دکتر رضا دهقانی
کارشناس ترکیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
نگاه ترکیه به آوارگان سوری در دو سال گذشته
نگاه ترکیه به آوارگان سوری در دو سال گذشته از چند زاویه قابل بررسی است. اگر بخواهیم در یک سطح کلان به قضیه نگاه کنیم، اردوغان اصرار دارد یا تمایل دارد که از کلمه آوارگان برای سوری ها استفاده نکند. همیشه از آن ها تحت عنوان مهمان یاد کرده است و حتی از عنوان پناهنده نیز برای آن ها استفاده نکرده است. علت این است که آقای اردوغان نگاهی پان عثمانیسم یا همان نئوعثمانیسم حزب عدالت و توسعه مهم به مساله دارد.
اگر به عقب برگردیم، شامات یا سوریه آخرین بخشی بود که از ترکیه و امپراطوری عثمانی جدا شد و بعد از آن امپراطوری عثمانی متلاشی شد. لذا اردوغان نگاه ویژه ای نسبت به شام یا سوریه دارد، لذا همیشه از سوری ها ی پناهنده تحت عنوان مهمان یاد می کند. در واقع سوری ها نمادی از نئو عثمانیسم هست که حزب عدالت و توسعه و آقای اردوغان به آن اعتقاد دارند و حتی شاید نگاه به آوارگان سوری هسته اصلی نئوعثمانیسسم باشد. لذا هر از چند گاهی قضیه پناهندگان و آوارگان سوری مطرح شده است. قبلا در روند گفتگو با اتحادیه اروپا قرار شد که آنکارا پناهندگان را در خاک ترکیه اسکان دهد و در مقابل اروپا بخشی از هزینه های نگهداری آن ها را پرداخت کند. اما این که چرا اکنون به آنها پیشنهاد تابعیت ترک داده شده دلایل مختلف دارد. از یکسو ترکیه می خواهد در این زمینه جنبه ای انسان دوستانه به خود بگیرد. زیرا ترکیه اخیرا به دلیل اقدامات خشن و حمایت از گروه های تروریستی و زندانی کردن خبرنگاران و… مخدوش شده است. لذا اعطای پناهندگی می تواند چهره ای انسان دوستانه به ترکیه در مقابل اتحادیه اروپا بدهد. ضمن اینکه می تواند دریافت کمک های اقتصادی بیشتر را در مقابل ممانعت از ورود پناهندگان به اروپا نصیب ترکیه کند و کمک های بیشتری را در این زمینه دریافت نماید. در واقع نزدیک دو سال کانال گفتگو در مورد پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا مسدود شده است. اما موضوع آوارگان سوری می تواند ابزار و راه حل خوبی برای بازگشایی این کانال باشد تا مجددا گفتگوها را باز کنند. ضمن این که بریتانیا هم از اتحادیه اروپا خارج شده و شاید اردوغان فکر کند که در نبود و فقدان بریتانیا ترکیه می تواند بخشی از این خلا را پر کند.
علل توجه و نوع مخالفت ها با رویکرد دولت ترکیه در نگاه به اعطای تابعیت
رویکرد دولت ترکیه در نگاه به اعطای تابعیت به سوری ها را باید از دو منظر مورد بررسی قرار داد: نخست منظر اقتصادی و در جهت پتانسیل اقتصادی ترکیه و دوم از منظر اجتماعی باید به این قضیه نگاه کرد. این دو منظر بایستی از یکدیگر تفکیک شوند. در واقع جدای از این که نفع آقای اردوغان از این قضیه چیست،
از یک سو عاملی که آقای اردوغان به این مسئله می پردازد، مسئله کردی در مرزها است. در مرزهای ترکیه و سوریه، کردهای پیرو پ ک ک مورد حمایت بریتانیا، فرانسه، آلمان و آمریکا هستند. هدف آقای اردوغان از پناهندگی دادن به سوری ها، ایجاد یک سد و دیواره انسانی است تا بعدها بتواند از آن ها به عنوان نیروی ذخیره استفاده کند. در واقع هدف او این نیست که فقط به آن ها تابعیت ترک دهد، بلکه می خواهد از آن ها به عنوان نیروی ذخیره در حملات کردهای سوریه و برهم زدن بافت جمعیتی کردهای داخل استفاده کند. اما این که چقدر می تواند این موضوع پاسخگو باشد مورد تردید است. بر طبق ادعای آقای اردوغان، آلمان مساحت ترکیه را دارد و دارای هشتاد و پنج میلیون جمعیت است، اما ترکیه تقریبا دو برابر آن وسعت دارد و هفتاد و نیم میلیون نفر جمعیت دارد؛ اگر ترکیه دو میلیون و هفتصد هزار آواره را جذب کند، (با توجه به این که اکثر سوری ها تحصیلکرده هستند و مهندس و معلم هستند) می توانند برای ترکیه مثمر ثمر باشند. نه تنها باری برای ترکیه نیستند، بلکه می توانند کمک کننده نیز باشند.
اما در مقابل گروه های اجتماعی نگاه چندان مثبتی ندارند. حضور آوارگان سوری در داخل ترکیه و هزینه میلیونی آن، موجبات نارضایتی گروه های دیگر را فراهم می کند. چنانچه حزب جمهوری خواه خلق معتقد است که آقای اردوغان نگاهی تبعیض آمیز به پناهندگان دارد و می خواهد آن ها را طی چندین مرحله گزینش و جذب کند. یعنی ابتدا نیروهای کارآمد را جذب می کند و…. این امر از نظر گروه جمهوری خواه خلق یک تبعیض است. به علاوه عموم مردم ترکیه (به دلیل این که وجود نیروهای سوری و پناهندگان سوری را برابر با شعله ور شدن جنگ و بویژه جنگ نیروهای کردی می دانند) چندان تمایلی به این قضیه ندارند. به همین علت است در پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی با هشتک هایی مانند ما نیروهای سوری را نمی خواهیم در مقابل این موضوع عکس العمل نشان داده بودند. همچنین مخالفان می دانند سوری ها فرصت های شغلی را به شدت از بین می برد و مهم تر از آن ناامنی را با خود وارد می کنند. از این دید حضور نیروهای سوری به نوعی با نیروهای کردی گره خواهد خورد. در بعد دیگری آقای اردوغان نیز درصدد این است که از این ها به عنوان برگی حتی در انتخابات آتی استفاده کند. یعنی اگر به دو الی سه میلیون نفر سوری تابعیت ترکی داده شود، آنها در انتخابات آتی می توانند از حزب عدالت و توسعه حمایت کنند و این موضوع می تواند برگ برنده ای برای آقای اردوغان باشد.
پیامدهای اعطای تابعیت ترکیه به پناهندگان سوری
نگارنده تحقق اعطای تابعیت به همه سوریه ها را بعید می داند. البته تا اکنون ترکیه چنین کاری را انجام داده است، اما در سطح وسیع این امر اتفاق نیفتاده است. اما اگر این امر تحقق پیدا کند، با خود تاثیراتی خواهد داشت. اولین مسئله این است که به نگرانی ترکیه در مورد پ.ک.ک و نیروهای کرد دامن زده می شود و امکان حملات تروریستی به ویژه در نوار مرزی ترکیه با سوریه بیشتر خواهد شد. به علاوه آقای اردوغان معتقد است که سوری ها می توانند تابعیت دوگانه داشته باشند. اما این تابعیت دوگانه منشا خطر است، یعنی می توانند هم در ترکیه و هم در سوریه رفت و امد داشته باشند. این که بین این ها چقدر نیروهای تکفیری و خرابکار وجود دارد، ممکن است در ابتدا مشخص نشود. لذا این موضوع می تواند منشا اختلافات و ناامنی برای ترکیه باشد. علت مخالفت مردم ترکیه نیز به ناامنی هایی است که ممکن است دامن گیر آن ها شود است. در بعد دیگری به این دلیل که بخش بزرگی از نیروهای کار ترکیه کارگر هستند، طبیعتا کار پناهندگان سوری با دستمزدهای کمتر فرصت های شغلی را از مردمان ترک می ربایند و منجر به نارضایتی خواهد شد. کما این که دولت ترکیه مجبور است بخش بزرگی از هزینه های سوری ها را تا زمانی که تابعیت کامل نگرفته اند، بدهد. نکته دیگر این است که آقای اردوغان پوپولیست است و چه بسا با دادن تابعیت به آن ها بخواهد بعد ها از آن ها در لشکرکشی های خیابانی استفاده کند. این نیز خود منشا درگیری های اجتماعی در آینده ترکیه خواهد شد. در واقع پناهندگان خود را وامدار آقای اردوغان می دانند و ممکن است از حزب عدالت و توسعه ،که چنین امکانی را به آن ها داده است، حمایت هایی کنند. در کلام آخر نیز این امر در رویکرد ترکیه در سوریه تاثیری خواهد گذاشت و مسلما دست ترکیه را برای مداخله بیشتر باز خواهد کرد. از این منظر هدف آقای اردوغان از دادن تابعیت به سوری ها این است که در نقشه آتی سوریه در آینده نزدیک از آن ها در پست های مختلف استفاده کند.
واژگان کلیدی: روکرد ترکیه، آوارگان سوری، پناهندگان سوریه، تابعیت ترکی
