فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
ارمنیان از جمله مردمانی هستند که در طول سده ی گذشته با مهاجرت به کشورهای مختلف از توزیع جغرافیایی متنوعی برخوردار شده‌اند. پراکندگی ارمنیان از جمله عوامل ایجاد دیاسپورای ارمنیان در خارج از ارمنستان و تشکیل انجمن‌ها و اتحادیه‌های ارمنیان خارج از کشور بوده است.در این راستا نیز تاسیس لابی در جهت تحت تاثیر قرار دادن سیاست خارجی کشورهای هدف و همچنین ارمنستان کنونی برای برآوردن اهداف آنها از جمله اقدامات مهم دیاسپورای ارمنی است . در این میان برای درک بیشتری از قدرت تاثیر گذاری دیاسپورا و لابی ارامنه در ارمنستان و جهان به گفتگویی با جناب فرهاد کلینی سفیر سابق کشورمان در ارمنستان و کارشناس ارشد مسائل استراتژیک پرداختیم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به اینکه از 9 میلیون ارمنیان سراسر جهان تنها حدود 3 میلیون نفر از آنها در جمهوری ارمنستان سکونت دارند و دیاسپورای ارمنی را در خارج از ارمنستان تا چه حدی انسجام و وحدت خود را حفظ کرده اند؟
ارامنه در طول تاریخ همانند پرستوی مهاجر بودند. سرزمین ارمنستان برای آنها یک سرزمین بسته و بدون دریا بوده است و همواره آسمان و قله کوه را به آرمان کشیده اند. این موضوع در آثار هنری از نوشته های ادبی تا نقاشی که بسیار ورزیده هستند کاملا مشهود است. البته دلایل سیاسی و تاریخی دیگری نیز وجود داشته است که باعث شده تا مجبور به مهاجرت شوند این موضوع را همواره در نزاع تاریخی وزخمی با برخی از همسایگان مشاهده کرده ایم.
آرمان ارمنی گاهی به موضوع بازگشت به سرزمین مادری و گاهی با استقلال ملت ارمنی وگاهی نیز در تاریخ درد آلود پیوند خورده است. معنای وحدت و انسجام را بایستی از یکدیگر جدا کرد. وحدت ارمنی در چارچوب یک ناسیونالیسم تاریخی و نقش کلیسا واحزاب سنتی پدیدار شده است ولی انسجام معنای دیگری دارد و معمولا در عرصه سیاسی و جریانات سیاسی تفاوت های مشاهده می شود که برخی اوقات به نزاع سیاسی نیز کشیده شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وجود جمعیت بالایی از ارمنیان در امریکا نقش دیاسپورا و لابی ارمنیان در (نقش سازمان های ارمنی همچون ،کمیته روابط مردمی ایالات متحده – ارمنستان وکمیته ملی ارمنیان آمریکا ارمنی و مجمع ارمنیان آمریکا ایالات متحده) در تاثیر گذاری و نفوذ در سیاست خارجی ایالات متحده بویژه در مورد جمهوری آذربایجان، ترکیه و قفقاز چگونه است ؟
لابی ارمنی بصورت سنتی در امریکا متمایل بر دمکرات ها حرکت کرده است.در این بین این لابی متمرکز بر احقاق حقوق ارمنی ها تلاش کرده و از رویاروی مستقیم همواره پرهیز کرده است.به یاد داشته باشیم که یک اصل درون ارمنی رعایت اصل همزیستی مسالمت آمیز است، این بدین معنا است که لابی ارمنی همانند دیگر لابی های قومی در امریکا عمل نمی کند و رایزنی آنها از عرف دیگری برخوردار است .دینامیک لابی ارمنی بطور کلی با لابی یهود ، لابی آلمانها ، لابی یونانی ها ، لابی اعراب و یا اخیرا لابی هندی ها فرق می کند.
آنها بصورت حداکثری اقدامات خود را دنبال نمی کنند و اهمیت فرهنگ سازی ، امتداد ، قدرت تدریجی اثر بخشی وهمگرایی را مد نظر دارند. اولویت آنها متمرکز بر موضوع کسب مواضع امریکا در مناقشه قتل عام ارامنه است وسپس به جذب کمک های دولتی و مدنی امریکا در بحث استقلال ارمنستان و متعادل سازی مواضع امریکا در بحث قره باغ دنبال می شود و نمی توان اقدامات واثرات را نادیده گرفت. استمرار وجود دارد ولی دستیابی کامل به اهداف هنوز زیر سوال قرار دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: حوزه نفوذ و تاثیر گذاری دیاسپورا و لابی ارامنه در کشورهای اروپایی ، اتحادیه ارو پا و کشور هایی نظیر فرانسه ،روسیه و آلمان تا چه حدی است ؟
توان لابی ارمنی در اروپا خصوصا در فرانسه قابل قیاس با آلمان نیست. بازدارندگی لابی ارمنی در برابر ترکیه متمرکز در پاریس است و پاریس نیز با آگاهی از این موضوع موازنه ترکی وارمنی را مدیریت می کند از سوی دیگردولت آلمان پیوند های خاص خود با محیط ترکی دارد واین موضوع جدید نیست و الزاما از یک انتخاب ناشی نمی شود بلکه ریشه در اقتصاد صنعتی و… دارد لذا میزان گرایش به سمت جذب لابی ارمنی در سطحی ضعیف ارزیابی می شود.
در روسیه همه چیز فرق میکند. روسیه تزاری همواره بین جایگاه گرجی وارمنی فرق می گذاشت هیچ ارمنی نمی توانست در ارتش روسیه در جایگاه مهم قرار گیرد. روسیه تزار ارامنه را اهل معامله می پنداشتند و اعتماد همواره تحت سوال بود. ولی در دروران کمونیسم وضعیت ارامنه تا حدودی فرق کرد و بتدریج ارامنه موفق شدند تا پای خود را لای درب بگذارند و اجازه ندادند تا سبک مدریت روسی در دوران تزار تکرار شود و بهر حال موقعیت خود را تغییر دادند. در این بین قابل توجه است که جامعه ارمنی در دوران اتحاد شوروی بیش از پانزده درصد از تحقیق و توسعه اتحاد شوروی را بخود اختصاص داد در مناصب سیاسی و امنیتی رشد کرد و حتی تا درجه عالی فرماندهی پیشرفت کرد.ارامنه استقلال خود را با روس ستیزی تفکیک کردند واشتباه دیگر جمهوری ها را انجام ندادند. ارامنه هنوز در روسیه اثر گذار واثر بخش هستند ولی نمی توان گفت که غلبه ارگانیک بر نظارت روسی دارند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش و بازیگری دیاسپورای ارمنیان و همچنین لابی ارامنه در در بحران ناگورنو – قره باغ به چه مقدار است ؟
توجه کنید که ارامنه همواره علاقه دارند تا با تاریخ غم انگیز زندگی کنند. شاید این مسیر به روحیه عاطفی وهوشمند ارمنی نیز برمی گردد. نقش احزاب سنتی بسیار مهم است در موضوع مناقشه قره باغ از ابتدای درگیری دیاسپورای ارمنی سعی کرد تا در مجامع بین المللی و یا با پیگیری از طریق سازمان های غیر دولتی و همچنین فضا سازی رسانه ای موضوع قره باغ را دنبال کند. گاهی اوقات نیز از سیاست های دولتی ارمنستان نیز فراتر رفت. آرمان ارامنه از اهداف استراتژیک دولت ارمنستان متفاوت ارزیابی می شود. محدویت های لابی ارمنی به مراتب کمتر از گفتمان دولتی ارمنستان است و در موضوع قره باغ با توجه به روند مذاکرات با گروه مینسک دولت ارمنستان تعهداتی دارد که نظریه بازی سیاسی را تحت تاثیر قرار می دهد. در این راستا لابی ارمنی در این خصوص گوش به فرمان ایروان نیست و گاهی نیز دولت ارمنستان را مجبور به واکنش وعقب نشینی می کند. کسانی که با جامعه ارمنی آشنا هستند این وضعیت را شاید بهتر درک کنند و لابی ارمنی سعی میکند تا راهبر و همراه عمل کند و راهبرد خود را با دولت ارمنستان الزاما یکی نمی پندارد.
ایدئولوژی ارمنی در این موضوع متفاوت است. لابی ارمنی علاقه دارد تا انتها حرکت کند ولی دولت ارمنستان با اتکا به مناسبت ها و تناسب شرایط موضوع قره باغ را در نظر می گیرد . لابی ارمنی درفضای عمومی در حوزه غرب به مراتب موفق تر تا حوزه شرق عمل کرده است ولی در لابی پنهان در حوزه شرق خصوصا در ابعاد نظامی وامنیتی در روسیه موثر واقع شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به اینکه دیاسپورای ارمنیان از ظرفیت قابل توجهی از نظر نیروی انسانی و پشتیبانی مالی برخوردار است، نفوذ دیاسپورای ارمنیان در سیاست خارجی جمهوری ارمنستان تا چه حدی است ؟
تعامل وجود دارد ولی تسلط هرگز. دولت ارمنستان حدود خود را تعیین کرده است. حوزه های مشترک وجود دارد . البته این تفاوت به معنای رقابت نیست بلکه به موازات یکدیگر هم پوشانی وجود دارد.
سیاست خارجی ارمنستان در ابعادی متکی به نقش شخصیت های ارمنی بوده است و نمی توان اهمیت این موضوع را چشم پوشی کرد در حالی که موضوع نقش دیاسپورای ارمنی از یک حجم متفاوت واز یک کلاس دیگر برخوردار است. فهم جدید از محیط سیاست خارجی ارمنستان خصوصا در بعد از ورود به هزاره جدید هنوز بین سیاست خارجی دولت ارمنستان و دیاسپورای ارمنی کاملا برابر نیست، به همین دلیل جدا از بحث آرمان ومنافع دلایل دیگری در تفاوت ها می توان یافت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نوع روابط دیاسپورا و لابی ارمنیان در خارج از کشور با احزابی همچون حزب داشناکسیون و حزب میراث چگونه است ؟
حزب میراث هنوز خیلی جوان محسوب می شود والبته جایگاه آقای هوانسیان و خصوصا پدر ایشان موضوع کاملا متفاوتی است.در این بین داشناکسیتیون جایگاه دیگری دارد و این حزب تلاش کرده تا کلیسا و هویت و سازماندهی را همزمان دنبال کند والبته در تاریخ این حزب نیز نوساناتی وجود دارد که بسته به شرایط ونوع رهبری در زمان خود بوده است. اشراف داشناکسیتیون بر عرصه دیاسپورا بسیار وسیع است که در این خصوص گاهی اوقات با انتقادات دورن ارمنی نیز مواجه بوده که بر شرایط غلبه کرده است.
سازمان های اجتماعی ارمنی همواره به مواضع حزب توجه دارند و در رفتار لابی گری خود ملاحظات را در نظر می گیرند. حزب داشناکتیسون امروزه خود را سوسیالیست ارزیابی می کند و با ابعاد تاریخی خود که صرفا از یک حزب ناسیونالیست تاریخی بود فاصله گرفته است. در مورد حزب میراث شاید ویژگی دمکرات بودن بارزترین شاخص رفتاری این حزب باشد ولی هنوز با پهناوری حزب داشناکسیتیون فاصله دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده نقش دیاسپورا و لابی ارمنیان را در ارمنستان و همچنین بحران هایی همانند ناگورنو قره باغ را چگونه مورد تحلیل وبررسی قرار می دهید؟
فعلا در شرایط تکمیل متقابل قرار دارند، بدین معنا که هریک از طرف ها با درک از ظرفیت و توان همکاری مرحله ای را در یک راستا دنبال می کنند.ایروان بسیار علاقمند است تا کماکان ابتکار عمل را در دست داشته باشد ولی فکر میکنم این بیشتر تمایلات شخصی برخی از افراد باشد.در این میان نقش دیاسپورای ارمنی بیشتر جنبه لجستیکی وپشتیبانی دارد و ایروان اجازه نخواهد داد تا قدرت فرمان ومدیریت در موضوع قره باغ را به نیروی دیگری واگذار کند. البته دیاسپورا نیز آمادگی این موضوع را ندارد ولی انتظار دارد تا انتظارات آنها در معادلات منظور شود.
