«جمهوری جنوب سودان؛ استقلال و چالش های پیش رو» گفتگو با دکتر احمد بخشی(استاد علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس)

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

مقدمه:

در 9 ژولای 2011 (18تیر1390)جنوب سودان به طور رسمی از شمال جدا می‌شود و به یک کشور مستقل  با نام جمهوری جنوب سودان تبدیل می‌گردد. . در این روز پایان حکومت ائتلافی شمال و جنوب  اعلام می گردد و آقای سالوا کی یر مایاردیت که در انتخابات آوریل 2010به عنوان رئیس‌جمهور  انتخاب شده است سوگند یاد ‌کند. همچنین مجلس نمایندگان که در همان تاریخ(آوریل 2010) اعضا آن مشخص شده است نیز شروع به فعالیت کند. علاوه براین قانون اساسی موقت نیز  که بر اساس قانون اساسی 2005 تدوین گردیده است, معیار خواهد بود و اصلاحات آن توسط مجلس اعمال خواهد گردید.

این کشور که به زودی تأسیس خواهد شد دارای 619 هزار کیلومتر مربع مساحت و بیش از 8 میلیون جمعیت و پایتخت آن شهر جوبا خواهد بود. پرچم این کشور همان پرچم ارتش آزادیبخش جنوب است و بر اساس اعلام دولت زبان  این کشور از عربی و انگلیسی به تنها زبان انگلیسی تغییر خواهد یافت و جنوب سودان نیز یک دولت سکولار باقی خواهد ماند. همچنین بر اساس قانون تابعیت، این کشور قرار است ملیت دوگانه بین شمال و جنوب را بپذیرد و دولت جنوب نیز انتظار دارد که دولت شمال نیز این نوع قانون را در مورد جنوبی‌ها اعمال کند. همچنین این کشور یک منطقه بسته از نظر جغرافیایی و در همسایگی اتیوپی در شرق کنیا، اوگاندا و جمهوری دمکراتیک کنگو در جنوب، جمهوری آفریقای مرکزی در غرب می باشد. بر اساس موافقت‌نامه جامع صلح، جنوب سودان متشکل از 3 استان بحرالغرال، استوایی و نیل علیا  که شامل 10 فرمانداری است. موضع جامعۀ جهانی دربارۀ مسألۀ سودان احترام به توافقنامۀ صلح و انتخاب مردم سودان است. با توجه به آن که اکثر مردم جنوب سودان در همه پرسی خواستار استقلال جنوب شدند، جامعۀ جهانی از آن استقبال کرد. پــِتــِـر ویــتـیـگ رئیس دوره ای شورای امنیت و نمایندۀ دائمی آلمان در سازمان ملل در مقر این سازمان گفت که مسألۀ سودان در صدر دستور کار شورای امنیت در ماه جاری قرار دارد. از اینرو قرار است شورای امنیت با برگزاری نشستی در 22 تیر به بحث و بررسی دربارۀ مسألۀ سودان بپردازد و جمهوری سودان جنوبی را به عنوان عضو جدید سازمان ملل بپذیرد. او همچنین پیش بینی کرد که همۀ 15 عضو شورای امنیت با پذیرفتن سودان جنوبی به عنوان عضو سازمان موافقت کنند. پیش از این عمر البشیر رئیس جمهور سودان نیز بارها بر شناسایی رسمی جنوب سودان و همکاری با این کشور جدید تأکید کرده است.

روند شکل گیری جمهوری:

در سال 2005، یک قرارداد جامع صلح بین حزب کنگرة ملی در شمال و جنبش آزادیبخش جنوب به امضاء رسید که در آن به جنگ 21 ساله داخلی پایان داد. در این موافقت‌نامه اعلام گردید که رفراندوم جنوب سودان در ژانویه 2011 برای تعیین سرنوشت این منطقه برگزار خواهد شد. و در 6 سال باقی مانده یک حکومت ائتلافی تشکیل گردد که پست معاون اول و تعدادی از وزرا در اختیار شورشیان سابق جنوب باشد.  در این مدت قانون اساسی جدیدی تدوین گردید و حکومتداری بر اساس آن شکل گرفت. در آوریل سال 2010 انتخابات مجلس و ریاست جمهوری برگزار گردید که در آن نمایندگان مناطق و روسای شمال و جنوب انتخاب گردیدند در شمال آقای عمر البشیر مجددا به ریاست جمهوری انتخاب گردید اما در جنوب معاون وی سالوا کی یر مارادیت به ریاست جمهوری انتخاب گردید( امری که پس از اعلام رسمی و نتایج رفراندوم جنبه واقعی به خود می گیرد) از 9 تا 15 ژانویه 2011 مردم جنوب سودان در رفراندوم شرکت کردند. نتایج در 30 ژانویه به طور رسمی اعلام گردید که بر طبق آمار 83/98 درصد از آراء به جدایی جنوب از شمال رای مثبت دادند و ریاست جمهوری شمال نیز اعلامیه پذیرش رفراندوم را صادر کرد.  بر اساس اعلام  دولت جنوب قرار است در روز شنبه  9 ژولای به طور رسمی اعلام استقلال این کشور اعلام گردد، با این اعلام  جمهوری سودان به پنجاه و پنجمین کشور در قاره آفریقا، یکصد و نود و ششمین کشور جهان و یکصد و نود و سومین کشور عضو سازمان ملل تبدیل گردد.

چالش های پیش رو:

برخی تحلیلگران بر این باورند که در مقایسه با قریب الوقوعی اعلام استقلال، جنوب سودان در چگونگی حل اختلافات با سودان، حل مسائل داخلی و توسعۀ اقتصادی خود با چالش های زیادی مواجه شده است. از زمان برگزاری همه پرسی در جنوب سودان در آغاز سال جاری میلادی، دو طرف شمال و جنوب در مسائلی چون تعیین مرز، توزیع منابع نفتی، تقسیم بدهی های بین المللی و تابعیت شهروندان گفت و گو کرده اند، ولی توافقی حاصل نشده است. در ماه مۀ سال جاری، دو طرف بر سر مالکیت منطقۀ آبیی با هم درگیر شدند. برغم آن که دو طرف با میانجیگری جامعۀ جهانی فعلاً آتش بس کرده اند، ولی مسألۀ هنوز کاملاً حل نشده است. با این همه احتمال بروز جنگ بین دو طرف سودان چندان بالا نیست. زیرا دو طرف پس از چند دهه جنگ، کاملا پی برده اند که جنگ به حل مسأله کمکی نمی کند. رهبران دو طرف در 13 تیر در آدیس آبابا پایتخت کشور اتیوپی با حل اختلافات از طریق ادامۀ مذاکرات پس از استقلال جنوب سودان در 18 تیرماه موافقت کردند.

ولی با تمام این وجود چالش‌های بیشماری پیش روی این دولت جدید چه در ابعاد داخلی و چه خارجی وجود دارد. جامعه بین‌الملل نگرانی خود را از جنوب سودان به دلیل عدم وجود آمادگی برای استقلال نگرانی خود را به خاطر درجه بالای شاخص دولت ورشکسته، نگرانی خود را اعلام کرده است.  از مهم ترین مشکلات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1)چالش ها در بعد سیاسی و امنیتی

مسلما بزرگترین چالش کشور تازه تاسیس جمهوری جنوب سودان در بعد سیاسی و امنیتی خواهد بود که عبارتند از:

–       اختلافات مرزی: عدم علامت‌گذاری مرزها، یکی از  مشکلات موجود  و آینده این کشور خواهد بود اگر چه بر طبق موافقت نامه نیواشا در سال 2005 مقرر گردید که تعیین تکلیف مرزی موافقت‌نامه مرزی 1 ژانویه 1956 معیار قرار گیرد اما تنها 80 درصد از این مرزها توافق نسبی برقرار بوده است. 5 منطقه مورد نزاع و اختلاف بین شمال و جنوب وجود دارد.

–        منطقه آبیه یک منطقه به شدت مورد تخاصم طرفین می‌باشد این منطقه از ابتدای سال جاری شاهد درگیری بین دو گروه دینکاانگوک و میسیریا (Misseriya) بوده است. گروه دینکا انگوک (Dinka Ngok) یک گروه نژادی جنوب دارای اکثریت جمعیت این منطقه را دارا می‌باشد در حالی که گروه میسیریا از مهاجرین شمال می‌باشند که بخشی از سال را در این منطقه ساکن می‌باشند و به علت دامداری مجبور به مهاجرت به بخش‌های دیگر هستند. این مسأله باعث صلح سرد و احتمال بروز جنگ بین دو منطقه شمال و جنوب شده است. این در حالی است که جنوبی‌ها این منطقه را  متعلق به خود و شمال نیز اعلام کرده‌اند که کشور جنوب را به رسمیت نخواهند شناخت که مگر این که جنوب از این ادعاهای خود دست بردارد. در ژانویه 2011، برنامه‌ریزی شده بود که رفراندوم در منطقه آبیه برای تعیین سرنوشت برگزار شود اما به دلیل عدم توافق بر رای دان گروه میسیریا این توافق رفراندوم برگزار نشد.  همین موضوع باعث  ایجاد یک سری درگیریها در این منطقه گردیده است به طوری که ریس‌جمهوری سودان اعلام کرد که سودان استقلال جنوب را تا زمانی که ادعای الحاق این منطقه به جنوب را دارد، به رسمیت نمی‌شناسد. شدت درگیری به حدی بود که سازمان ملل در 3 ژوئن این منطقه را غیر نظامی اعلام کرد و مذاکراتی در اتیوپی برای حل این مسأله با میانجی‌گری  نماینده اتحادیه (امبکی) برگزار گردید.

–       موضوع بعدی کردوفان جنوبی است که دولت سودان معتقد است چون در انتخابات فرماندار از شمال انتخاب شده است باید این منطقه متعلق به ما باشد این در حالی است که این منطقه نیز از مناطق نفت خیز می‌باشد. اما کوههای النوبه نیز از مناطق مورد اختلاف است

–        وجود ذخایر نفتی: یکی از مهم‌ترین موضوعات چگونگی سهیم شدن بر سر منابع نفتی است  بیشتر  اکتشافی سودان در منطقه جنوب قرار دارد و مسأله اصلی بر سر سهم این منابع است. علیرغم وجود نفت در جنوب اما انتقال نفت از طریق شمال صورت می‌گیرد. هنوز مشخص نیست که شمال چه مقدار را بابت انتقال از جنوب طلب خواهد کرد حل این مسأله یکی از موضوعات اساسی به شمار می‌رود زیرا که تقریباً 75 درصد از سهم تولید روزانه 500 هزار بشکه‌ای سودان از مناطق جنوب می‌باشد. این مسأله آن قدر مهم است که میانجی اتحادیه آفریقا (تابوامیکی) به طرفین پیشنهاد داده است که این مسأله را تا قبل از 9 ژولای حل نمایند.

–       وجود گروههای قومی متنوع و فاقد هژمونی: جنوب سودان از یک فرهنگ قومی مسلط و قومی برخوردار نمی‌باشد اما دینکاها و نیورز بزرگترین گروههای قومی 200 گانه می‌باشند. وجود این تعداد گروه قومی ممکن است چالش عمده بر سر راه صلح و امنیت جنوب باشد.  همچنین با توجه به این که رئیس جمهور منتخب ا از قبیله دینکا می‌باشند ممکن است حضور وی در پست ریاست جمهوری برای گروه رقیب وی یعنی نیورز، تهدید جدی و چالش بزرگ برای دینکاها باشد

–       امنیت یکی از چالش‌های حال حاضر در سطح منطقه‌ای و ملی است، جنوب سودان باید به شدت بر روی موضوع امنیت متمرکز شود و بر خلع سلاح و آموزش چریک‌های ارتش آزادیبخش به یک ارتش حرفه‌ای متمرکز گردد. موضوعات امنیت داخلی مانند انتقال چریک‌های آزادیبخش به یک ارتش متعارف ملی و تقویت ظرفیت پلیس ملی از دیگر موضوعات است همچنین با توجه به سابقه طولانی جنگ در این منطقه، وجود سلاح‌های سبک یک تهدید امنیتی گسترده است. در بعد منطقه‌ای دولت جنوب نیازمند مدیریت جدی منازعات مرزی خود با شمال و همچنین کشورهای همسایه مانند اوگاندا و کنیا می‌باشد. در اوگاندا وجود ارتش مقاوت لرد ممکن است باعث ایجاد ناآرامی در منطقه مرزی گردد، همچنین مثلث ایلمی در مرز کنیا و جنوب سودان از دیگر نگرانی‌های امنیتی است.

یکی از اختلافات ممکن است بر سر سهمیه‌بندی آب نیل باشد، امری که ممکن است برای مصر و جمهوری سودان تهدیداتی را به همراه داشته باشد. در این بین مصر اعلام کرده است که سهمیه حق آبه بر اساس همان قرارداد 1956 خواهد بود و این موضوع باید بین شمال و جنوب سودان حل گردد.

با توجه به سابقه جنگ و تخاصم  در منطقه و شکل گیری ذهنیت نظامی در بین سران فعلی این امکان وجود دارد که چندان نتوان به سیستم دموکراسی در این کشور جدید، دلخوش بود.

2) چالش ها در بعد اقتصادی

مهم‌ترین نگرانی اقتصادی فقدان زیر‌ساخت‌های لازم در جنوب مانند راه راه‌آهن، انتقال نیرو، آب، بهداشت و رفاه اجتماعی است. فقدان زیرساخت‌ها، مانع بهره‌برداری کامل از منابع طبیعی این منطقه خواهد بود. به هر حال مدیریت منابع طبیعی و توزیع آن، عامل کلیدی برای توسعه پایدار در منطقه جنوب خواهد بود. نیازمند علاوه بر این جنوب نیازمند تنوع‌بخشی به منابع خود دارد. از مهم‌ترین صادرات سودان نفت می‌باشند بر اساس آمار جنوب سودان 85٪ از کل نفت سودان را دارا می‌باشد  که در حدود 98 درصد از درآمد فعلی این منطقه را تشکیل می دهد. علاوه بر این منابع الوار، سنگ اوره مس، کروم و…  در این کشور وجود دارد.

3) چالش ها در بعد اجتماعی

مشکلات تنوع قومی و نژادی و همچنین وجود آوارگان داخلی چالش‌های اجتماعی و اقتصادی به این منطقه وارد خواهد کرد. به خاطر وجود جنگ در این منقطه سیستم آموزشی و رفاه اجتماعی کافی وجود ندارد. در این منطقه تنها 37٪ از مردم  تحصیلات مقطع دبیرستان را طی کرده‌اند. هرچند که مهاجرین که دارای تحصیلات و تجربه بیشتری می‌باشند در تلاش برای بازگشت به کشور می‌باشند. همچنین وجود بی‌عدالتی تاریخی ممکن است باعث تبعیض و آشوب‌های سیاسی گردد.

علاوه بر این عدم وجود سرویس‌های اساسی خدماتی – بهداشتی نیز از دیگر مشکلات است به طوریکه بیش از 80 درصد از مردم از امکانات بهداشتی برخوردار نمی‌باشند، و عمدة منبع تامین آب آنها از گودال‌ها و چاه‌های بدون حفاظت می‌باشند و یا حدود 6/50 درصد از جهت 2/8 میلیون این کشور با درآمد زیر خط فقر زندگی می‌کنند.

جنگ و فقر مهم‌ترین دلایل ناامنی غذایی در سودان بوده است و جنوب سودان از این لحاظ به شدت وابسته به کمک‌های خارجی می‌باشد.  علاوه بر این باید از مشکلاتی مانند فقدان شبکه حمل و نقل داخلی، فقدان نهادهای اجرایی قوی، وجود فساد و ارتشاء، وجود درگیریهای داخلی بین فرمانداران  و … نام برد . در کنار  آن به نظر می‌رسد با وجود ذخایر غنی نفتی،  شیوة نئوپاتریموینال و سیستم ارباب – رعیتی در این کشور حاکم گردد.

با توجه به وجود این مشکلات تحلیل‌گران نسبت به ایجاد یک دولت ورشکسته در این منطقه در صورتی که نتواند بر مشکلات فائق آید، هشدار داده‌اند. به طور مثال در سال 2010 سازمان سیا در یک بیانه اعلام کرد که در طول 5 سال آینده احتمال کشتار جنگی یا قتل عام در منطقة جنوب سودان وجود دارد. باید توجه داشت که دولت جدید نیازمند آرامش برای بازسازی این کشور جنگ زده و همچنین بازسازی و ایجاد زیر ساخت‌های لازم برای یک کشور می‌باشد.  این امر علیرغم جدایی،  به دلیل وابستگی متقابل شمال و جنوب در تاریخ، زیر ساخت‌ها و منابع؛ نیازمند اصل همسایگی خوب با شمال و دیگر همسایگان است.

ایران و جمهوری جنوب سودان:

جمهوری اسلامی ایران نیز علیرغم تاکید قبلی بر یکپارچگی شمال و جنوب سودان به عنوان بزرگترین کشور مسلمان این قاره، باید این واقعیت را بپذیرد و برای ارتباط با این کشور به عنوان یک واحد سیاسی جدید برنامه ریزی نماید. زیرا غفلت و تاخیر در  این موضوع  باعث می گردد که کارگزاران سیاسی جمهوری جنوب سودان دارای سوء برداشت گردند و این امر باعث گردد که فضا برای  عرصه فعالیت دشمنان و رقبا ما بیشترشود. به نظر می رسد که کارگزاران کشور می بایست بعد از موافقت نامه صلح شمال و جنوب در سال 2005 اقدام به راه اندازی کنسولگری و دیگر نمایندگی ها در این منطقه می نمودند تا فارغ از هر نوع نتیجه در رفراندوم، سابقه حضور ما بیشتر می گردید امری که از طرف  بعضی از کشورها در طول این مدت شاهد آن بوده ایم.