دیپلماسی جوانان کنش گر جدید در عرصه دیپلماسی های نوین

روح اله مدبر

دکتری تخصصی روابط بین الملل، پژوهشگر در حوزه YNGOs و دیپلماسی جوانان

مرکز  بین المللی مطالعات صلح – IPSC

به نظر می رسد پس از پایان جنگ سرد اگر چه هنوز دهکده جهانی مارشال مک لوهان کاملا جایگزین دولت-ملت نشده است، اما فضای ارتباطی امروزی میان جوامع چنان مردم را به یکدیگر متصل و مرتبط نموده است که برای رهبران دولتها قابل پیش بینی نمی بود. این امر و به واسطه کندی روابط سنتی دیپلماتیک رسمی موجب ورود به عرصه دیپلماسی نوین و تحلیل روابط فراملی در مقابل مفاهیم قدیمی روابط بین الملل شد.به عبارتی رویدادها و کنش های حاصل از ارتباطات ملت ها با یکدیگر را نمی توان از منظر پارادایم مسلط روابط بین المللی که بعد از تعریف نظام جهانی طبق  عهدنامه وستفالی برای دولت ملت ها پدید آمد گنجاند.

بدیهی است که به موازات تحولات ایجاد شده در عصر ارتباطات سناریوی جدیدی در روابط بین الملل محقق می شود که اولویتهای نوین همراه با اتخاذ شیوه های نوین می طلبد. پیروی صرف از اصول ،اهداف و طراحی های کلاسیک دیپلماسی دیگر پاسخگوی نیازهای دیپلماتیک نوین نیست. موازنه جدید محصول فضایی مملو از پیشامدها و موقعیتهای نوین حاصل از رشد و بهره گیری از تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات ، پیچیدگی حاصل از رشد و گسترش بهره گیری از تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات،پیچیدگی حاصل از وابستگی متقابل ،جهانی شدن فرهنگ،امپراطوری افکار عمومی،رشد فضای مجازی و تکنولوژی اینترنت،جریان حرکت فرهنگی در نظام بین الملل،عقاید و اطلاعات و ارتباط این پازل به جوانان به عنوان اصلی ترین کاربران تکنولوژی است. فضای مجازی به عنوان عامل نوین بر دولتهای ملی فشار می آورد و آنها را وادار می سازد تا سریعا به تجدید نظر در ساختارهای مدل سیاست خارجی و روند دیپلماسی سنتی خود و ایجاد تحول در آن بپردازند.

تحولات مذکور به خصوص به واسطه پاسخگو نبودن دیپلماسی سنتی به ارتباط و یارگیری در میان ملتها به علت پررنگ بودن نقش رسمی و مجاری دولتی منجر به حرکت در این مسیر شده است.فضای دیپلماسی نوین ضرورت ارتقاء ابزارهای دیپلماسی عمومی که به هدف تاثیرگذاری بر افکار عمومی و نخبگان دیگر ملت ها جهت کسب امتیاز و حرکت در مسیر منافع ملی را ضروری نموده است.یکی از بازوهای دولتها در عرصه سیاست داخلی و خارجی جوانان می باشد.جوانان که بیشترین کاربران فضاهای مجازی،محصولات فرهنگی،ابزارهای تفریحی و گذران فراغت،شرکت کنندگان در مراسمات و برنامه های ملی و موتور محرکه کار جامعه در تمام حوزه های بویژه حوزه های فرهنگی هستند. جوانان فعال و علاقه مند به کشورها، پس از آموزش در حوزه های فرهنگی،علمی،رسانه ای، ،سینمایی،و سازماندهی در تشکل های غیر دولتی جوانان YNGOs  می توانند با هدف کمک به منافع ملی و با برنامه تاثیر گذاری بر افکار عمومی سایر ملتها ،ایجاد عمق نفوذ در مخاطبان خارجی،اعزام به سایر کشورها و تبلیغ برنام ها و نقاط قوت کشور و ارج گذاری بر گزارشها و تصویرهای انعکاس یافته از سوی رسانه های داخلی ،مبادله افکار بشردوستانه و تشکیل شبکه ای از نخبگان جوان علاقه مند به خیر عمومی و …. به عنوان مهمترین عوامل افزایش قدرت نرم کشورها  عمل نمایند.باتوجه به افزایش ارتباطات نوین جهانی و نزدیکی روزافزون ملت ها، انتقال ارزش ها و تأثیرات متقابل کشورها با گستردگی و شتاب باور نکردنی در حال شکل گیری است. (مدبر، 1394: 70)

در این میان دیپلماسی جوانان از طریق بازیگران دیپلماتیک غیردولتی بر برنامه های سیاست بین الملل تأثیرگذار هستند. آنان در عرصه های گوناگونی وارد شده اند تا بتوانند اهداف خود را محقق کنند. شایسته است اشاره کنیم  که موفقیت سازمان های غیردولتی در زمینۀ تحقق اهدافشان مبتنی بر استفاده مناسب و کارآمد از فناوری های جدید اطلاعاتی  و ورود به این شبکه جهانی است.(همان)

آنچه امروز در نظام بين الملل به عنوان يک امر پذيرفته نزد نخبگان مطرح است آن است که برداشت از واقعيت حداقل به اندازه خود واقعيت داراي اهميت است.به عبارتي تصويري که سايرين از يک کشور دارند، حداقل به اندازه واقعيت داراي اهميت است.در اين راستا همانگونه که سازه انگاران مي‌گويند کشورها بر اساس برداشتي که از هم دارند، همديگر را درک مي کنند و بر اساس همين برداشت به اتخاذ سياست مي پردازند. بنابراين ارائه چهره و تصويري مثبت از کشور و تعريف آن به عنوان کشوري مسئول و تابع قواعد و رژيم هاي بين المللي،مي تواند باعث گسترش تعاملات و پذيرش آن کشور به عنوان کشوري مسئول در عرصه بين المللي و در نتيجه ورود گسترده تکنولوژي ها و سرمايه گذاري خارجي گردد. در اين راستا، ارائه تصويري مثبت از کشور موجب مي‌شود که توسعه آن براي سايرين تهديد در نظر گرفته نشود. (Fritz, 2006; 15) لذا نگاه مثبت به توسعه سازمانهاي غير دولتي در مسير اعتماد سازي به نسل جوان و استفاده از ظرفيت آنان موجب مشارکتي برد-برد، براي تسهيل در روند تغير چهره کشورها در نظام بين‌الملل مي تواند مورد استفاده قرار گيرد. نقشي که،  YNGOs هاي جوانان مي توانند در ارائه تصوير صلح طلبانه کشورها در نظام بين الملل بردارند و يا  در محکوميت اقدامات نقض حقوق بشري متعدد من جمله کشتار مردم کشورها در منازعات قومی و افراطی گری و يا ساير موارد جنايات عليه بشريت و یا توسعه بیماریهای همه گیر  بالاخص ایدز و یا بلایای طبیعی  انجام دهند  دولت ها  و دستگاه های ديپلماسي سنتی با اتلاف هزينه هاي هنگفت به آن خواهند رسيد.در این میان اغلب کشورهای توسعه یافته خصوصا” (فرانسه،بریتانیا،ایالات متحده آمریکا و فدراسیون روسیه ) با استفاده از YNGOs برنامه های متعدد دو و چند جانبه بین المللی با محوریت و مدیریت جوانان و در مسیر اقدامات عام المنفعه و بشر دوستانه در زمینه های متعدد من جمله کمک به حفظ محیط زیست و اجرایی کردن بندهای مرتبط با این امور در سند توسعه هزاره مصوب سازمان ملل متحد در سایر کشورهای جهان انجام می دهند.

قطعنامه 2250 (2015) که به  پیشنهاد اردن و تصویب شورای امنیت سازمان ملل متحد رسیده و از آن به عنوان قطعنامه ای تاریخی یاد می شود  با عنوان جوانان، صلح، و امنیت  ، برای نخستین بار در تاریخ شورای امنیت  کاملاً بر نقش زنان و مردان جوان در نهادینه‌سازی صلح و مقابله با افراطی‌گری خشونت‌آمیز متمرکز است. قطعنامه 2250 ، نمایانگر تصدیق بی‌سابقه نیاز مبرم به مشارکت نهادینه‌سازان جوان صلح در ترویج صلح و مقابله با افراطی‌گری است. این قطعنامه همچنین جایگاه جوانان و YNGOs  را به عنوان شرکای مهمی در تلاش‌های جهانی برای مقابله با افراطی‌گری خشونت‌آمیز و ترویج صلح بادوام تعیین می‌کند.( مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد 1394 ،66)

 اقدامت بشردوستانه و ترویج دهنده صلح توسط تشکل های غیر دولتی جوانان  کشورهای توسعه یافته خصوصا در کشورهای توسعه نیافته ،نیازمند و درگیر خشونت و تروریسم به صورت مستقیم در یارگیری و تغییر وجهه چهره کشورهای فعال در این زمینه اثر گذار است. در این میان شایان ذکر است تشکل های غیر دولتی جوانان فرانسه با برگزاری تورهای متعدد جوانی با رویکرد کمک به بیماران مبتلا به ایدز در آفریقا و همچنین آموزش آنان و یا اقدامات تشکل های غیر دولتی جوانان روسیه بالاخص تشکل غیردولتی جوانان گورچاکوف پس از جنگ با اوکراین و ورود به مناطق جنگ زده و همچنین برنامه های متعدد حمایتی آنان درگرجستان،قزاقستان،ترکمنستان،ازبکستان،تاجیکستان،ارمنستان ومنطقه کریمه(fadm.gov.ru.3214) نمونه بارز این اقدامات است که در مسیر کسب منافع ملی برای کشورهای مذکور حرکت می کند.

البته پروسه استاندارد و ايده آل براي روابط اجتماعي، به تحليلي درست از شرايط موجود و خاستگاه مطلوب بستگي دارد. جوانان با بهره گيري از رسالت اجتماعي”نظارت و پي گيري” به وسيله NGOs  مي توانند در صورتي که به معناي واقعي به صورت مستقل و غير دولتي عمل کنند.

جا افتادن و به رسميت شناخته شدن تکثر فرهنگ ها موجب شده نگاه به فرهنگ جهاني با رويکرد تنوع باشد نه همگوني فرهنگي، به عبارتي هر جامعه اي فرهنگ خودش را دارد و بايد مطابق با معيارهاي خودش درک شود.با گسترش نقش تشکل های غیر دولتی کشورهای توسعه یافته با توجه به نقش و روحیه اصلاح گری و پر انرژی جوانان از ظرفیت آنان در کمک به دیپلماسی عمومی کشور خود استفاده نمودندن و واژه دیپلماسی جوانان نیز در بین نخبگان گسترش یافت.

ديپلماسي جوانان عبارت است از اقداماتي که جوانان  علاقه مند به منافع ملي کشور با همکاري ساير جوانان خارج از مرزها جهت دستيابي به راهبرد بلند بين الملي ما بر مي دارند.(مدبر،83: 1394)

ديپلماسي جوانان با استفاده از نيروي پر شور و خلاق جوانان در پي ارتقاء منافع ملي بوسيله درک توده هاي جوانان جهان،شناخت،اطلاع رساني،اعمال نفوذ بر مخاطبان خارجي،دادن پيام به مخاطبان غير،توسعه گفتگو ميان جوانان، برگزاري مدل هاي بين المللي و تمرين مديريت جهاني، دوستي نخبگان جهان با يکديگر،و باور راهبردهاي بشردوستانه ملي است.((Wolf and Rosen,2004,p5

بنا به گزارش دبيركل سازمان ملل برنامه هاي بين الملي ديپلماسي جوانان در زمينه بعضي از حساس‌ترين موضوعات مانند پيشگيري از مواد مخدر، ترويج و ارتقاي حقوق بشر و حمايت از مبتلايان به ايدز پيشگام بوده است. همچنين سازمان‌هاي غيردولتي جوانان در ايجاد الگوهاي مناسب براي حمايت‌ها و مراقبت‌هاي اجتماعي مساعدت‌هاي چشم‌گيري كرده‌اند.( مركز اطلاعات سازمان ملل،2013:16)

امروزه توجه به ارتقاي حقوق بشر منحصر به سازمان‌هاي غيردولتي فعال در حوزه بشردوستي نيست. اين عرصه آن چنان گسترده شده كه حتي اتحاديه‌هاي تجاري، سازمان‌هاي بازرگاني، جوامع حرفه‌اي، گروه‌هاي طالب اصلاحات سياسي، دستجات قومي، محلي، زباني و مذهبي و ساير اقشار جوامع نيز هر يك به نوبه خود حقوق بشر و ارتقاي آن را از ديدگاه‌هاي خاص خويش و بر اساس منافع گروه مورد نظر خود مورد توجه قرار داده‌اند.

سازمان‌هاي غيردولتي(NGOs) با حمايت از گروه‌هاي مختلف آن‌ها را براي ورود به عرصة فعاليت‌هاي اجتماعي آماده مي‌كنند و زمينه پذيرش اجتماعي آنان را فراهم مي‌آورند. به عنوان مثال سازمان‌هايي كه از زنان بي‌سرپرست و يا كودكان يتيم و يا خياباني حمايت مي‌كنند. اين سازمان‌ها از طرق مختلف و با ارائه كمك‌هاي مادي و معنوي گروه‌هاي مزبور را مهيا مي‌كنند تا در جامعه نقشي مفيد و سازنده را برعهده گيرند. مثال روشن ديگر در اين زمينه سازمان‌هايي هستند كه از كارگران مهاجر و پناهندگان حمايت مي‌كنند

لازم است یادآوری کنم سازمان‌هاي غيردولتي در جهت ايجاد سمت «كميسرعالي حقوق بشر»، قبولاندن اصل جهاني بودن حقوق بشر در سطح جهان و ايجاد محاكم بين‌المللي در يوگسلاوي و رواندا تلاش‌هاي زيادي را به عمل آوردند.

در این میان شورای ملی اقدام جوانان،در ایالات متحده آمریکا که مقراصلی آن در نیویورک می باشد با اهداف: (شناسایی و حمایت از اقدامات مثبت جوانان،تضمین انتقال پیام جوانان به بالاترین مقامات کشور،ارتقاءدرک متقابل،نمایندگی منافع جوانان،اهتمام در برابری حقوق زن و مرد،توسعه روابط بین الملل جوانان،تلاش برای توسعه جوانان،گسترش فعالیت های YNGOsو ارتباط و نزدیکی با جوانان موثر در سایر کشورها) و با برنامه هایی همچون برگزاری اجلاسها و همایشهای سالیانه تاسیس شد.

این شورا با هکاری سازمانهای غیر دولتی جوانان و دانشگاههای آمریکا و حمایت مالی خیریه ها با برگزاری دوره های سالیانه رهبران جوان اقدام به شناسایی جوانان موثر و فعال در عرصه های مختلف اجتماعی و فرهنگی و گفتگو در خصوص ادبیات مشترک بالاخص در زمینه بشر دوستی می نماید. اقدامات این مجموعه و برگزاری همایشهای مذکور موجب گردیده جوانان شرکت کننده در این همایشها اقدام به شناسایی و جذب سایر جوانان مستعد و فعال از سایر کشور های جهان و ترویج مبانی بشردوستی با رویکرد امریکایی نمایند.( www.youth.nsu.ru/432/jhk به عبارتی ایالات متحده آمریکا از این ظرفیت بیشترین استفاده را برای کسب منافع ملی و تغییر اذهان جهانی به اندیشه های خود و حتی یارگیری در سایر جوامع می پردازد و حتی برخی اقدامات مغایر با حقوق بشر همچون حمله پهبادهای ارتش آن کشور طی راهبرد قدرت هوشمند اوباما، به مناطق مسکونی و کشتار غیر نظامیان در پس پرده این اقدامات و ابزار قدرت نرم در ذهن افکار عمومی جهان مخفی می شود.دولت ترکیه هم بویژه از دوران اردوغان و با پیشنهاد داوود اوغلو به واسطه نظریه عمق استراتژیک وی و جهت گسترش برنامه بلند مدت غیر رسمی این کشور جهت ایجاد عثمانی جدید، به شدت در حال استفاده از ظرفیت جوانان این کشور که معتقد به اصل برتری عثمانی هستند  می باشد، ترکیه با همکاری و نزدیکی با دولت عربستان  سعودی برنامه راهبردی بلند مدتی بویژه برای تحت تاثیر قرار دادان جوانان کشورهای مسلمان و عضو سازمان همکاریهای اسلامی جهت آموزش اندیشه های خود با نوع قرائت متفاوتی که از صلح و بشردوستی دارند را تدارک دیده و طی سال 2015 و 2016 برنامه های متنوعی در استانبول با عناوین مختلف  اجرا نموده که خطر گسترش این آموزه ها با رویکرد معرفی قدرت فرهنگی ،اجتماعی،اقتصادی و… ترکیه و سعودی، برای جوانان مسلمان با محوریت این دو کشور می تواند تهدیدی جدی برای آینده منطقه  باشد. و این کشورها از این ظرفیت در جهت عکس و ترویج افراطی گری و بنیادگرایی، استفاده نمایند همانطور که از چاقو هم می توان برای مصارف عادی و یا خشونت بار استفاده نمود.

واژگان کلیدی: دیپلماسی جوانان، دیپلماسی های نوین، دیپلماسی، جوانان