مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
جمهوری تاجیکستان در سال ۱۳۷۰ هجری خورشیدی (۱۹۹۱) با فروپاشی شوروی استقلال یافت و در این راستا پس از استقلال تاجیکستان، ایران نخستین کشوری بود که پس از فروپاشی شوروی استقلال این کشور کوچک آسیای میانه را به رسمیت شناخت و در ماه ژانویه سال 1992میلادی نیز سفارت خود را در تاجیکستان افتتاح کرد. در این حال و در واقع با توجه به نوع اختلاف های حداقلی در روابط دو کشور و اهمیت این روابط گفتگویی با دکتر موسوی داشته ایم:
واژگان کلیدی: راهکار، ایران و تاجیکستان، چالشهای روابط ایران و تاجیکستان، ایران ، تاجیکستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کنونی روابط ایران و تاجیکستان، چند دسته تنش بین روابط این دو کشور وجود دارد؟
در این مورد اصولاً دسته بندی خاصی وجود ندارد، اما معمولاً بین دو کشور ایران و تاجیکستان در مقاطع مختلف، با توجه به تصوری که دولت تاجیکستان از بعضی مسائل داخلی موجود در کشورش داشت، در موضوعاتی این تصور را به روابط دوجانبه تعمیم میداد. در واقع در حالت عادی روابط ایران با تاجیکستان رابطهی خوبی است، اما بعضاً موضوعاتی در داخل تاجیکستان اتفاق میافتد که به نوع برخورد دولت تاجیکستان با موضوعات داخلی ارتباط پیدا میکند و از همه مهمتر بحث حزب نهضت اسلامی است. ایران تحلیل خاصی نسبت به حزب نهضت اسلامی دارد که بعضاً با تحلیل دولت تاجیکستان متفاوت است. تحلیل ایران این است که حزب نهضت اسلامی یک حزب میانه رو است و معتقد است که حزب نهضت اسلامی شریک صلح تاجیکستان بوده است.
چنین تجربهای (که در رابطه با موضوعات تاجیکستان در گذشته مطرح بوده است) همیشه مصالحه و سازش بین دولت و نیروهای میانه رو به نفع ثبات تاجیکستان بوده، و از این زاویه به موضوع نگاه میکند. آنچه که میتوانم مطرح کنم اینگونه نیست که به عنوان مثال فرض کنیم عدهای در ایران تصورکنند که یک دولت و یک اپوزیسیون وجود دارد که از اپوزیسیون در مقابل دولت حمایت میشود. در واقع این یک تفکر غلطی است. هیچوقت ایران از اپوزوسیون در مقابل دولت حمایت نکرده است، بلکه به موضوع پیشرو به این صورت مینگرد که این اپوزیسیون میانهرو اگر در مجموعه قوانین تاجیکستان و ارتباط با دولت قرار گیرد ثبات تاجیکستان بهتر تأمین میشود. در حال حاضرآنچه که در تاجیکستان میگذرد، یک سلسله مسائل داخلی تاجیکستان است. به هر حال ثبات تاجیکستان و تهدیدات در منطقه نمیتواند موضوعی باشد که کشورهای منطقه مانند ایران و یا روسیه نسبت به آن بیتفاوت باشند. بنابراین نگاه جمهوری اسلامی ایران به تحولات تاجیکستان یک نگاه ثبات ساز است. که از اینرو ایران نمیتواند نگاه بی تفاوتی داشته باشد. نگاهی است که با تکیه بر این شیوه، ثبات در تاجیکستان بیشتر تأمین میشود. اما این تحلیل را بعضی از نیروهای امنیتی تاجیکستان قبول ندارند. بنابراین تفاوت در تحلیل باعث ایجاد اختلافاتی در روابط بین دو کشور میشود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در وضعیت کنونی روابط با حضور آقای رحمان در عربستان و امضای یک سری قراردادها، نقش بازیگران خارجی در چالشها و مشکلات بین ایران و تاجیکستان تا چه حدی میتواند پررنگ باشد و خواهد شد؟
موضوع سفر آقای رحمان به عربستان از خیلی وقت پیش برنامه ریزی شده است و اگر ازنظر زمانی به این برهه ربط پیدا کرده است، موضوع دیگری است. ضمناً دولت تاجیکستان از سرمایه گذاری و کمک به هزینههای توسعه در داخل تاجیکستان استقبال میکند و عربستان نیز صندوقهای کمکی دارد که میتواند در موارد راهسازی به تاجیکستان، چون راه کولاب به درواز، کمک مالی برساند. لذا چنین بحثی نباید به سرعت سیاسی شود و روابط با یک کشور نباید به معنای ضدیت با کشور دیگر شود. هر چند ممکن است در این مقطع بعضی حرفهایی زده شود، ولی الزاماً همزمانی دو حادثه به معنی علت و معلولی آن حوادث نیست. دو حادثه در یک زمان اتفاق افتادهاند، سفر آقای رحمان به ریاض به اضافه سلسله موضوعاتی دیگر. البته در ارتباط با مسائل داخلی تاجیکستان این سفر جای تأمل دارد. برای اینکه میزان کمکهای مالی که به منطقهای به نام بدخشان میشود ممکن است یک سلسله حوادثی در ارتباط با موضوعات داخلی تاجیکستان (که بعداً شاهد آن باشیم.) ایجاد کند. به این دلیل که منطقه بدخشان، منطقه شیعیان اسماعیلی است و با مد نظر قرار دادن حضور وهابیت در آنجا، دولت تاجیکستان اگر این ابعاد را مورد بررسی قرار ندهد ممکن است در آینده برایش مشکل ساز شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: توقف اعزام دانشجو به ایران تا چه حدی صحت دارد؟
با توجه به بررسی که اینجانب انجام دادهام کارشناسان سفارت ما گفته اند چنین قضیهای صحت ندارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به شرایط کنونی تا چه حد میتوان گفت نگاه رهبران دوشنبه نسبت به ایران همانند قبل نیست؟
بحث اینکه نگاه امنیتی همانند قبل نیست، بحث درستی است. این رهبران از اینکه آقای محی الدین کبیری در اجلاس وحدت اسلامی تهران شرکت کرده بود، ناراحت هستند. این امر جای هیچ پرده پوشی ندارد. اما اگر اینجانب مشاور آقای رحمان بودم این قضیه را گوشزد می نمودم، که اتفاقاً اگر حزب نهضت اسلامی با ایران ارتباط داشته باشد به نفع دولت خواهد بود. بنابراین اگر حزب نهضت با ایران ارتباط نداشت برای دولت شما مشکل ایجاد کرده است. کسانی برای شما مشکل ایجاد میکنند که ارتباطی با ایران نداشتهاند. در واقع آنهایی که با ایران رابطه داشتهاند که به نفع شما کار کردهاند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کنونی از دیدگاه شما چه راهکارهایی برای کاهش تنش وجود دارد؟
به جز رفت و آمد، ارتباط و توضیحات راهکاری بیشتر وجود ندارد. البته به نظر می رسد اخیراً پیام آقای ظریف توسط سفیر کشورمان به وزیر خارجه این کشور تحویل داده شده است و همچنین سفیر آنها قبلاً ملاقاتی با وزیر امور خارجه کشور ما آقای ظریف داشته است. در این بین باید رفت و آمدها بیشتر شود به جای اینکه دو کشور از طریق رسانهها و افراد بی مسئولیت تبلیغ شوند، بهتر است روابط بین دو کشور در کانالهای رسمی خود شکل بگیرد. در واقع مدتی است که این رفت و آمدها صورت نگرفته بود و به نظر من دولت تاجیکستان باید قدمهایی در زمینه گسترش روابط رسمی خود و رفت و آمدهای بیشتر با ایران انجام دهد. همچنین کسانی که از ایران در سطوح مختلف قرار بوده به تاجیکستان سفر کنند و یا بالعکس باید این رفت و آمدها را به تحرک در بیاورند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در حوزه اقتصادی این سرمایه گذاریها تا چه حد میتوانند این مشکلات را حل کنند؟
تا زمانی که یک تفکر صحیح سیاسی وجود نداشته باشد، هر چقدر هم پروژه های اقتصادی وجود داشته باشند این پروژه ها با به وجود آمدن سوءتفاهمهای سیاسی ممکن است متوقف شوند. به نظر من پروژههای اقتصادی خوب و باید هم انجام شوند، اما در این رابطه نوعی تفاهم سیاسی بسیار تعیین کننده خواهد بود. تفاهم سیاسی مانع از شکلگیری سوءتفاهمها خواهد شد. فرض کنید اتفاقی در آنجا رخ دهد و ایران اذعان کند که دولت تاجیکستان به پیمان صلح خود بیشتر وفادار باشد و به مردم مسلمان خود بیشتر بها دهد، این حرفی به نظر اینجانب نباید موجب سوءتفاهم شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده روابط این دو کشور چگونه خواهد بود؟
روابط آینده همانند گذشته خواهد بود. روابط گذشته همیشه با یک سیر متغیری همواره و جود داشته است و در آینده هم روابطی با سیر بالا و پایین وجود خواهد داشت. نه این روابط به سمت خیلی حاد پیش خواهد رفت و نه به این معنی که هیچ اتفاقی در درون آن نخواهد افتاد. اگر ما از زمان استقلال تاجیکستان به این روابط بنگریم، بغضاً سیری داشته و فکر میکنم که از این به بعد هم این روابط در آینده همراه با نشیب و فرازهایی باشند.
