جامعه شناس و کارشناس مسایل فرهنگی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
پيشينه روابط فرهنگي ايران با منطقه بالكان بيش از دو هزار سال قدرمت دارد. در همين راستا و در ارتباط با روابط فرهنگی ایران با کشورهای حوزه بالکان ،فرصت ها ، چالش ها و موانع پیش روی روابط فرهنگی ایران با کشورهای این منطقه از جهان ، راهبردها و آسیب های موجود در این ارتباط با دکتر علی قلی جوکار جامعه شناس ،پژوهشگر فرهنگی و کارشناس مسائل فرهنگی گفتگویی داشتیم که حاصل این گفتگو به شرح زیر به شما مخاطبان و علاقمندان حوزه فرهنگ، دیپلماسی و سیاست های فرهنگی خارجی تقدیم می گردد .
واژگان كليدي: راهبرد، استراتژی، مطلوب، دیپلماسی، فرهنگی، ایران، حوزه بالکان،دکتر علی قلی جوکار
مرکز بین المللی مطالعات صلح: لطفا در ارتباط با پیشینه روابط فرهنگی ایران با کشورهای حوزه بالکان به طور مختصر توضیحی ارائه فرمائید .
همان طور که مستحضرید پیشینه ی روابط فرهنگی ایران با مردم و نخبگان کشوره های حوزه ی بالکان بخصوص در گستره ی ادبیات و ارزش ها ، نمادهای فرهنگ و تمدن ایران بخصوص شعر و زبان فارسی به قرن ها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران درسال 1357 ، بازمی گردد .از قرن ها پیش ، تاریخ ، تمدن و زبان و ادبیات فارسی در میان بسیاری از مردم و نخبگان کشورهای های بالکان از احترام ،اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار بوده است به نحوی که گفته شده در میان مردم برخی از شهرهای مهم این کشورها زبان فارسی به عنوان زبان دوم مورد محاوره مردم و نگارش نخبگان قرار می گرفته است .اما متاسفانه به دلیل تعلل و ضعف حاکمان وقت ایران در دوره های مختلف بخصوص قبل از جنبش های سوسیالیستی و جنگ همه جانبه علیه عثمانی هاو شکست امپراطوری عثمانی مسلمان، و بیرون رانده شدن نیروهای آن از اروپای جنوب شرقی، این نفوذ فرهنگ ، زبان و ادبیات فارسی مورد انکار گروه های حاکم و صاحبان قدرت افراطی واقع شده و به زور به محاق فراموشی سپرده می گردد تا اینکه در زمان مارشال تیتو و متحد شدن کشور فدراتیو یوگسلاوی سابق ، و برقراری روابط دیپلماسی با کشورهای مسلمان خاور میانه و ایران ، مقداری از ضدیت با فرهنگ ایرانی و ضدیت با دین اسلام در یوگسلاوی و سایر کشورهای بالکان کاسته شده و مجددا ارزش های فرهنگی وتمدنی فرهنگ ایرانی بخصوص زبان فارسی و دین اسلام در میان مردم برخی از نقاط بالکان تقویت می گردد به نحوی سارایوو به عنوان مرکز و پایگاه اسلام اروپای جنوب شرقی از رونقی قابل توجه برخوردار می گردد .لذا مجدداً گستره ینفوذ ارزش های فرهنگی ، تمدنی و ادبیات ایرانی که از گذشته دور در ناخودآگاه مردم این سامان مانده بود در ذهن و رفتار بسیاری از مردم این کشورها احیاءو تقویت گردیدکهالبته این احترام فرهنگی متقابل بوده است . با شروع استقلال خواهی کشورهای متحد فدراسیون یوگسلاوی و تشکیل کشورهای تازه استقلال یافته و آغاز جنگ ها میان مسمانان و اقوام و نژادها و مذاهب موجود بخصوص کشتارهای بیرحمانه مسلمانان توسط صرب ها و حمایت ایران از مسمانان و کشور کشورهای تازه استقلال یافته ،علاوه بر استحکام نفوذ فرهنگ ایران در بالکان،این نفوذ و گسترش فرهنگی رنگ و بوی دینی نیز بخود گرفته و تقویت می گردد . از این پس بود که باب جدیدی از روابط فرهنگی ایران و کشورهای تازه استقلال یافته و یا از قبل مستقل بالکان، گشوده می گردد و رو به بهبودی می گراید . اما همان طور که بعدا خواهیم گفت توسعه روابط فرهنگی و دیپلماسی در بالکان بدون چالش و موانع هم نبوده و نخواهد بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: حوزه های مشترک و پتانسیل های مشترک همکاری فرهنگی ایران و حوزه بالکان را در کدام بخش می دانید ؟
همان طور که گفتیم علاقه ی مردم و نخبگان اکثر کشورهای حوزه ی بالکان نسبت به زبان و ادبیات فارسی ، فرهنگ و تمدن ایرانی از دیرینه ای تاریخی برخوردار بوده است . ایران نیز در حین جنگ های خانمانسوز بالکان علیه مسمانان و کشورهای تازه استقلال یافته از هیچگونه کمک های مادی و معنوی به این کشورها دریغ نورزید . این امر بر علاقه ی مردم این سامان به ایران و ارزش های فرهنگی ایران افزوده و آن را تقویت نمود. از طرفی لازم است سیاست گذاران و دستگاه سیاست خارجی ما این نکته مهم را مد نظر قرار دهند که در شرایط موجود، دولت ها و نخبگان کشورهای بالکان با توجه به شرایط و محدودیت های خود و به ناچار نمی توانند و نخواهند توانست بدون در نظر گرفتن چارچوب سیاست های اروپایی و غربی همبستگی خود با ایران را تا حد استراتژیک و راهبردی با توسعه دهند . لذا برای تعمیق روابط خارجی ایران در بالکان در حد راهبردی و پایدار،لازم است دستگاه دیپلماسی ما از سیاست های گام به گام ، آرام و بدون تنش با صاحبان منافع سنتی و دیرینه و همسایگان قدرتمند و صاحب نفوذ همچون اتحادیه اروپا ، روسیه ، ترکیه و با نگاهی به حمایت وسیع اقتصادی کشورهای عربی همچون عربستان و قطر ، گام بردارند . با این نگاه اولویت اولیه ی روابط ایران با بالکان، می تواند روابط فرهنگی با توجه به ریشه های سرمایه ی فرهنگی ایرانی در منطقه همچون ؛ تاکید بر توسعه و نفوذ ادبیات و زبان فارسی ،تاسیس واحد های آموزش عالی و دانشگاه های آزاد و یا دولتی وابسته به دانشگاه های بزرگ و معتبر داخلی در این کشورها ،تبادل و اعزام استاد و دانشجو به دانشگاه های متقابل ، ایجاد کرسی های زبان و ادبیات فارسی ،برداشتن موانع و آسان نمودن سفرهای گردشگری ، توریستی و مهاجرتی متقابل ،و مواردی مشابه ، باشد .گام و اولویت بعدی روابط ایران با بالکان می تواند در زمینه های توسعه اقتصادی ،تجاری، خدمات رفاهی وحتی اداری و سرمایه گذاری های بخش خصوصی و یا دولتی در اقتصاد کشاورزی ، باغداری و یا دامداری این کشورها به علت وجود زمین های وسیع و مناسب کشاورزی ، دامداری و امکان توسعه باغات برای مصرف تولیدات آن ها در بازارهای خارجی و داخلی ایران و بالکان ، باشد . در این راهبرد ، نباید در دیپلماسی و روابط ما با این کشورها چنان اقدام کرد که حساسیت بازیگران قدرتمندی همانند ترکیه ، اروپا ، روسیه، رژیم اسرائیل و یا اعراب برانگیخته شده و یا منافع کشور مقصد یا بازیگران مذکور در کوتاه مدت و در ظاهر ، مورد هدف قرار گیرند . یعنی می بایست این دیپلماسی در آرامش کامل و صلحجویانه بوده و سعی گردد حس رقابت در سایر بازیگران را برنینگیزد در غیر این ، همه یا بخش مهمی از تلاش های ما با چالش ها ، تهدیدات و موانع جدی برخورد خواهد کرد و به نتیجه ی مناسبی نخواهد رسید و ما از این منطقه رانده شده و فرصت های طلایی مورد نظر را از دست خواهیم داد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش و تاثیر دیپلماسی فرهنگی بر روابط ایران و کشورهای بالکان چگونه است ؟
با توجه به توضیحات بالا ، لازم است ما برای حضور بلند مدت و تعمیق روابط با کشورهای بالکان به صورت استراتژیک بیندیشیم .به نظر می رسد برای این منظور راهبرد روابط فرهنگی نرم بهترین گزینه خواهد بود. براین اساس لازم است اقدام به مطالعات مفصل و کاملی در این زمینه در حوزه های گوناگون انجام داد و به شناخت پتانسیل ها و ظرفیت های مناسب فرهنگی ، اقتصادی ، نقاظ ضعف و آسیب پذیر و چالش های موجود و آینده ، وشناخت فرصت های پیش رو ،رسید .همچنین می بایست به انجام مطالعات و بررسی های کارشناسی و رایزنی هایی که ما را به شناخت ذائقه ها و علائق موجود در میان مردم و مسئولین این کشورها می رساند، اقدام نمود .در این ارتباط به نظر می رسد یکی از این حوزه های مهم آغاز ، گسترش روابط فرهنگی آن هم در زمینه هایی چون ادبیات و زبان فارسی ،تبادل استاد و دانشجو ،ایجاد و تاسیس واحدهای دانشگاهی چون دانشگاه آزاد اسلامی ، برگزاری نمایشگاه های فرهنگی ، برگزاری نمایشگاه های کتاب با تاکید بر کتاب های حامل فرهنگ ، هنر و تمدن و دانش ایرانی ، روابط و تبادلات فرهنگ و هنر و سینما ، تاسیس خانه های فرهنگ ایرانی ، نمایشگاه کالا و خدمات فرهنگی ایرانی همچون صنایع دستی ، تسهیل و گسترش سفرهای تفریحی ، گردشگری و آثار و مواریث تاریخی و فرهنگی مثل تخت جمشید ،پاسارگاد ، مسجد نصیرالملک شیراز و بسیاری از آثار فرهنگی ،تاریخی و دینی ، و سپس تمیدات لازم برای گسترش دیپلماسی اقتصادی در زمینه های تجاری و اقتصادی در زمینه های خصوصی و سرمایه گذاری در بخش های کشاورزی، دامداری، و باغداری و ایجاد تعاونی های مناسب برای مردم قشرهای مختلف از جمله مردم در حوزه های کشاورزی و باغداری و دامداری کشورهای هدف ، به صورت مستمر با برنامه ریزی های بلند مدت و البته با درنظر گرفتن حساسیت ها و رقابت های موجود منطقه ای و فرامنطقه ای . البته باید بدانیم نخبگان و دولت های حاکم و بازیگران مختلف منطقه ای و فرامنطقه ای نسبت به نفوذ و رویکرد دینی ایران و اعراب ، دارای حساسیت بالایی هستند . بنابراین تاکید پُر رنگ بر رویکرد دینی ، ما را با مشکل روبرو خواهد کرد . بر این اساس با گسترش و توسعه فرهنگ ایرانی ، خود به خود به نفوذ و گسترش فرهنگ ارزش های دینی نیز کمک می کنیم .
