مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
بیش از 40 هزار نفر کشته و دهها میلیارد دلار هزینه، تنها بخشی از سه دهه کشمکش نظامی میان دولت و ارتش ترکیه با حزب شورشی کارگران کردستان ترکیه است؛ کشمکشی که از هنگام آغاز آن (1984) تا به امروز (2013) هیچگاه از طریق نظامی حل و فصل نگردیده است. از زمان تورگوت اوزال رئیس جمهور فقید این کشور حرکت هایی برای فصله دادن به مناقشه موجود در استانهای جنوب شرقی این کشور آغاز شد که این کوشش ها با مرگ نابهنگام و مشکوک وی ناتمام باقی ماند تا اینکه در دهه نخست از هزاره جدید، حزب عدالت و توسعه با شعار انجام اصلاحات در همه ارکان و سیاستهای گذشته روی کار آمد حزب مذکور نیز در قبال مساله کرد همزمان دو راهکار مذاکره پنهانی و ادامه درگیری مسلحانه را در پیش گرفت تا اینکه طی هفته های گذشته بطور آشکار رئیس سازمان امنیت این کشور اعلام داشت که نمایندگانی از سازمان مذکور اقدام به آغاز مذاکره با عبدالله اوجالان رهبر دربند پ.ک.ک کرده اند مذاکرات مذکور با ورود دو تن از اعضای حزب کُرد آشتی و دموکراسی (BDP) شکل جدی تری به خود گرفته است هرچند در این بین مخالفان مصالحه دولت و پ.ک.ک در پاریس اقدام به ترور سه فعال زن سرشناس عضو پ.ک.ک کرده اند؛ اما با اینجال دور دوم مذاکره با اوجالان آغاز گردیده است. در این بین برای بررسی هرچه بهتر مساله کرد در ترکیه و مذاکرات موجود میان دولت و اوجالان به سراغ یکی از متخصصین ترکیه ای مقیم تهران «مهمت کوچ» رفته ایم فردی که خود از نزدیک با مساله کردها و تلاشهای جدید حزب عدالت و توسعه برای حل آن آشنا است. لازم به ذکر است آقای کوچ تحصیلات عالیه خود را در دانشگاه تهران در مقطع دکترا و در رشته روابط بین الملل در حال سپری کردن است و از وی تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله در خصوص مسائل سیاسی ترکیه، ایران و عراق به دو زبان فارسی و ترکیه منتشر شده است. مشروح مصاحبه در ادامه خواهد آمد:
مشروح مصاحبه
لطفاً به عنوان نخستین سئوال بفرمایید که اساساً مساله کُرد در ترکیه از چه زمانی آغاز شد؟ و سیاست های دولت ترکیه در این خصوص از آغاز تا به امروز چه تغییراتی کرده است؟
آغاز مساله کرد در ترکیه امروزین درست به پیش از تاسیس جمهوری در این کشور توسط کمال مصطفی آتاترک باز می گردد. آتاترک پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی جهت رهایی کشور از اشغال نیروهای متحدین که در جنگ جهانی اول پیروز شده بودند و بسیاری از سرزمین های عثمانی را بین خود تقسیم کرده بودند، حرکت آزادی بخشی را برای نجات و آزادی بخش آناتولی در کشور آغاز می کند در حقیقت آنچه از امپراطوری بزرگ پیشین باقی مانده بود تنها شامل مناطق ترک نشین و کرد نشین بود. آتاترک برای دستیابی به اهداف خود جهت اخراج بیگانگان به همراهی کردها نیاز مبرم داشت لذا به آنان در ازای همکاری و همراهی وعده خودمختاری در کردستان را داد که حتی این مسئله در پیش نویس متن قانون اساسی 1921 مطرح شده است. اما پس از پایان جنگ آزادی بخش و تشکیل جمهوری و تالیف قانون اساسی جمهور ترکیه این وعده کنار گذاشته شد. در نتیجه این مساله منجر به نارضایتی کردها شد نارضایتی که منجر به بیش از 9 دهه شورش و قیام های بزرگ و کوچک در جای جای مختلف مناطق کردنشین گردید. که آخرین، طولانی ترین و قوی ترین این قیامها به مبارزه مسلحانه حزب پ.ک.ک به رهبری عبدلله اوجالان باز می گردد که بیش از سه دهه است که همچنان ادامه دارد. در مقابل ترکیه به شیوه های مختلف بخصوص اقدامات نظامی و قهرآمیز تلاش داشته است تا این شورش ها را مهار کند اما طی دهه اخیر کم کم راهکار سیاسی حل مساله در حال پررنگ تر شدن است چرا که ترکیه ای که امروزه می خواهد بر تحولات سیاسی-اجتماعی کشورهای عربی و خاورمیانه تاثیر بگذارد و نقش رهبری آینده در منطقه ایفا کند، به ناچار بایستی اول مشکلات داخلی خود را حل کند.
از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه شاهد انجام اقداماتی جدید و بعضاً جدی برای حل مساله کرد در قالبی متفاوت از نظامی گیری پیشین بوده ایم ااصولاً این برنامه ها چه تاثیری بر مساله کرد در ترکیه گذاشته است؟
همانطور که شما اشاره کردید حزب عدالت و توسعه از همان زمان روی کار آمدنش در ترکیه، دست به انجام اقدامات اصلاحی گسترده و مختلفی زده است که این اصلاحات در مناطق کردنشین بطور ویژه نیز بوده است رهبران حزب مذکور تلاش داشته اند با انجام اصلاحاتی سیاسی و تغییر برخی قوانین به توسعه دموکراسی و آزادی های فردی در کشور دست زنند. اما باید تاکید کرد که رهبران سیاسی ترکیه ریشه اصلی مشکلات و نارضایتی ها در مناطق کردنشین را عدم برخورداری از حقوق طبیعی نمی دانند بلکه عقب ماندگی های اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و اجتماعی را علت اصلی می خوانند. لذا دولت تلاش دارد با اجرای برنامه های توسعه اقتصادی در منطقه، مردم منطقه را به خود جذب کرده و آنها را از زیر نفوذ پ.ک.ک درآورد. حزب عدالت و توسعه در قالب برنامه های اصلاحاتی خود از یک طرف اقدام به سرمایه گذاری های وسیع اقتصادی کرد و از طرف دیگر با راه اندازی شبکه تلویزیونی trt6 به زبان کردی و آموزش زبان کردی در مراکز آموزشی خصوصی، نوعی گشایش فرهنگی جدید را شروع کرد که می توان این اقدامات را در نوع خود و با توجه به رویه دولت های پیشین کاملاً شجاعانه قلمداد کرد. زیرا قریببه 9 دهه بود که نظام سیاسی ترکیه منکر وجود کردها می شد. این اصلاحات منجر به استقبال کردها از برنامه های دولت شد و می بینیم در چند انتخابات مختلف کردها رای نسبتاً بالایی به حزب عدالت و توسعه داده اند و یکی از عوامل پیروزی های انتخاباتی سه باره این حزب محسوب می شوند.
حال در حالیکه در سال 2012 سطح و حجم درگیری های میان ارتش و جنگجویان (گریلاها) پ.ک.ک افزایش قابل توجهی داشته است به ناگاه دولت از انجام مذاکراتی با عبدالله اوجالان رهبر محبوس این حزب خبر داده است، به نظر شما مهمترین دلایلی که باعث شده است ترکیه در این زمان به مذاکره با اوجالان دست بزند چه هستند؟ در حالیکه پیش از این حتی برخی از مقامات ترک خواهان اعدام او بودند؟
می توان برای این مهم دلایلی خارجی و داخلی را ذکر کرد در حوزه سیاست خارجی باید گفت ترکیه با آغاز تحولات انقلابی در کشورهای عربی تحت عنوان بهار عربی نقش موثرتری را دارد ایفا می کند و حتی نظام حاکم بر خود را یک الگوی مناسب برای کشورهای در معرض تغییر و دگرگونی می پندارد. لذا تلاش ترکیه جهت ایفای نقش راهبردی و مدعی الگو بودن در این تحولات در تضاد با نحوه برخوردش با مسئله کرد می باشد در نتیجهدبایستی این تضاد را از بین برده تا قدرت و نقش خود در خاورمیانه را در بلندمدت تقویت بیشتری کند. عامل خارجی دیگر را می توان متبط با رقابت های منطقه ای ترکیه دانست دولت ترکیه اگر بتواند مشکل کرد را در داخل کشور حل کند در این صورت آسیب پذیری بسیار کمتری در برابر کشورهای دیگر خواهد داشت.
اما در بعد مسائل داخلی ما در حال نزدیک شدن به موسم انتخابات در کشور هستیم و طبیعی است که آقای اردوغان بخواهد با حل این مسئله که در عین حال مهمترین و بزرگترین مشکل کشور نیز محسوب می شود از یکسو زمینه پیروزی مجدد خود در انتخابات آینده را فراهم سازد و از سوی دیگر مشکلی را حل کند که تا پیش از وی هیچیک از دولتهای پیشین موفق به حل آن نشده بودند معضلی که هزینه های سنگین جانی و مالی برای کشور داشته است.
مهمترین محورهای مطرح شده در گفتگوهای ایمرالی چه بوده و هستند؟
به باور من هدف نهایی مذاکرات برقراری صلح و پایان دادن به درگیریهای سی ساله است اما باید تاکید کرد که این روند طولانی و حساس بوده و نیازمند مدیریتی درست، دقیق و قدرتمند است.
برخی گفتگوهای ایمرالی میان دولت و اوجالان را نوعی تاکتیک دولت تنها برای پیروزی در انتخابات پیش رو ارزیابی می کنند دلیلی که شما نیز تا حدی به آن اشاره کردید، با این اوصاف تا چه میزان این گفتگوها را جدی می دانید؟ نشانه های جدی بودن و متمایز بودن دور جدید گفتگوها چه هستند؟
خیر من گفتگوها را جدی می دانم چون با توجه به تحولات منطقه و سیاست های جدید ترکیه، این مسئله باید حل و فصل شود. مهمترین نشانه جدی بودن این مذاکرات پنهان نکردن آن از مردم است. در حالکیه مذاکرات 2009 اسلو از مردم پنهان مانده بود و دیدیم در همان قدمهای نخستین عملیاتی شدن آن، با شکست مواجه شد. اما این بار مذاکرات پنهان نشده و حتی سعی می شود حمایت احزاب دیگر و سایر رهبران تاثیرگذار نزد افکار عمومی نیز جلب گردد.
حال با این اوصاف به نظر شما خواسته و اهداف دولت ترکیه در این گفتگو از اوجالان چیست؟
در گام اول عقب نشینی نیروهای پ.ک.ک از داخل مرزهای ترکیه بوده و گام بعدی خلع سلاح این نیروها است.
حال خواسته ها و اهداف اوجالان از دولت را در این گفتگو ها چه می دانید؟
تا کنون مطلبی در مورد خواسته ها و اهداف اوجالان به طور واضح افشا نشده است. ولی چنین به نظر می رسد که وی دنبال آن است تا حداقل حقوق ملت کرد در قانون اساسی آینده ای که در حال مذاکره بین احزاب حاضر در مجلس است، درج گردد، همچنین آموزش به زبان کردی در مدارس در مناطق کردنشین، حق دفاع از خود در دادگاهها به زبان کردی، آزادی قریب به 5000 هزار زندانی سیاسی کرد و … از دیگر خواسته های اوجالان باشد.
واکنش احزاب، گروهها و شخصیت های مختلف نسبت به مذاکرات انجام شده چگونه بوده است؟
حزب جمهوری خواه خلق موضع گیری مثبتی در پیش گرفته است ولی حزب ملی گرا شدیداً مخالف این مذاکره ها بوده و نگران است تا این مذاکرات زمینه ساز تجزیه کشور در آینده شود. اما در کل افکار عمومی نسبت به روند مذاکرات مثبت بوده و امیدوارند که این مذاکرات اینبار به نتیجه برسد.
آیا در حالی که اوجالان سالهاست در زندان حضور داشته و هیچ ارتباطی با رهبران و نیروهای پ.ک.ک نداشته، مذاکره با وی می تواند ثمره مثبتی داشته باشد؟آیا فرماندهان پ.ک.ک که بعضاً با اوجالان نیز اختلاف نظر دارند حاضر خواهند شد نتیجه مذاکراتی که خود در آن حاضر نیستند را بپذیرند؟
آقای اوجالان با اینکه نزدیک به 14 سال است که در زندان به سر می برد ولی تا کنون توانسته است نیروهای پ.ک.ک و رهبران آن حزب را تحت تاثیر گذاشته و رهبری خود را حفظ نماید. به نظر می رسد رهبران پ.ک.ک نیز در آینده در این مذاکرات دخیل شوند.
آمریکا به عنوان متحد ترکیه و کشوری که در منطقه نفوذ گسترده ای دارد در قبال مساله کرد در ترکیه چه مواضعی دارد؟
مقامات آمریکا موافقت و حمایت خود را از این مذاکرات اعلام کرده است.
نتایج مذاکرات ترکیه با اوجالان چه تاثیرات و پیامدهایی در عرصه سیاست داخلی ترکیه خواهد داشت؟
نتایج مذاکرات اگر مثبت باشد اول از همه خود حزب عدالت و توسعه از آن نفع برده و حکومتش را تا سال 2023 که صدمین سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه است تضمین می کند. از طرف دیگر کل مردم به یک آرامشی می رسند و از جنگ و درگیری که باعث کشته و زخمی شدن ده ها هزار نفر از طرفین شده است نجات می یابند. همچنین با حل این مسئله هزینه های سنگین مالی که صرف این قضیه می شد، به توسعه عمرانی و اقتصادی کشور اختصاص داده خواهد شد که کشور را می تواند به سرعت جلو ببرد.
در کل تا چه میزان به چشم انداز حل مساله کرد در ترکیه در سایه این گفتگوها امیدوارید؟
مسئله کرد و کردستان در ترکیه یک مسئله ریشه دار و اساسی بوده و به نظر نمی رسد به زودی به یک نتیجه قطعی برسد. ولی می توان گام به گام در طی چند سال آینده این مسئله را حل کرد. لذا توقع حل این مسئله در یک زمان محدود و کوتاه اشتباه است. ولی در مجموع باید بگویم که این مذاکرت،گامی جدی برای حل و فصل این مسئله است.
گفتگو از اردشیر پشنگ
