دکتر مهدی مطهرنیا
آینده پژوه سیاسی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
ترکیه و نگاه به عراق و سوریه
ترکیه بازیگر محوری در منطقه است. اگر بخواهیم منطقه خاورمیانه را از منظر کنشگران اصلی تقسیم بندی کنیم، یک مکعب حاصل می شود که در چهار ضلع آن، ایران، عربستان، ترکیه و مصر قرار دارند. اگرچه اسرائیل نباید به عنوان بازیگر منطقه ای خوانده شود، اما اسرائیل به عنوان یک بازیگر تحمیلی با تکیه بر قدرت های فرادستی همواره در منطقه نقش آفرینی کرده است. اگر چه باید بگوییم عربستان، ترکیه، مصر و ایران قبل از انقلاب هم این گونه بوده اند، اما ریشه ی جغرافیایی، قومی و نژادی و به پیروی از آن، ریشه ی هویتی هرکدام از این کشورها، با وجود بسترهای گوناگون تاریخی در منطقه ی خاورمیانه شکل گرفته است. ترکیه را باید یکی از محوری ترین بازیگران منطقه ی خاورمیانه دانست. ترکیه با آمدن رجب طیب اردوغان و قبل از آن، حزب رفاه اردوکان یا دولت اسلام گرای ترک در آنکارا توانسته است سویه گیری های توسعه محورانه ی اسلام گرای ترکیه را با موفقیت های نسبی در منطقه ی خاورمیانه به الگویی از اسلام متعادل تبدیل کند. اسلام متعادلی که به نوعی ناسیونالیست ترک را حفظ می کند. اردوغان توانسته در اندام واره ی ناسیونالیست ترک، موفقیت هایی را کسب کند و به عنوان یک الگوی اسلام متعادل مطرح شود.
قبلا ترکیه تلاش کرد در رابطه با منطقه هاتای و همچنین مساله آب و کردها با سوریه کنار بیاید . بنابراین پیمانی امنیتی بین ترکیه و سوریه امضا و در این رابطه پیشرفت های قابل توجهی انجام شد و روابط بهبود یافت .اما با بهار عربی و شکل گیری نوعی جنبش در سوریه و حمایت های بی مهابای ترکیه از مخالفان رژیم اسد در سوریه ما شاهد نوعی بازگشت به وضعیت قبل از تحرکات استراتژیک ترکیه برای کاهش اصطکاک های خود با همسایگان بودیم. چنانچه اصطکاک موجود با سوریه به تهران نیز منتقل شد و به بغداد نیز تسری یافت . چنآنچه به حداقل رساندن چالش ها با همسایگان تا حدود زیادی رویکرد ارتجاعی پذیر یافت.
واژگان کلیدی: ترکیه و داعش ، ترکیه ، داعش ، رابطه ترکیه با داعش ، مناسبات ترکیه و داعش
ترکیه در دوران جدید
طراح سیاست خارجی ترکیه درصد است تا جایگاه منطقه ای ترکیه را افزون کند. اوغلو بر آن بودتا عمق نفوذ استراتژیک ترکیه را در منطقه خاورمیانه به فراسوی منطقه گسترش دهد و در این مسیر تلاش داشت تا زمینه هایی را برای به صفر رساندن چالشها و مسائل موجود با همسایگان خود ایجاد کند. رویکرد نخست یا اولویت استراتژیک در عرصه ی سیاست خارجی ترکیه سویه گری و رساندن به نقطه صفر مشکلات در عرصه سیاست خارجی بود. چرا که ضرورت دستیابی به عمق استراتژیک فرامنطقه ای مطرح شد. همچنین ترکیه در ابعاد منطقه به عنوان مدل و الگوی سازنده جهت ورود به قدرت بیشتر بودند. از این منظر ترکها تلاش کردند تا زمینه ای را پیدا کنند تا از یک سو الگوی اسلام میانه رو در برابر الگوی اسلام انقلابی در تهران و الگوی اسلام سنتی در ریاض باشند. از سوی دیگر ترکیه تلاش کرد با همسایگان خود کمترین تنش را داشته باشد.
قدرت گیری داعش و نگاه ترکیه
در شرایط کنونی دیدگاه های متفاوتی در مورد روابط ترکیه و داعش وجود دارد. عده ای ترکیه را در این زمینه مورد اتهام قرار میدهند که ترکیه از داعش حمایت کرده است. چرا که ترکیه در حوزه مسائل مربوط به سوریه عملا اجازه حمایت های تسلیحاتی و مالی را از راه هاتای به گروه های مخاف سوری عرصه میکرد تا این گروه ها پشتیبانی های منطقه ای و بین المللی را دریافت کنند. آنچه اکنون مطرح است حمایت ترکیه از داعش موجب اتهام به دولت از سوی نماینده حزب جمهوری خواه خلق شده است. وی در این کشور فاش کرد دولت ترکیه رهبران داعش را در بیمارستان های دولتی درمان میکند. از این سو به بعد این امر در صحنه سیاسی ترکیه مطرح بود اگر چه داوود اوغلو به این نکته جواب داد اما هنوز هم هاله ای از ابهام در مورد حمایت ترکیه از داعش در حوزه افکار عمومی مطرح است.
ترکیه همان گونه که در برخورد با مخالفین سوریه دچار پارادوکس و چالش بود، در برخورد با داعش هم دچار چالش هست. از یک سو همچنان که تحت فشار قرار دادن دولت سوریه، یعنی شخص بشار اسد و حامیان او در دمشق برای ترک ها یک فرصت است و همچنین تحت فشار قرار دادن عراق می تواند به عنوان یک فرصت برای ترک ها محسوب شود. اما از سوی دیگر نکته ی قابل تامل آن است که دفاع از داعش یا حمایت از داعش، توسط دولت ترک، اسلام گرایی موزون و متعادل و میانه رویی را (که اساسا آنکارا پرچم دار آن بوده است و تلاش کرده است یک نوع تعریف سیاسی از الگوی اسلامی در آنکارا ارائه بدهد) تا حدودی را زیر سوال ببرد و با چالش رو به رو خواهد کرد. چرا که رویکرد داعش تندروانه و برخواسته از فقه ظاهر گرایی اهل تسنن را به همراه دارد. از این جهت باید گفت موضع گیری های ترکیه حساس است. یعنی اکنون از یک طرف داعش به عنوان دولت اسلامی عراق و شام امروز پایتخت های کشورهای سوریه و عراق را به چالش فراخوانده و تا حدود زیادی ، این دو دولت را هدف قرار داده و ضعیف شدن آنها می تواند به نفع ترک ها در منطقه تمام شود. از سوی دیگر حمایت از داعش توسط ترکیه، چه حمایت های آشکار، چه حمایت های پنهان، تا حدود زیادی رویکردهای متعادلانه و میانه رویانه ی ترکیه را زیر سوال می برد.
آینده نگاه ترکیه به داعش و گروه های تروریست
نگاه ترکیه به داعش در پیروی از تحرک داعش در آینده معنا پذیراست. از نگاه من داعش در حوه عقلانیت ابزاری در منطقه کاربرد دارد و به بالطبع با توجه به فعل و انفعالاتی که ممکن است درمنطقه خاورمیانه روی دهد داعش نیز دچار تغییر و تحولات متفاوت خواهد شد. به نظر من نقطه گره مسائل مربوط به خاورمیانه در پرونده هسته ای ایران رقم میخورد. یعنی اگر پرونده هسته ای ایران با سویه گیری های مثبت در چارچوب بازی برد برد به نتیجه رسد در مسائل مربوط به خاورمیانه تغییر و تحولی آشکار رخ خواهد داد و مدیریت ناامنی در مسائل خاورمیانه به دکترین امنیت نسبی پیوند خواهد خورد. در این دکترین جغرافیای داعش از خاورمیانه به خاور دور منتقل خواهد شد. . لذا من براین باور هستم که با توجه به اولویت استراتژیک کشورهای فرامنطقه ای در سطح بین المللی جغرافیای هدف گروه های تروریستی در صورت حل و فصل نسبی پرونده های موجود در این منطقه به سوی خاور آسیا حرکت میکند. در این سو ترکیه نیز واگرایی ها و رودرویی هایی با داعش را در آینده نزدیک تجربه خواهد کرد. لذا ترکیه با توجه به رویکرد سازمان امنیت ملی ترکیه و پلیش در تقابل با داعش ترکیه در چارچوب منافع ملی خود با گروه داعش برخورد خواهد کرد .در واقع منافع ملی ترکیه به هیچ و جه ایجاب نمیکند که ترک ها از گروه های تروریستی حمایت کنند و این حمایت را در ارتباط با مسائل منطقه آشکارا مورد توجه قرار دهند.
