تشكيل كابينه ميقاتي؛ آغازي بر مشكلات بنيادين

سيد مهدي مدني

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

بيان رويداد:

نجيب ميقاتي نهايتا پس از پنج ماه تاخير، موفق شد كابينه لبنان را شكل دهد. اين در حالي است كه به نظر مي رسد شكل بخشي به اين مهم، نه آخرين اقدام كه اولين قدم براي اداره امور لبنان مي باشد. سوالي كه در وهله اول به ذهن مي آيد آن است كه تشكيل اين كابينه به معناي اتمام مشكلات پيش روي نجيب ميقاتي براي سياست ورزي در عرصه لبنان است؟ بي شك پاسخ به اين سوال منفي است. آنچه در اين نوشتار مورد بررسي قرار مي گيرد نگاهي است به چالش هاي پيش روي دولت نوپاي لبنان. در اين مجال كوشش مي گردد تا اين مهم در دو عرصه داخلي و خارجي مورد بررسي قرار گيرد و نشان داده شود كه ميقاتي راهي بس سخت در پيش روي دارد.

تحليل رويداد

سر انجام پس از پنج ماه تاخير نجيب ميقاتي اعضاي كابينه را براي اخذ راي اعتماد معرفي كرد. همچنين اين كابينه بيانيه وزارتي خود را نيز منتشر كرد تا مسير خود براي سال هاي آينده را مشخص سازد.

تاكيد مجدد بر مثلث ارتش، ملت و مقاومت در مقابله با تجاوزات و جاسوسي اسرائيل، رد سياسي كاري در دادگاه بين‌المللي، تلاش براي آزادي امام موسي صدر، تلاش براي پايان دادن به اشغال اراضي لبنان از سوي رژيم صهيونيستي و توقف اقدامات خصمانه و جاسوسي اين رژيم در لبنان، تعهد دولت به تمام بندهاي قطعنامه 1701 سازمان ملل و تعهد به همكاري با نيروهاي بين‌المللي، تقويت مناسبات با كشورهاي دوست و برادر بويژه كشورهاي اروپايي و تعهد به اجراي توافق طائف در زمينه برپايي مناسبات ممتاز با سوريه ، احترام به قطعنامه‌هاي بين‌المللي و تلاش براي فعال سازي نقش لبنان در سازمان ملل بگونه‌اي كه امكان دفاع اين كشور از آرمان‌هاي عادلانه و برحق خود بويژه موضوع فلسطيني را فراهم نمايد، تمايل به آشكار شدن حقيقت در باره ترور رفيق حريري همراه با تحقق عدالت، به دور از سياسي كاري يا انتقام گيري و همچنين تهيه قانون جديد انتخابات در لبنان و تلاش براي جستجوي منابع نفتي و گازي از بندهاي مصوب در بيانيه وزارتي كابينه ميقاتي بود.

اعضاي اين كابينه را افراد زير تشكيل مي دهند: محمد نجيب ميقاتي،نخست وزيرسني مذهب، سمير مقبل،معاون نخست‌وزير (مسيحي ارتدوكس نزديك به رئيس جمهور)، طلال ارسلان، وزير مشاور (دروزي – رئيس حزب دموكراسي عربي- فراكسيون تغيير و اصلاح در پارلمان  كه از اين سمت استعفا داده است.)، نقولا فتوش، وزير مشاور در امور نمايندگان پارلمان(كاتوليك – مستقل)، غازي العريضي، وزير كار و حمل و نقل (دروزي – جبهه مبارزه ملي)، علي قانصو، وزير مشاور (شيعي – حزب سوري قومي اجتماعي)، علي حسن خليل وزير بهداشت (شيعي – توسعه و آزادي وابسته به جنبش امل)، محمد الصفدي وزير امور مالي ( سني – وابسته به ميقاتي)، محمد فنيش وزير مشاور در امور توسعه اداري (شيعي – رئيس فراكسيون وفاداري به مقاومت در پارلمان لبنان)، وائل ابو فاعور وزير امور اجتماعي (دروزي – جبهه مبارزه ملي)، جبران باسيل وزير انرژي و منابع آبي ( ماروني – فراكسيون تغيير و اصلاح در پارلمان)، حسين الحاج حسن وزير كشاورزي (شعي – عضو فراكسيون وفاداري به مقاومت در پارلمان)، شربل نحاس وزير كار ( كاتوليك – فراكسيون تغيير و اصلاح در پارلمان)، فادي عبود وزير گردشگري ( ماروني – فراكسيون تغيير و اصلاح در پارلمان)، سليم كرم وزير مشاور (ماروني – جريان المرده وابسته به سليمان فرنجيه متحد حزب‌الله)، علاء الدين ترو وزير امور مهاجرين (سني – جبهه مبارزه ملي)، احمد كرامي وزير مشاور (سني – نزديك به ميقاتي نخست وزير )، ناظم الخوري وزير محيط زيست ( ماروني- از سهميه رئيس جمهور)، فايز غصن وزير دفاع (ارتدوكس وابسته به جريان المرده به رهبري سليمان فرنجيه)، شكيب قرطباوي  وزير كار (ماروني – فراكسيون تغيير و اصلاح در پارلمان )، عدنان منصور وزير امور خارجه (شعي – فراكسيون توسعه و آزادي در پارلمان)، نقولا نحاس وزير اقتصاد و بازرگاني (ارتدوكس – نزديك به ميقاتي)، مروان شربل وزير كشور (ماروني – توافق بين رئيس جريان آزاد ملي به رهبري ميشل عون با سليمان )، الياس طابونجيان وزير صنايع (ارمني – از فراكسيون تغيير و اصلاح در پارلمان )، وليد الداعوق وزير اطلاع‌رساني (سني – نزديك به ميقاتي)، بانوس مناجين وزير مشاور (ارمني- فراكسيون تغيير و اصلاح در پارلمان )، حسان دياب وزير امور تربيتي (سني – نزديك به ميقاتي)، غابي ليون وزير فرهنگ ( ارتدوكس- فراكسيون تغيير و اصلاح در پارلمان)، نقولا صحناوي وزير ارتباطات (كاتوليك – فراكسيون تغيير و اصلاح در پارلمان) و فيصل كرامي وزير ورزش و جوانان (سني – 8مارس).

البته در راه تشكيل كابينه ميقاتي با مشكلات متعددي مانند سهم خواهي هاي گروه هاي 8 مارس، سنگ اندازي 14 مارسي ها، دست نشانده خواندن ميقاتي و مهره حزب ا… خواندن وي رو به رو بود كه البته دراين مجال نمي خواهيم اين موضوع را بررسي كنيم. اينك ميقاتي در اين راه با مشكلات متعددي مواجه است كه در يك نگاه كلان مي توان اين مشكلات را به دو بخش خارجي و داخلي تقسيم كرد.

1-مشكلات داخلي پيش روي ميقاتي:

آنچه به عنوان مشكلات داخلي پيش روي كابينه نوپاي ميقاتي شامل مواردي چون سنگ اندازي جبهه 14 مارس، فساد گسترده داخلي، مشكلات اقتصادي مزمن و بدهي هاي خارجي و نهايتا سلاح مقاومت و دست نشانده خواندن ميقاتي از جانب مخالفان مي باشد.

الف) سنگ اندازي جبهه 14 مارس:

پس از آنكه كابينه لبنان در پي سفر سعد حريري به آمريكا فرو پاشيد و سعد حريري از نخست وزيري بركنار شد، حريري لحظه اي از مبارزه با طيف مقابل كوتاهي نكرد. به هر حال حريري در توهمي به سر مي برد كه چون پدرش نخست وزير بوده، بايد نخست وزيري در خاندان حريري باقي بماند و لذا حاضر نبود و نيست كه كس ديگري را در كسوت نخست وزيري مشاهده كند.

در اين راه حريري كوشيد تا به ابزار هاي متعددي متوسل شود. اولين اقدام حريري پر رنگ كردن علقه هاي سني گري در برابر شيعيان بود. وي كوشيد تا از طريق رسانه هاي وابسته به خود و همسو وي را خائن به اهل تسنن بخواند. چرا كه به زعم وي ميقاتي از راي سني ها به مجلس راه يافته بود و حال با حزب ا… شيعي هم پيمان شده است. علاوه براين حريري به رويارويي هاي خياباني متوسل شد و كوشيد تا از طريق آشوب هاي خياباني ميقاتي را از راه رفته باز گرداند.

اتهام افكني هاي حريري به ميقاتي به پر رنگ كردن اختلاف افكني ميان شيعه و سني محدود نماند. بلكه وي كوشيد تا ميقاتي را دست نشانده ايران و حزب ا…. بخواند و كابينه وي را عاملي براي نفوذ بي حد و حصر ايران در لبنان جلوه دهد. وي در تجمعي كه در بيروت برگزار كرده بود ( در حالي كه كت خود را به نشانه آزادگي از تن خود در آورده بود) به طرفدران خود گفت كه لبنان آزاد است و مي خواهيم آزاد باشيم نه تحت انقياد ايران و سوريه.

شيوه ديگري كه حريري در پيش گرفت تحريم كابينه ميقاتي بود. علي رغم اعلام هاي مكرر ميقاتي مبني بر اينكه وي دولتي لبناني و فرا جناحي تشكيل مي دهد، حريري حاضر نشد كه در كابينه وي شركت كند و به تعبيري وي را تحريم كرد . به هر حال بايد در نظر داشت كه بافت جامعه لبناني همچنان براساس انگاره هاي قبيله اي استوار است و كسي كه نتواند گروه هاي مخالف را با خود همراه كند نمي تواند در سپهر سياسي لبنان به طور موفق عمل كند. لذا اين نيز چالش ديگري براي ميقاتي به حساب مي آيد.

البته حريري هنوز هم بيكار ننشسته و علي رغم آنكه اعضاي كابينه مشخص شده مي كوشد تا حد امكان ميقاتي را با مشكل مواجه كند. زماني كه كابينه ميقاتي وارد كاخ نخست وزيري شد وي از آنها استقبال نكرد و ترجيح داد تا از فرانسه تحولات كشورش را مورد پيگيري قرار دهد.  وي مدتي است راهي فرانسه شده است و در آنجا مي كوشد تا سياست هاي خود را محقق كند.

ب) پرونده ترور رفيق حريري و تبعات آن:

يكي ديگر از مشكلات پيش روي ميقاتي نحوه تعامل وي با پرونده ترور رفيق حريري است. وي با پرونده اي درگير است كه اتهام افكني شديدي عليه حزب ا… را در دستور كار خود قرار داده است. در صورتي كه ميقاتي خواسته هاي اين پرونده مبني بر تحويل متهمان را در دستور كار خود قرار دهد، بايد با حزب ا… رو به رو شود كه از يك طرف سهم به سزايي در كابينه دارد  و از طرفي پيشتر اعلام كرده كه تحت هيچ عنوان با دادگاه همكاري نمي كند و راي صادره از آن را نيز نمي پذيرد. سيد حسن نصرالله اين نكته را بار ديگر در فرداي صدور كيفرخواست اوليه تكرار كرد و اعلام كرد كه تحت هيج عنوان اعضاي مقاومت را به دادگاه تسليم نمي كند. ميقاتي در مورد پرونده ترور رفيق حريري در يك دو راهي سرنوشت ساز قرار دارد. عمل به دستورات قاضي پرونده مساوي است با رويارويي با حزب ا… و عدم قبول راي قاضي نيز مصادف است با جبهه گيري در برابر غرب و حاميان روند دادرسي صوري قتل حريري.

اينك كيفرخواست اوليه دادگاه رفيق حريري به سعید میرزا، دادستان كل لبنان در 136 صفحه ارائه شده و كمیته تهیه بیانیه هیأت دولت متشکل از 11عضو دولت جدید لبنان در جلسه خود احترام لبنان به حکم دادگاه حریری را مشروط به پرهیز از سیاسی کاری و انتقام گیری این دادگاه و آسیب نرساندن این حکم به وحدت،آرامش و ثبات لبنان کردند. رسانه های لبناني در روزهاي گذشته نوشته اند که در این کیفرخواست اسامی حسن عیسي، مصطفی بدر الدین، اسد صبرا و سلیم عیاش ذکر شده است.

نكته قابل تامل اينجاست كه اعلام كيفرخواست ابتدايي و اعلام 4 متهم پس از معرفي كابينه ميقاتي و اعلام بيانيه وزارتي است و اين خود نشان از يك اقدام سازماندهي شده عليه دولت ميقاتي دارد. علاوه بر اين ذوق زدگي و خوشحالي همپيمانان 14 مارس در قبال انتشار اين كيفرخواست نيز جاي تامل دارد. براي مثال، «سمیر جعجع» ، رئیس حزب نیروهای لبنانی در گفتگو با العربیه به دولت لبنان هشدار داده است در صورت مخالفت با همکاری با دادگاه بین المللی ترور حریری، دولت لبنان در وضعیت بین المللی و عربی دشواری قرار خواهد گرفت. «عاطف مجدلانییکی» دیگر از اعضای المستقبل نيز در این رابطه مدعی شد: صدور این کیفرخواست به مثابه هدیه ای برای خون شهدای پاک لبنان به ویژه رفیق حریری نخست وزیر اسبق لبنان است. وی افزود: این کیفرخواست نخستین اقدام در راستای دستیابی به عدالت محسوب می شود. سعد الحریری نیز مدعی شد: صدور حکم کیفرخواست یک لحظه تاریخی ویژه در لبنان به شمار می رود. وی ادعا کرد : هیچکس بهانه ای برای فرار از چنین مسئولیتی ندارد. زمان کشتار به پایان رسیده است و زمان برقراری عدالت نزدیک است. نخست وزیر سابق لبنان با تعیین تکلیف برای دولت میقاتی گفت : دولت باید با دادگاه بین المللی همکاری کند و متهمان ترور رفیق حریری را تحت پیگرد قرار دهد. «انطوان زهرا» یکی دیگر از اعضای جریان 14 مارس نیز مدعی شد : ما به عدالت بین المللی ایمان آوردیم و صدور کیفرخواست ثابت کرد که این دادگاه عادلانه فعالیت می کند.

حال بايد ديد كه در ادامه ميقاتي چه برنامه اي را براي حل و فصل اين پرونده در پيش خواهد گرفت. البته بايد گفت كه در بيانيه وزارتي كه از سوي دولت ميقاتي منتشر شد، به مثلث ارتش، ملت و مقاومت براي مقابله با تجاوزات اسرائيل تاكيد شده است.

البته در بعد مشكلات داخلي همچنين مي توان به حجم بديهي هاي خارجي و فساد مالي در لبنان اشاره كرد. في الواقع سياست هاي اقتصادي اعمال شده توسط حريري در مقروض ساختن لبنان سبب شده تا وضعيت معيشتي لبناني ها چندان مناسب نباشد و اين امر مي تواند به عنوان يك ميراث شوم خود را در بزنگاه ها نمايان كند و به دولت ميقاتي ضربه بزند.

2-مشكلات خارجي پيش روي كابينه ميقاتي

علاوه بر مواردي كه در كابينه ميقاتي را از داخل تهديد مي كند، مي توان مولفه هايي را برشمرد كه مي تواند ميقاتي را با دشواري هايي مواجه كند.

الف) نا آرامي ها در سوريه

يكي از مشكلاتي كه نجيب ميقاتي در آينده نه چندان دور با آن رو به رو مي شود، نا آرامي هاي سوريه است. بي شك سوريه نقش مهمي در سپهر سياسي لبنان ايفا مي كند كه اين امر سابقه اي بيش از 30 سال دارد. حتي تشكيل كابينه ميقاتي نيز پس از سفر نبيه بري به دمشق و ديدار با بشار اسد و صرف نظر كردن شيعيان از يك وزرات تحقق پيدا كرد كه اين امر نشاندهنده ميزان نفوذ سوريه درلبنان است. اينك نا آرامي هاي سوريه مي تواند در بروي عملكرد ميقاتي تاثير بگذارد. ميقاتي نيز به خوبي مي داند كه نبايد بيش از حد به سوريه تكيه كند. شايد سفر به عربستان را در همين زمينه بتوانيم تحليل كنيم.

ب) عدم همراهي غرب با كابينه ميقاتي

موضع گيري هاي اخير دولت هاي غربي خصوصا آمريكا و فرانسه نشان داده كه نگاه آنها به كابينه ميقاتي چندان مثبت نيست. آنها نه انتظار داشتند كه كابينه سعد حريري فرو بپاشد و نه انتظار داشتند كه كابينه ميقاتي تشكيل شود. آنها نيز نگاه دست نشانده بودن به كابينه  ميقاتي دارند و شايد به همين دليل شرط استمرار كمك به دولت ميقاتي را خلع سلاح حزب ا… و جلوگيري از ورود سلاح براي مقاومت دانسته اند. ضمن اينكه بايد يادآور شد، فرانسه نيز اين روزها ميزبان سعد حريري است و اين كشور همگام با حريري در صدد است تا كابينه ميقاتي را سرنگون كند.

ج) عدم پذيرش كابينه ميقاني از سوي دولت هاي شيخ نشين

روابط ديرينه شيخ نشين هاي خليج فارس با خاندان حريري از جمله مولفه هاي مهم پيش روي ميقاتي  است. روابط ديرينه خاندان سعودي با خاندان حريري از يك طرف و از طرفي كمك هاي مالي اين شيخ نشين ها به لبنان از جمله دلايل مهم بودن اين بازيگران در لبنان است. اين شيخ نشين ها همواره در كنار سعد حريري بودند و حتي در زمان هاي رويارويي حريري با مقاومت از كمك هاي سياسي و مالي خود دريغ نمي كردند. بي شك دولت ميقاتي از آن جهت كه مورد تحريم جبهه 14 مارس و حريري قرار گرفته، نمي تواند روابط خود را در حد اعلا با اين شيخ نشين ها گسترش دهد. لذا ميقاتي بخشي از حمايت هاي خود را در جهان عرب از دست مي دهد. البته در اين ميان بايد قطر را استثنا كرد ولي در يك نگاه كلي نمي توان چندان به روابط ميقاتي با اين كشورها خوش بين بود. البته اين را بايد گفت كه ميقاتي سياست مداري عملگراست و آن طور كه برخي از رسانه ها در هفته اي اخير مدعي شده اند وي در صدد است تا سفري را به عربستان داشته باشد.

د) تضاد و رويارويي هميشگي با اسرائيل

به اين موارد درگيري ها و رويارويي هميشگي با اسرائيل را بايد اضافه كرد. در هفته هاي گذشته بارها و بارها خبر نقض حريم هوايي لبنان توسط نيروي هوايي اسرائيل مخابره شده است. درگيري هاي مرزي در سال گذشته، مسئله روستاي غجر و همچينين درگيريها با حزب ا… از جمله موارد است كه ميقاتي با آن ها روبه رو است و به عنوان يك چالش براي ميقاتي بايد در نظر داشت.

نتيجه گيري و  دورنماي آينده:

به هر حال پس از مدت ها كابينه اي در لبنان تشكيل شده كه مدعي است كه بر اساس مولفه هاي ملي – لبناني و نه قومي و طايفه اي تشكيل شده است. به همين دليل اين كابينه از جهات مختلف مورد هجمه قرار خواهد گرفت. بايد دانست كه لبنان كشوري است كه توافقات داخلي آن بايد به تصويب قدرت هاي ذي نفوذ در آن برسد و حال كه دولتي در آن تشكيل شده كه رضايتمندي برخي از اين قدرت هاي ذي نفوذ مانند آمريكا، فرانسه و عربستان به رسميت شناخته نشده، مي توان انتظار روزهاي سخت براي ميقاتي داشت. خاصه آنكه در اين راه ميقاتي همراهي سوريه را به علت مشكلات داخلي ( حداقل در ماه هاي نه چندان نزديك ) ندارد.

در اين ميان جبهه موافق ميقاتي تمام تلاش خود را بكار خواهد گرفت كه براي يكبار هم كه شده به مردم لبنان نشان دهد كه مي توان در لبنان دولتي داشت كه عاري از نفوذ غرب باشد. لذا در ماه هاي آينده شاهد بكارگيري توان حداكثري كابينه براي رفع و رجوع امور مردم خواهيم بود. در اين ميان مي توان سفرهاي ميقاتي براي گسترش روابط خارجي و براي خروج از تنگناي ديپلماتيك را به انتظار نشست.