کامران کرمی
سید سلمان صفوی از مبارزان انقلابی و از کادرهای اولیه سپاه پاسداران است که مدرک فوق دکترای خود را از دانشگاه لندن دریافت كرده است. وی متفکر و نویسنده‌ای فعال است که آثارش به زبان‌های انگلیسی، عربی، روسی و آلبانیایی منتشر شده است. صفوی متخصص مسائل هسته‌اي ایران است و از نظریه‌پردازان بازدارندگی غیرهسته‌ای، دیپلماسی دفاعی، دیپلماسی تقریب مذاهب و دیپلماسی فرهنگی به شمار مي‌رود. متن گفت‌وگوی او با گروه دیپلماسی روزنامه دنیای‌اقتصاد در ادامه مي‌آید.
به نظر مي‌رسد با برگزاری دور اول و دوم مذاکرات هسته‌اي ژنو و همچنین نشست‌هاي کارشناسی ایران و آژانس، مسیر گفت‌وگوها از گذشته روشن‌تر شده و با جدیت بیشتری در حال پیگیری است. چه عواملی باعث شده تا این اراده در طرفین برای تن دادن به گفت‌وگوهای واقعی به وجود آید؟
غربی‌ها متوجه شده‌اند که تحریم‌ها نتوانسته است سد راه توسعه برنامه هسته‌اي ایران شود. ایران در دوره تحریم‌ها، تعداد سانتريفيوژهاي خود را افزایش داد، موفق به تولید اورانیوم با غلظت بیست درصد شد، سایت فردو را به بهره‌برداری رساند و پروژه آب سنگین اراک را پیش برد؛ به نحوی که سال آینده به بهره‌برداری مي‌رسد. از سوی دیگر تحریم‌هاي غرب علیه ملت ایران، اسباب بدبینی افکار عمومی مردم ایران به نیات غربی‌ها شد؛ در حالی که غربی‌ها مي‌خواستند این تحریم‌ها سبب تقابل ملت ایران با حکومت ایران شود. طبق گزارش موسسه نظرسنجی گالوپ اکثر ایرانیان، بابت تحریم‌ها آمریکا را مقصر می‌دانند و می‌گویند: در زندگی شخصی خود از تحریم‌های بین‌المللی آسیب دیده‌اند. اغلب پاسخ‌دهندگان ایرانی به نظرسنجی گالوپ، با ادامه برنامه هسته‌ای ایران موافق بوده‌اند. بنابراين غربی‌ها که در دیپلماسی نتیجه‌گرا هستند با توجه به روی کار آمدن دولت اعتدال در ایران و مقبولیت آن نزد ملت ایران و جامعه جهانی، میل به آزمون گذاردن مذاکره برای مصالحه نموده‌اند.
از دیگر سو پیروزی گفتمان دکتر روحانی، رفراندوم هسته‌اي ملت ایران بود که با اعلام عدم حمایت از سیاست خارجی ماجراجویانه و همچنین پشتیبانی از دیپلماسی هسته‌اي «نتیجه محور» که حقوق هسته‌اي ایران را تضمین کند و در عین حال به تنش با قدرت‌هاي جهانی خاتمه دهد، اسباب به قدرت رسیدن دولت عمل‌گرا در ایران شد که از موضع عزت و درک نگرانی‌هاي متقابل طرف‌هاي مذاکره‌کننده، اولویت اول خود را حل و فصل مناقشه هسته‌اي ایران و غرب مي‌داند. دولت اعتدال معتقد است با مصالحه هسته‌اي که متضمن به رسمیت شناختن حقوق تکنولوژی صلح آمیز هسته‌اي ایران از سوی دول غربی باشد بهتر مي‌توان از منافع ملی ایران دفاع کرد. پس از مصالحه هسته‌ای، نقش سازنده ایران در جامعه جهانی ارتقا مي‌یابد و اسباب ترقی موقعیت ایران و ایرانی در نظام بین‌المللی مي‌شود، همچنین توسعه همکاری‌هاي متقابل اقتصادی، پیامدهای اقتصادی مثبتی برای ایران و جهان دربرخواهد داشت. در چنان شرایطی ایران مي‌تواند براي بهبود شرایط اقتصادی و ارتقای سطح استاندارد رفاه و زندگی اقتصادی ملت خود، همزمان با غرب و شرق تعامل اقتصادی داشته باشد.
جدیت و اراده تیم هسته‌اي ایران برای هدایت مسیر مذاکرات و برداشتن گام‌هاي مشخص و روشن برآمده از چه عواملی است؟ چقدر با این گزاره موافقید که اراده مقامات عالی نظام در ترکیب با تیم قوی هسته‌اي و کارشناسان آشنا به ظرافت‌هاي دیپلماتیک در شرایط جدید و در نظر گرفتن مقدورات و محذورات مي‌تواند مسیر مذاکرات را به سمت توافق هدایت کند؟
بدون شک ترکیب جدید تیم مذاکره‌کننده هسته‌اي ایران با دانش و تجربه طولانی دیپلماتیک، نقش مهمی در موفقیت نظام ایران در مذاکرات هسته‌اي ایفا مي‌کند. این تیم مي‌دانند که به قول دکتر ولایتی جلسه مذاکرات دیپلماتیک، کلاس فلسفه نیست که به تبیین دیدگاه‌ها سپری شود، بلکه باید نتایج عملی ملموس از آن به دست آید و طرف مذاکره کننده را باید با منطق و استدلال قوی به پذیرش شرایط مصالحه متقاعد کرد. تیم مذاکره‌کننده قبلی «تکلیف گرا» و فاقد تجربه دیپلماتیک بود، در صورتی که تیم دکتر ظریف «نتیجه گرا» و مسلط به فنون مذاکره و دیپلماسی با کوله باری از تجربیات موفقیت‌آمیز دیپلماتیک است. علاوه بر این ریاست‌جمهوری دکتر روحانی که خود بر پرونده هسته‌اي ایران کاملا مسلط است و با اصول و فنون دیپلماسی آشنا است و همچنین حمایت مقام معظم رهبری از تیم مذاکره کننده از عوامل توفیق ایران در این مذاکرات هسته‌اي به شمار مي‌رود. در صورت عدم حمایت مدبرانه رهبری، افراطیون داخلی با جنجال سالاری و چپ نمایی
سد پیشرفت مذاکرات مي‌شدند. گویی که برخی از آنها هنوز هم خلاف دستورالعمل رهبری برای تخریب مذاکرات تلاش مي‌کنند. بدون شک ما مقابل و مخالف با امپریالیسم هستیم، اما اگر بتوانیم استکبار جهانی را وادار به عقب‌نشینی از زیاده‌خواهی‌هایشان بکنیم، یک پیروزی درخشان دیپلماتیک برای کل نظام به رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌اي خواهد بود.
تیم هسته‌اي ایران سه مرحله را برای مسیر مذاکرات مشخص كرده است که به گفته سیدعباس عراقچی یکی از مذاکره‌کنندگان ارشد هسته‌ای، شامل گام‌هايي جدی است که برآیند آن ترسیم مسیر گفت‌وگوها و رسیدن به تفاهم و نهایتا توافق است. ارزیابی حضرتعالی از این گام‌هاي سه گانه چیست؟
این سناریو امتیازات متعددی دارد: اولا مبتنی بر «واقعیت بینی» و «نتیجه گرایی» است. ثانیا در جهت رفع نگرانی‌هاي طرفین تلاش مي‌کند. ثالثا به خاطر گام به گام بودن، «معامله نقد در مقابل نقد» است. رابعا براساس عملکرد طرفین موجب اعتمادسازی گام به گام دو طرف نسبت به یكدیگر مي‌شود. خامسا در نهایت با خروج پرونده ایران از شورای امنیت، قطعنامه‌هاي شورای امنیت لغو مي‌شود، تحریم‌ها به طور کامل برداشته مي‌شود و حقوق هسته‌اي ایران به رسمیت شناخته مي‌شود. همان طور که آقای عراقچی معاون وزیر خارجه ایران و از مذاکره کنندگان اتمی ایران گفته است ایران به دنبال امضای سند نقشه راه با گروه 1+5 است. به گفته آقای عراقچی «ایران حاضر نیست در تاریکی حرکت کند و کل مسیر باید روشن شود.»
گروه 1+5 نیز با استقبال از جدیت ایران گفته است که این رویکرد مي‌تواند مسیر رسیدن به توافقات احتمالی را روشن سازد. اراده گروه 1+5 در چه سطح و میزانی است و جدیت بیشتر آنها منوط به تحقق چه شرایط و عواملی است؟
گروه 1+5 در وهله اول خواستار برداشتن گام‌هايي جهت اعتمادسازی هستند، نظیر تعلیق برخی از برنامه‌هاي هسته‌اي ایران از قبیل تعلیق تولید اورانیوم با غلظت بیست درصد، عدم افزایش تعداد سانتريفیوژها و اجازه بازرسی از برخی اماکن برای مدتی محدود. در گام بعدی خواهان دستیابی به یک مکانیزم نظارتی با ایران هستند که به آنها اطمينان دهد ایران از برنامه صلح‌آمیز هسته‌اي خود منحرف نمی‌شود.
آمریکا و اتحادیه اروپا اعلام کرده‌اند آزادسازی دارایی‌هاي مسدود شده ایران مي‌تواند به عنوان بخشی از چارچوب کاهشی تحریم‌ها مطرح باشد. آیا با توجه به واقعیت‌هاي موجود و دشواری‌هاي فراوان در کاهش سطح تحریم‌هاي کنونی، آزاد شدن اموال بلوکه شده ایران مي‌تواند یک امتیاز محسوب مي‌شود؟
برخی از ابعاد اختلافات و رقابت‌هاي بین کنگره و دولت اوباما مربوط به انتخابات آتی آمریکا است. جمهوری‌خواهان نمی‌خواهند اوباما در مسائل داخلی و خارجی موفق شود تا برنده انتخابات آتی این کشور شوند، لذا اوباما برای توافق با ایران که خواستار لغو تحریم‌ها است، فعلا مي‌تواند از مواردی استفاده کند که در اختیار ريیس‌جمهور آمریکا است نه کنگره. در عرف دیپلماتیک آزادسازی دارایی‌هاي مسدود شده ایران در این مرحله از مواردی است که به عنوان یک امتیاز برای ایران به شمار مي‌رود.
وضعیت تحریم‌ها به عنوان کانون و شالوده چارچوب توافق احتمالی ایران با غرب محسوب مي‌شود. تا چه میزان مي‌توان امیدوار بود که با پیشرفت مذاکرات هسته‌اي در گام‌هاي طراحی شده از سوی ایران، شاهد کاهش سطح تحریم‌ها و جلوگیری از تصویب تحریم‌هاي جدید بود؟
تحریم‌ها همراه با گام‌هاي اعتمادسازی ایران و غرب، گام به گام کاهش مي‌یابد و در نهایت پس از مصالحه جامع هسته‌ای، تحریم‌هاي اقتصادی نیز برطرف مي‌شود. کاهش تحریم‌ها در پی توافق ایران و گروه 5+1 در مذاکرات بعدی عملی مي‌شود. باراک اوباما در همین مرحله هم مانع تشدید تحریم‌هاي ایران از سوی کنگره شده و این مساله فی نفسه امتیازی برای تیم مذاکره کننده هسته‌اي ایران است.
در جریان مذاکرات هسته‌اي لابی‌هاي صهیونیست محور و عرب محور فعال شده‌اند. با توجه به اینکه این فشارها توانست بر مواضع فرانسه در جریان مذاکرات تاثیرگذار باشد، از این رو این نوع فشارها تا چه میزان مي‌تواند بر روند مذاکرات هسته‌اي و مسیر توافقات احتمالی تاثیرگذار باشد؟
اخیرا فرد مطلعی از واشنگتن به بنده اطلاع داد که افراطی‌هاي اسرائیل و سعودی برای جلوگیری از مصالحه ایران و غرب، شدیدا فعال شده‌اند. همان‌طور که مشاهده شد، در پی مذاکرات سه روزه ژنو
(7 – 9 نوامبر 2013) به‌‌رغم پیشرفت‌هاي مثبت در مذاکرات، نهایتا نتانیاهو مخالف افراطی توافق با ایران، با نفوذ در برخی از سیاستمداران فرانسوی موفق به تخریب توافق ایران و گروه 5+1 در ژنو شد. فرانسه و به‌خصوص جناح سوسیالیست در این کشور از جنبه تاریخی نزدیکی بسیار زیادی با اسرائیل دارند. لابی اسرائیل در محافل سیاسی، اقتصادی، تجاری و رسانه‌اي فرانسه بسیار قوی است. این لابی در دولت، مجلس نمایندگان و مجلس سنا و احزاب بزرگ فرانسه نیز بسیار قدرتمند و تاثیرگذار است. لوران فابیوس وزیر خارجه فرانسه از شمار دولتمردان فرانسوی است که بیشترین نزدیکی را با اسرائیل دارند. وی در دوران نخست‌وزیری خود در دوره ریاست‌جمهوری ژاک شیراک در سال‌هاي 1998 نیز به نزدیکی با اسرائیل شهرت داشت، لذا طبیعی است که در این شرایط نیز هماهنگ با جناح تندرو اسرائیل عمل کند، برخلاف باراک اوباما که روبطش با نتانیاهو به خاطر افراط‌گرایی‌هاي او دارای تنش است، اما رسانه‌های اسرائيل روز يکشنبه نوزدهم آبان نوشته‌اند که نقش فرانسه در خنثی کردن امضای پيمان با ايران به خاطر «عشق به اسرائيل» نبوده بلکه فرانسه برای حفظ منافع عظيم خود در عربستان سعودی و اميرنشين‌های خليج‌فارس، بر سر راه رسيدن به پيمان هسته‌ای در ژنو مانع تراشی جدی کرد.از سوی دیگر روزنامه سعودی «عکاظ» روز يکشنبه از نزديک شدن آمريکا به ايران شديدا انتقاد کرده است.
نتانیاهو در روزهای جمعه و شنبه با اوباما، پوتين، فرانسوا اولاند رييس‌جمهوری فرانسه، ديويد کامرون نخست‌وزير بريتانيا و نيز با آنگلا مرکل صدراعظم آلمان تلفنی گفت‌وگو کرد. نتانياهو در مخالفت با پیشرفت‌های مذاکرات ژنو گفت: «از هرچه که در توان داريم استفاده می‌کنيم تا رهبران جهان را قانع کنيم که قراردادی بد با ايران امضا نکنند». نفتالی بنت وزیر اقتصاد اسرائیل نیز روز یکشنبه گفت که در پی آن است تا با رایزنی در کنگره آمریکا از توافق احتمالی ایران با قدرت‌های جهان بر سر برنامه هسته‌ای جلوگیری کند. او گفته است که شخصا پیش از آغاز دور بعدی مذاکرات هسته‌ای ایران به آمریکا می‌رود، تا با نمایندگان کنگره آمریکا دیدار کند.او گفت برای نمایندگان کنگره توضیح خواهد داد که توافق با ایران، امنیت اسرائیل را به خطر می‌اندازد.
به گفته ایران و برخی از مقامات هسته‌اي غرب در یک بازه زمانی 6 ماهه تا يك ساله مي‌توان به توافق رسید. ارزیابی جنابعالی از این بازه زمانی چیست و چشم‌انداز مذاکرات هسته‌اي را چگونه ارزیابی مي‌کنید؟
آنچه مهم است و اینک عینی شده این است که در مدت کمتر از سه ماه، دولت اعتدال و تیم دیپلماسی هسته‌اي ایران توانسته اند غربی‌ها را به جدی بودن ایران برای مصالحه هسته‌اي متقاعد کنند و دلیل روشن آن نیز حضور غیرمنتظره وزرای خارجه آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان در ژنو برای مذاکره با دکتر ظریف است. پیش از این نیز شاهد تمایل اوباما برای دیدار با دکتر روحانی و نهایتا گفت‌وگوی تلفنی آنها بودیم. در حال حاضر به خاطر تکاپوی منطقی و حرفه‌اي دولت اعتدال فضای
بین المللی به وضوح به نفع ملت ایران تغییر کرده و به نظر مي‌رسد، مرحله اول توافق طی چند ماه آینده عملی شود. در صورت مدیریت صحیح بحران سوریه و مشارکت سازنده ایران برای حل و فصل صلح‌آمیز بحران سوریه مي‌توان امیدوار بود که طی یک سال آینده به مصالحه هسته‌اي دست یابیم. البته اسرائیل و عربستان با تمام توان تلاش مي‌کنند در همه مراحل سنگ اندازی کنند. ما باید با خنثی کردن مدبرانه نقشه‌هاي مخربانه آنها، خودمان پرونده هسته‌اي را مدیریت کنیم. تاکنون تیم مذاکره‌کننده هسته‌اي ایران حرفه‌اي عمل کرده و اگر با همین روش و پشتیبانی و یکدستی و اتحاد داخلی پیش برویم به فضل الهی پیروزی دیگری برای ملت ایران در صحنه دیپلماسی و اقتصاد سیاسی رقم خواهد خورد. تصمیمات و تدابیر اندیشمندانه رهبری نقش مهمی در پیشرفت‌هاي اخیر داشته است. ایشان نشان دادند در تصمیم خود راسخ هستند و مسیر مذاکرات و تعامل سازنده با جهان و حمایت از دیپلماسی دولت را که همان دیپلماسی نظام است، ادامه خواهند داد. ایشان با بيانات اخیر خود بر افسانه دوگانگی رهبری و ریاست‌جمهوری یا عدم اختیارات ریاست‌جمهوری در مذاکرات هسته‌اي خط بطلان کشیدند و تیم مذاکره کننده را با قدرت به صحنه مذاکرات فرستادند که تا کنون برکات ممتازی به دست آورده‌اند. ارتقای سطح مذاکره‌کنندگان به وزیران و برگزاری چندین دور مذاکره بین وزرای خارجه ایران و طرف اصلی یعنی آمریکا نشان مي‌دهد که آنها متوجه حمایت‌هاي رهبری از این دولت و دیپلماسی آن شده‌اند و با جدیت وارد مذاکرات شده اند؛ که خود پیشرفت مهمی در مذاکرات هسته‌اي است.
به خاطر داشته باشیم که افراطی‌هاي غرب و عرب خواهان بمباران ایران بودند، اما اینک شاهد رفت و آمد و مذاکره وزرای خارجه قدرت‌هاي بزرگ جهان با مقامات ایران هستند و به جدی بودن و اهمیت برجسته ایران اعتراف مي‌کنند. شرکت‌هاي بزرگ اقتصادی خارجی نیز در انتظارند تا پس از توافق، وارد بازار ایران شوند. این موارد نتایج پیروزی اولیه آرای مردم هوشمند ایران در انتخابات 24 خرداد 1392 است.
ما حتی المقدور باید از متحد شدن عرب‌ها با رژیم تل آویو در مقابل ایران با بکارگیری یک دیپلماسی فعال و هوشمندانه جلوگیری کنیم. عرب‌ها را باید متوجه کنیم که مصالحه هسته‌اي ایران و غرب به صلح و ثبات در منطقه کمک مي‌کند ولذا در تقابل با امنیت ملی آنها نیست.
باید به یهودیان جهان یاد آور شویم که ایران هیچ وقت یهودی ستیز نبوده است؛ بلکه کورش منجی و رهایي بخش آنها از ظلم وستم بوده است. دو ملت یهود و ایران دارای سابقه دیرینه تعامل خوب با یکدیگرند. مقبره‌هاي چهار پیامبر یهود یعنی حضرات حبقوق، دانیال، مردخای و استر(هدسه) با احترام در تویسرکان، شوش و همدان نگهداری مي‌شوند و یهودیان ایران دارای نماینده در پارلمان جمهوری اسلامی ایران هستند و در اجرای مراسم دینی و فردی و اجتماعی خود آزاد هستند. ایرانیان پدیده «گتو» و جنایات اروپایی‌ها را در قبل از جنگ جهانی و در حین جنگ جهانی دوم علیه یهودیان محکوم می‌کنند. یهودی‌ستیزی مرضی و اروپایی بوده است. نباید بگذاریم برخی سیاسیون اسرائیلی از تعلقات مذهبی یهودیان علیه ایران سوءاستفاده کنند.
منبع: اقتصاد نوین
