رقابت تجاری اروپا و امریکا در ایران

بیان رخداد

بنابه گزارشات منتشره، صادرات ایران به اروپا در ماه گذشته (دسامبر 2013) شصت و چهار درصد در مقایسه با ماه پیش از آن افزایش یافت. سفر هیات‌های مختلف اروپایی به تهران برای یافتن جایگاهی در بازار ایران به ویژه بخش نفت، صنایع سنگین و فناوری ادامه دارد. در پانزده روز اول سال 2014 شاهد سفر هیئت‌های تجاری از اروپا و آمریکا بود که تعداد آن بیشتر از هیئت‌هایی است که در مجموع در سال 2013 به ایران سفر کردند. با توجه به واقعگرایی حاکم در روابط بین الملل و اهمیت والای منافع ملی و منافع بخش خصوصی، هم اکنون نه تنها بین کشورهای اروپایی بلکه بین اروپا و امریکا و بخصوص در سطوح غیر دولتی و شرکتهای تجاری آنها بر سر حضور در بازار بزرگ ایران رقابت آغاز شده است. در این فضا منافع تجاری بیشتر از هر چیزی مطرح است. اگرچه هنوز همگان با احتیاط قدم بر می دارند و منتظر توافق نهایی بین ایران و گروه 1+5 در پرونده هسته ای هستند. ولی گویا مایل نیستند تا آن زمان صبر کنند. تجارت معمولا خیلی سریعتر از سیاست راه خود را باز می کند و حتی می تواند به سیاستمداران برای تسریع در این روند فشار آورند. باید زمینه ارتباط و توافق با بخشهای تجاری غربی را افزایش داد.

واژگان کلیدی : مذاکرات هسته ای، گروه 1+5، ایران، امریکا، اتحادیه اروپایی

تبیین رخداد   

بنابه گزارش منتشره از سوی شبکه تلویزیونی المیادین، صادرات ایران به اروپا در ماه گذشته (دسامبر 2013) شصت و چهار درصد در مقایسه با ماه پیش از آن افزایش یافت. سفر هیات‌های مختلف اروپایی به تهران برای یافتن جایگاهی در بازار ایران به ویژه بخش نفت، صنایع سنگین و فناوری ادامه دارد. رضا الباشا خبرنگار شبکه المیادین گفت: صادرات ایران به کشورهای عضو اتحادیه اروپا در ماه دسامبر گذشته با شصت و چهار درصد افزایش به بیش از صد میلیون یورو رسید. در مقابل حجم واردات ایران از اروپا هشت درصد افزایش داشت. هیئت‌های تجاری اروپاپی پس از امضای توافقنامه هسته‌ای به ایران سفر می‌کنند. این هیئت‌ها به دنبال راهی برای بازگشت به بازار ایران در زمینه های تجاری و سرمایه گذاری هستند.

بنابر گفته یکی از مقامات تجاری اروپا تمایل برای همکاری تجاری و سرمایه گذاری با ایران بسیار افزایش یافته و تهران در پانزده روز اول سال 2014 شاهد سفر هیئت‌های تجاری از اروپا و آمریکا بود که تعداد آن بیشتر از هیئت‌هایی است که در مجموع در سال 2013 به ایران سفر کردند. (سفر این تعداد زیاد هئیت های تجاری از اروپا و امریکا در نیمه اول ژانویه که ایام سال نو و تعطیلی اروپا و امریکاست بسیار جالب توجه است. از آنجایی که غربیها معمولا تعطیلات خود را بسیار مهم و مغتنم می شمارند بنظر می رسد چشم انداز بازار ایران آنقدر برایشان جذاب بوده که در مقطعی که برنامه ای کاری نداشته اند را مغتنم شمرده و سریعا راهی ایران شده اند، مبادا فرصت از دست برود!)

محمد مهدی رئیس زاده رئیس کمیته سرمایه گذاری در اتاق بازرگانی ایران به المیادین گفت: ما میزبان هیئت‌هایی از کشورهای بزرگ اروپایی از جمله فرانسه، ایتالیا، آلمان، انگلیس، سوئد و دیگر کشورها بوده‌ایم. همه آنها تلاش می‌کنند به بازار ایران بازگردند. ما همچنین نامه‌هایی از شرکت‌های بزرگ آمریکایی دریافت کردیم که خواهان همکاری با ما و سرمایه گذاری در ایران در بخش های نفت، صنایع خودروسازی، فناوری و صنایع غذایی هستند. ما شاهد رقابت شرکت‌های آمریکایی و اروپایی بر سر بازار ایران هستیم. رقابت آمریکا و اروپا به ویژه در بازار خودروی ایران آشکار است. خبرهایی درباره امکان ورود شرکت‌های بزرگ آمریکایی به بازار صنایع خودروسازی ایران منتشر شده است.

اخبار منتشره نشان می دهد که طی چند هفته اخیر هیات های متعدد تجاری از سوی شرکتهای اروپایی عازم ایران شده اند و با مسئولین ذیربط در بخش های نفت، گاز، خودروسازی، قطعات، مخابرات، حمل و نقل، بیمه، کشتیرانی ….. مذاکرات متعددی داشته اند. نکته قابل توجه اینکه این شرکتها در داخل کشور خود از طریق مراکز بزرگ کارفرمایان و صاحبان شرکتهای بزرگ هماهنگی های لازم را انجام داده و با توجه به رهنمودهایی که از آنها می گیرند راهی ایران می شوند. یعنی در واقع یک برنامه هدایت شده همکاری های اقتصادی و مناسبات تجاری.

بزودی نیز هیاتی متشکل از 110 شرکت بزرگ فرانسوی راهی ایران می شود. براساس اخبار منتشره این هیات بزرگترین هیات اقتصادی است که تاکنون از فرانسه وارد ایران شده است. در این هیات نمایندگانی از 110 شرکت بزرگ فرانسه از بخش‌های مختلف اقتصادی این کشور از جمله صنعت خودرو، صنعت قطعه، نفت، بانکداری و حمل و نقل حضور خواهند داشت. این هیات در زمان حضور خود در ایران با مسوولان و وزیران مختلف کشور از جمله وزیران صنعت، معدن و تجارت و نفت درباره راه‌های گسترش همکاری با ایران مذاکره خواهد کرد. در این زمینه شورای سیاست‌گذاری خودرو کارگروهی را مسوول مذاکره با خودروسازان و قطعه‌سازان حاضر در هیات اقتصادی فرانسه برای بررسی راه‌های همکاری کرده است.

بنابر گفته فرانسوا نیکولو٬ سفیر پیشین فرانسه در ایران، شرکت‌های فرانسوی که تا پیش از اعمال تحریم‌ها در ایران فعالیت می‌کردند٬ حال خواهان بازگشت به ایران هستند. او از جمله به شرکت‌های «رنو»٬ «پژو سیتروئن»٬ «ایرباس گروپ» و شرکت‌های خدمات بانکی «کرِدی آگریکول»٬ «سوسیته ژنرال» و «بی‌اِن‌پی پاریبا» اشاره کرده است. کمپانی‌های پژو و رنو، آذرماه سال جاری هیئتی را برای شرکت در همایش خودرو به ایران اعزام کرده بودند. شرکت‌های پژو و رنو فرانسه از بزرگترین شرکت‌های صادرکننده خودرو به ایران بودند که در سال‌های اخیر٬ در پی تحریم‌ها علیه ایران٬ همکاری با این کشور را قطع کرده بودند. بنظر می رسد این کمپانی‌ها در نظر دارند تا از مهلت شش‌ماهه توافق هسته‌ای ژنو استفاده کرده و پیش از هجوم رقبایشان٬ جایگاه پیشین خود را در بازار این کشور باز یافته و فروش خودرو به ایران را از سر بگیرند. امری که قطعا از نگاه تیزبین سایر رقبای اروپایی پنهان نخواهد ماند و آنها نیز تحرکات گسترده ای را شروع کرده اند.

هم اکنون زمزمه هایی در خصوص رقابت بین کشورهای اروپایی وامریکا شنیده می شود. با توجه به واقعگرایی حاکم در روابط بین الملل و اهمیت والای منافع ملی و منافع بخش خصوصی، بنظر می رسد در جاهایی که در برابر منافع تجاری اختلاف بوجود آید از میزان همکاری و تعامل کاسته شده و جنبه های رقابت افزایش می یابد. هم اکنون نه تنها بین کشورهای اروپایی بلکه بین اروپا و امریکا و بخصوص در سطوح غیر دولتی و شرکتهای تجاری آنها بر سر حضور در بازار بزرگ ایران رقابت آغاز شده است. در این فضا منافع تجاری بیشتر از هر چیزی مطرح است. هم اکنون زمزمه هایی در خصوص مذاکره شرکتهای بزرگ نفتی و گازی و همچنین شرکت های بزرگ خودروسازی دنیا با وزارت نفت و صنایع که عمدتا شرکتهای اروپایی و امریکایی هستند شروع شده است. طبیعیست این شرکتها مایلند از هم اکنون قراردادهایی در حوزه نفت و گاز و خودروسازی که زمینه های گسترده ای را در بر می گیرد، با ایران به امضا برسانند. حتی اخباری مبنی بر گشایش دفاتر این شرکتها در تهران منتشر شده است.

آقای جک استراو وزیر خارجه سابق انگلیس که اخیرا در راس گروه دوستی پارلمانی انگلیس از ایران بازدید کرد در مقاله ای که در ایندیپندنت انتشار یافت نوشت در پرواز لوفت هانزا که از تهران به اروپا باز می گشته، تعداد زیادی از نمایندگان شرکتهای بزرگ آلمانی حضور داشته که از تهران به کشورشان باز می گشتند و مذاکرات مفصلی با طرفین ایرانی خود داشته اند…. این اظهار نظر حاکی از غبطه بیانگر فضای کلی است که در بین کشورهای اروپایی و امریکا وجود دارد.

آلمان، فرانسه و ایتالیا معمولا جزء بزرگترین شرکای تجاری ایران بوده اند. از هم اکنون باید منتظر رقابت بین این کشورها باشیم. صنایع خودروسازی و شرکتهای نفتی جایگاه قابل توجهی در همکاری ها داشته اند. همه این کشورهای نگران ورود بازیگر جدید و قدرتمندی بنام امریکا هستند. شرکتهای امریکایی در حوزه های نفت و گاز و خودروسازی می توانند رقبای بسیار قدرتمندی برای اروپاییان باشند. جدای از شرکتهای بزرگ نفتی همچنین صحبتهایی در خصوص حضور جنرال موتورز در ایران می شود که این امر می تواند موجب حساسیت بیشتر شرکتهای اروپای و آسیایی جهت حضور در بازار بزرگ ایران باشد.

این در حالی است که طی هفته های اخیر ما شاهد ورود هیات های پارلمانی اروپایی به ایران بودیم. و هیاتهای از انگلیس، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ایرلند و پارلمان اروپا به ایران آمدند و با مجلس شورای اسلامی و سایر بخشهای سیاسی و اقتصادی کشور دیدار و گفتگو کردند. اصولا پارلمان ها دیدگاه و خط مشی آزادتر و راحت تر نسبت به دولتها دارند و نمایندگان و فراکسیونهای مختلف پارلمانی با فراغ بال بیشتری به اظهار نظر و اعلام مواضع در مسائل روابط خارجی می پردازند. اگرچه نظرات پارلمان و نمایندگان خیلی جنبه اجرایی در روند روابط با کشورهای ثالث ندارد ولی قطعا این نظرات می تواند تاثیر گذار بوده و مورد استفاده دولت قرار بگیرد. پارلمان حتی می تواند با تصویب مصوبه ای خواستار چگونگی روابط با کشورهای دیگر باشد و نظرات و دیدگاههای خود را بیان نماید که بهرحال مورد توجه  قرار می گیرد. بنابراین، در یک ارزیابی کلی سفر هیاتهای اقتصادی تجاری و پارلمانی کشورهای اروپایی طی چند هفته اخیر حاکی از سیاست جدید کشورهای اروپایی در قبال نوع رابطه با ایران است و می توان نسبت به بهبود و گسترش روابط در اینده امیدوار بود.

تحلیل رخداد

بنظر می رسد شرکتهای اروپایی مدتی است مقدمات و پخت و پزهای لازم برای انعقاد قراردادهای بزرگ اقتصادی با ایران را آغاز کرده اند و اجرایی شدن برنامه اقدام توافقنامه ژنو نیز زمینه لازم را برایشان فراهم کرده است. البته هنوز همگان با احتیاط قدم بر می دارند و منتظر توافق نهایی بین ایران و گروه 1+5 در پرونده هسته ای هستند. ولی گویا مایل نیستند تا آن زمان صبر کنند. تجارت معمولا خیلی سریعتر از سیاست راه خود را باز می کند و حتی می تواند به سیاستمداران برای تسریع در این روند فشار آورد. بقول ژنرال دوگل رییس جمهور فقید فرانسه کالاهای فرانسوی راه سیاست ما را در کشورهای دیگر باز می کنند و معرف فرهنگ، اقتصاد و کشور ما هستند. حتی می توان عنوان داشت که بخش خصوصی هموار کننده راه برای بخش رسمی و دولتی است و جایی که دولت نمی تواند بخاطر یکسری محدودیت ها و تعهدات در قبال سایر شرکای خود فضا روابط را باز کند این وظیفه بخش خصوصی و شرکت های غیر دولتی است تا گفتگوهایی را با کشور ثالث آغاز نموده و زمینه را برای گسترش همکاری ها و ورود آتی بخش دولتی فراهم نمایند. نکته مهم دیگر اینکه این دیپلماسی تجاری قطعا مورد استقبال و حمایت بخش دولتی و رسمی کشور است و گرنه کیست که نداند تا مجوز و چراغ سبز وزارت امور خارجه کشورهای اروپایی نباشد هیچ شرکتی حتی از بخش خصوصی وارد تعامل و همکاری با کشور ثالث نمی شود.

دیپلماسی تهاجمی کشورهای اروپایی در زمین های اقتصادی تجاری و پارلمانی قطعا مورد توجه امریکا است. امریکا فعلا نظاره گر است و روند امور را بررسی و تجزیه و تحلیل می کند. البته قطع روابط سیاسی و دیپلماتیک با امریکا فضای تحرک برای این کشور را بسیار محدودتر می کند و امریکا نمی تواند بسان کشورهای اروپایی پویایی و تحرک لازم را داشته باشد. این امر می تواند بخودی خود منجر به تحریک امریکا و احیانا کارشکنی در این روند کند.

دکتر سعید خالوزاده استاد دانشگاه کارشناس ارشد مطالعات اروپا

6/11/1392