت.حزب عدالت و توسعه از این دوره پنج ماهه تا انتخابات زود هنگام برای سرکوب سازمان های غیر دولتی و تجاری مخالف، به کنترل در آوردن رسانه های منتقد و ارعاب روزنامه نگاران و چهره های مخالف استفاده کرد . این استراتژی دستاوردهای قابل توجهی برای آنان به ارمغان آورد.

حزب عدالت و توسعه و اردوعان آگاهانه روند تشکیل دولت را طولانی کردند تا در فضای بی دولتی شاخصهای اقتصادی افت کند تا مردم خواستار تشکیل سریع تر دولت شوند. وی در دیدار با «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان، موضوع تردد اتباع ترکیه به آلمان را به طور ضمنی به روی کار ماندن حزب متبوعش در قدرت گره زده بود تا به مردم یادآوری کند اگر او در قدرت نباشد این وعده ها محقق نخواهد شد. حزب عدالت و توسعه نه تنها در انتخابات اول نوامبر 2015.م سیری نزولی طی نکرد، بلکه توانست به مقدار قابل توجه میزان آرای خود را به مرز انتخابات ۲۰۱۱ .م افزایش دهد. این نتیجه شگفتی تمامی محافل سیاسی بین المللی و داخلی ترکیه را برانگیخته است. ولی آنچه که می توان از این پیروزی نتیجه گرفت ؛ تاثیر وحشت از بی ثباتی سیاسی و امنیتی نزد مردم عادی ترکیه و وحشت کارفرمایان و صاحبان صنایع بزرگ این کشور از شرایط کشور در طی پنج ماه اخیر است. زیرا در این دوران وحشت تمامی چرخهای رشد اقتصادی و سیاسی کاملا برعکس و به ضرر کشور در حال چرخیدن بود و مردم ترکیه بدون در نظر گرفتن مشکلاتی که سیاست های خارجی اردوعان تحمیل کشورهای همسایه کرده و با واقف بودن به فشارهای سیاسی این حزب به گروه های لیبرال و دست چپی و رسانه ها، چشم خود را بستند و ترجیح خود را نزد این حزب بیان کردند. نبود مخالفانی قدرتمند ؛ در اولویت قرار نداشتن ارزش های مردم سالاري در مقایسه با ثبات کشور؛ کمالیست ها و لیبرال های ترکیه را نگران كرده است ؛ زیرا نتایج انتخابات نشان داد که مردم تركيه بیشتر نگران ثبات و رهبری قدرتمند هستند تا ارزش های دموکراتیک و نظام سکولار.

در مجموع حزب عدالت و توسعه توانست با استفاده از ترفندهایی چون بی دولتی، حاکمیت فضای ناامنی و استفاده از شکاف در میان احزاب رقیب و بهره برداری از آن ها ؛ اکثریت پارلمان را از آن خود کند.البته علي رغم همه ره آوردهاي مثبت انتخابات مذكور براي حزب عدالت وتوسعه ؛ تبعات برخي ره آوردهاي منفي نظير تضعيف برخي نهادهاي مستقل اجتماعي – عدم رعايت برخي موارد قانون اساسي ، متشنج شدن روابط اجتماعي تركان _ اكراد ، گريبانگير جمهوري تركيه خواهد شد. اگر چه حزب عدالت وتوسعه درخصوص امور كشورداري ، تجربيات موفقي دارد و در آزمون اخير نيز پيروز ميدان گرديد ، اما تداوم مشكلات اقتصادي ، درگيري با اكراد ، چالش هاي سياست خارجي مي توانند ثبات تركيه را مورد تهديد قرار دهند.

ج.ا.ايران و تركيه ؛ علي رغم همسايگي و دوستي ؛ همواره رقابت تنگاتنگي در سطح منطقه داشته اند ؛ با شروع بحران‌هاي سوريه و عراق و نيز سر برآوردن گروه خطرناك داعش، گاه تنش هاي سياسي را نيز تجربه كرده اند. اينك تركيه ؛ هم صدا با برخي از سران كشور هاي خليج فارس ؛ ج.ا. ايران را به انحصار قدرت در منطقه متهم مي نمايد. ج.ا . ايران به حمايت از جبهه مقاومت و حكومت بشار اسد مي پردازد؛ اما تركيه از شورشياني كه با اسد مي جنگند. حمايت مي كند. در صورت تداوم سياست هاي خارجي هر دو طرف و نيز عدم انعطاف ؛ احتمال تداوم تنش در مناسبات وحتي رويارويي سياسي ميان دو كشور برسر مسائل منطقه‌اي وجود دارد . اگرچه همواره مسئولين و عقلاي دو كشور ؛ با لحاظ اهميت خطير روابط و مناسبات سياسي- اقتصادي ؛ همواره موجبات نرمش و انعطاف در مناسبات في مابين را فراهم ساخته اند .                                                    

 

واژگان کلیدی: رمزگشايي پيروزي غير منتظرانه حزب عدالت وتوسعه تركيه، پيروزي حزب عدالت وتوسعه تركيه، حزب عدالت وتوسعه، تركيه