مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
ترکیه و عراق دارای روابط تاریخی گسترده‌ای بوده و در پاره‌ای از زمان ها بخش هايي از ترکیه به همراه عراق، در شمول امپراتوری‌هایي چون ماد و ساسانی و بعد ها هم بخشی از امپراتوری‌های اسلامي بوده است. پس از استقلال عراق هم روابط دو کشور فراز و فرودهای بسیاری دیده اما روابط میان دو کشور همسایه، یعنی عراق و ترکیه، که از ابتدای سال 2012 رو به تیرگی نهاده است و به نظر می‌رسد همچنان روندی سردتر همراه با پیامدهای مختلفی خواهد داشت. در اين راستا با توجه به روابط كنوني دو كشور گفتگويي با محسن حكيم عضو شوراي رهبري مجلس اعلاي اسلامي عراق انجام داده ايم:
واژگان كليدي: تداوم تيرگي روابط عراق و تركيه، پيامدهاي تيرگي روابط عراق و تركيه، تنشهاي روابط تركيه و عراق، مكانيسم تنش زدايي روابط عراق و تركيه، آينده روابط عراق و تركيه
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به سخنان رهبران دو كشور در مورد اختلافات و اتهامات دو كشور به همديگر مهمترين حوزه هاي اختلاف دو كشور در چه مسائلي است؟
بازگشت به مباني سياست خارجي و احترام به حقوق بين الملل از سوي هر دو سو مي تواند حلال مشكلات باشد. به اين معنا كه سياستهاي تركيه بايد مبتني بر احترام متقابل، حسن همجواري، عدم دخالت در امور ديگر كشورها و همچنين احترام به حاكميت كشور عراق باشد همانگونه كه عراق نيز اين رفتار ها را بايد در نظر داشته باشد. در اين حال با توجه به وجود مشتركات گسترده بين دو كشور به نظر ميرسد اين مشكلات مي تواند در چارچوبي منطقي و عقلاني و بر پايه منافع ملي هر دو كشور تعريف شود و اختلافات حل گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: طی دو سال گذشته بمباران پی در پی شمال عراق توسط جنگنده های ترکیه ، حمایت ترکیه از معاون سابق و فراری رییس جمهوری عراق ، سفر وزیر امور خارجه ترکیه به کرکوک بدون کسب اجازه از بغداد و … موجب سردی در روابط ترکیه با عراق شده است. اكنون هم برخي رسانه هاي تركيه هم عدم معرفی سفیر عراق در ترکیه را نشانه ای مهم از روابط تیره دو همسایه دانسته اند. آیا تاخیر در معرفی سفیر عراق در ترکیه ناشي از روابط پرتنش آنکارا و بغداد است؟
بدون ترديد كشور تركيه كشور بزرگ همسايه عراق است و در طول تاريخ روابط مثبت و گرمي بي دو ملت ترك و عراق وجود داشته و براي نخستين بار نيز نيست كه ما شاهد تيرگي روابط بين دو كشور هستيم. در اين حال اكنون بايد اختلافات موجود در چارچوبي منطقي و عقلاني و بر اساس منافع مشترك حل گردد. البته عدم تعيين سفر عراق در تركيه فقط مختص تركيه نيست. چرا كه در آينده نزديك مجموعه اي از سفيران جديد عراق در كشورهاي مختلف تعيين خواهند شد. يعني ما ليست جديدي از سفرا را براي كشورهاي مختلف خواهيم داشت و برخي از سفيران هم با توجه به پايان ماموريت خود برخواهند گشت و سفيران جديد كار آنها را ادامه خواهند داد. بنابراين به نظر نمي رسد اين موضوع فقط مختص تركيه باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در پی تشدید تنش میان بغداد و آنکاراˈ نوری المالکیˈ نخست وزیر عراق چهار پيش شرط دولت خود برای ترمیم روابط سیاسی با ترکیه را اعلام کرد. در اين حال در حوزه امنيتي مهم ترين درخواست هاي شما از تركيه چيست؟
دولت عراق مكررا نسبت به تجاوز هواپيماها و نيروهاي ارتش تركيه به عراق و كردستان عراق حساس بوده است و در همين زمينه نيز بيانيه هايي داده و اين رويكرد تركيه را محكوم كرده است. بنابراين به نظر مي رسد كه در بستر كار مشترك امنيتي و در راستاي مبارزه با تروريسم و تعريف منافع امنيتي مشترك دو كشور در منطقه مي توانند ارتباط خوب امنيتي داشته باشند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در دو ماه اخير در برخي از رسانه هاي منطقه برخي تحليلها به تلاش تركيه براي تشكيل ارتش آزاد عراق اشاره شده است. اين امر چگونه مورد بررسي شما به عنوان عضو شوراي رهبري مجلس اعلاي اسلام عراق قرار مي گيرد؟
اين خبرها خبرهايي رسانه اي است و بنده شخصا از اين امر مطلع نيستم. در اين حال اين خبر خبري رسانه اي بود و من هم نه مي توانم آن را رد و نه مي توانم تشكيل چنين ارتشي توسط تركيه را تاييد كنم.
مركز بين المللي مطالعات صلح: از سال 2003 تا شاهد افزایش مبادلات اقتصادی میان ترکیه و عراق هستیم و ترکیه در عرصه‌ی اقتصادی عراق و در حوزه‌ی انرژی جنوب و شمال این کشور، سرمایه‌گذاری در حوزه‌های زیربنایی و فروش کالاهای خود در عراق حضور داشته است. اما دولت عراق سخت‌گیری‌های بیشتری در قبال شرکت‌های ترکیه‌ای در ماه‌های اخیر به عمل آورده است و در ماه دسامبر 2012 دولت عراق، شرکت دولتی نفت ترکیه را از این کشور اخراج کرد. پيامدهاي افزايش تنش در حوزه اقتصادي چيست وآيا تداوم تيرگي روابط باعث محرومیت بیشتر ترکیه از بازار رو به رشد عراق ميشود؟
در روابط كشورها موضوعات مختلف اقتصادي، امنيتي علمي و … مد نظر قرار دارد و وقتي كه بين دو كشور تيرگي روابط ايجاد مي گردد در همه اين موضوعات و عرصه ها تاثير مي گذارد. در اين حال آرزو و اميد ما اين است كه اختلافات بين دو كشور هر چه سريعتر به شكلي حل و فصل گردد و شاهد گسترش روابط در همه صحنه ها و حوزه ها باشيم.
بنا به اطلاعات دولتي عراق سطح تبادل تجاري بين تركيه عراق به شدت كاهش يافته است و تاثير شگرف و عميقي بر روابط اقتصادي بين دو كشور گذاشته است. ما اميداوريم كه با حل مشكلات سياسي بين دو كشور تراز تجاري دو كشور به شكل گذشته برگردد و روابط در جايگاه تاريخي خود قرار گيرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نخست وزیر عراق احترام گذاشتن به دولت و ملت عراق، عدم تجاوز به حریم هوایی کشور، عدم مداخله در مسائل داخلی عراق را شرایيط مهم برای ترمیم روابط سیاسی با آنکارا دانسته است. در اين حال تركيه بايد چه رويكردي را در مورد روابط با اقليم كردستان مد نظر قرار دهد تا روابط با بغداد با آنكارا به سوي كاهش تنش حركت كند؟
با توجه به اينكه بر طبق قانون اساسي عراق سياست خارجي جزئي از سياست هاي دولت فدرال مركزي است. بنابراين اين ارتباطات در چارچوب دولت مركزي عراق قابل پيگيري است. همچنين خطوط كلي ايجاد ارتباط بين عراق و ساير كشورهاي ديگر را دولت مركزي عراق و وزارت خارجه عراق و هوشيار زيباري وزير امو خارجه عراق تعيين مي كنند و بايد در اين چارچوب روابط تركيه با اقليم كردستان را باز تعريف كرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اخيرا اردوغان نخست وزیر ترکیه از توجه به ساختار ایالتی در کرکوک، موصل و سلیمانیه سخن گفته است.اين امر نوعي دخالت به شمار مي رود؟
نخست اينكه موضوع اقليم و فدرال بودن كشور جزئي از قانون اساسي عراق است و دوم اينكه تعيين تكليف شكل نظام و چگونگي مديريت استانها در عراق از ويژگي هايي است كه به خود ملت عراق برمي گردد. بنابراين مردم عراق هستند كه تعيين تكليف چگونگي مديريت مناطق خود را انجام ميدهند نه تركيه.
مركز بين المللي مطالعات صلح: ترکیه در سالهاي گذشته با کشورهایی شامل عربستان سعودی، اردن هاشمی و کویت، جلساتی را برای ایجاد هماهنگی در امور و تحولات عراق برگزار کرده است. در گذشته هم دولتمردان ترکیه نوری مالکی و دولت این کشور را متهم به رفتاری تکروانه برای به حاشیه راندن دیگر اقلیت‌های قومی و مذهبی کرده اند. در اين حال با توجه به اعتراض هاي چندماه اخير در مناطق سني نشين عراق و بالا رفتن عكس اردوغان و نام تركيه آيا مي توان گفت نقش ترکیه در ناآرامی‌های عراق پررنگ است؟
برداشتن چنين عكس ها و پرچم هايي همانند اين نه تنها كمكي به حل مشكلات فعلي عراق نمي كند، بلكه باعث پيچيدگي و بغرنجي و سخت تر شدن روند امور خواهد شد. به نظر من راه حل بحران كنوني عراق راهكاري جز گفتگوهاي عراقي نيست و گرنه دخالت هر گونه نيروي خارجي در اينگونه از بحران ها نه تنها كمكي به حل بحران نخواند كرد، بلكه بر پيچيدگي آنها هم خواهد افزود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با در نظرداشت ديدارهاي كه رهبر حزب اتحاد دمكراتيك سوريه( از احزاب قدرتمند كردي كردستان سوريه) به رهبري صالح مسلم از بغداد داشته است. آيا اين امر به عنوان ابزار فشاري از سوي بغداد بر ضد تركيه بوده است؟
اين ديدارها توسط كردهاي سوريه و در چارچوب حل پرونده سوريه انجام مي گيرد. چنانچه عراق هم طرحي را براي خروج از بحران سوريه ارئه داده است و ابتكار عملي را مشخص كرده است. در چارچوب اجراي اين طرح بغداد ديدارهاي را با ساير طرف ها معارض سوريه و براي حل مشكل و نزديك سازي ديدگاه ها بين دولت و معارضان سوريه ترتيب داد است. بنابراين ديدار اين حزب كردي در اين چارچوب است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: شما به عنوان عضو شوراي رهبري مجلس اعلاي اسلامي عراق راه حل تنش زدايي از روابط تركيه و عراق را چه مي دانيد؟
بين دولت ها بعضا اختلافاتي نسبت به بعضي مسائل سياسي پيش مي آيد و بايستي در اين زمينه در چارچوب گفتگو، تفاهم، همبستگي و چانه زني مبتني بر مصالح و امنيت ملي هر دو كشور حل گردد. مبناي اين گفتگو هم همانگونه كه گفته شد بايد احترام متقابل، عدم دخالت در امور كشور، حسن همجواري و سياست همزيستي مسالمت آميز باشد. اين امور هم مباني سياست خارجي عراق بوده است و آن را به گونه رسمي اعلام كرده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نزدیکی فزاینده‌ی روابط دیپلماتیک و اقتصادی آنکارا با اربیل (مرکز حکومت اقلیم کردستان عراق) باعث تنش‌ها فزاينده میان بغداد و آنکارا شده و اخیرا هم مذاکراتی میان دولت ترکیه و حکومت اقلیم کردستان عراق برای کشیدن یک خط لوله‌ی نفتی جدید از کردستان عراق به ترکیه صورت گرفته است. آيا این امر هم باعث گسترش تنش بین ترکیه و دولت مرکزی عراق خواهد شد؟
با توجه به اهميت موضوع انرژي و تاثيرگذاري اين امر بر كل روند و پروسه روابط عراق با كشورهاي همسايه از يك سو و همچنين عراق و اقليم كردستان بايستي معادله و قانوني براي توافق مركز و اقليم كردستان انجام گيرد. به اين معنا كه توافقات انجام شده با غير از مركز و بدون رضايت و اطلاع دولت مركزي به نظر بر تشنهاي موجود بين دولت عراق و تركيه خواهد افزود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آينده روابط دو كشور عراق و تركيه به چه گونه اي پيش خواهد رفت؟
ما اميدواريم با توجه به نزديكي بين اقليم و مركز و اينكه يكي از حوزه هاي مورد اختلاف بين تركيه و عراق انتقال انرژي است، هر گونه توافق بين عراق و اقليم ميتواند كمكي در راستاي تنش بين تركيه و عراق داشته باشد. اگر چه تنش هاي موجود به نظر فراتر از اين موضوع است. در اين حال در صورتي كه مطالبي كه براي تنش زدايي مورد اشاره قرار گرفت مورد لحاظ قرار گيرد، به نظر ميرسد اين روابط قابل ترميم باشد. اما شرط آن است كه اين مباني و چارچوب و مكانيسم ها مورد توجه قرار گيرد.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
