فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
امنیت جمعی،نگاه متفاوتي به سياست بين الملل دارد و تفکر اصلي و مرکزي حاکم بر آن می تواند امنیت نسبي کشورها را از طريق پذيرفتن تعهدات متقابل در خصوص محدود کردن توانايي هاي نظامي براي خويش تأمين کنند.در این رويکرد امنیتي علاوه بر دوستان ومتحدان ،کشورهاي غيرمتحد و غیر دوست هم ملزم به پذیرش محدوديت هاي فني بر رفتار می باشند. رعایت این محدوديت هاي قانوني ،از امتيازات متقابلي برخوردار می باشد. در الگوی امنیت جمعی ، رويکرد مبتني بر مشارکت و همکاري است، وامنیت بین بازیگران مشاعي تعريف مي شود لذا تهديدات عليه همه یکسان خواهد بود. این رويکرد، چون بر وابستگي متقابل تأکيد داردبیشتربر ممانعت از کشمکش هاي بين دولتي متمرکز است.
یکی از موارد امنیت جمعی پیدایی فنّاوری های نوين است، که قابليت تبديل شدن به يک معضل راهبردی نوين برای امنيت بين الملل را دارد،یکی ازآن ها فناوری هسته ای و توليد تسليحات اتمی و راديواکتيو است.این فن آوری شاخصی برای سنجش توسعه و پیشرفت یک کشور، و مؤلفه ایی برای قدرت ملی و هم چنین امنیت ملی محسوب می شود.
تولید دانشِ این محصولات و مصنوعات اتمی، بیشتر در راستای صلح و امنیت ، و درچهارچوب مقررات خاص ، تعهدات متقابل بین کشورهای تولید کننده و مصرف کننده در قالب معاهدات بین المللی انجام می گیرد.این دانش در عین حال که در مصارف علمی، پزشکی و انرژی کاربرد دارد دستیابی به سلاح هسته ای را تسهیل ،ودر عین حال بسیار مخاطره آمیز است.
این دانش وفناوری در تسلیحات هسته ای توانایی در زمینه های غنی سازی اورانیوم؛سیستم حمل موشک و ساخت کلاهک هسته ای را دارد.کشورهای دارنده تأسيسات هسته ای به دلیل اهمیت این دانش باید تدابيرويژه ای برای حفاظت و حراست از این تأسيسات هسته ای اتخاذ نمايند، زیراراکتورهایِ هسته ای با کمی لغزش، کشورهای دارنده این تأسيسات را با حوادث غيرقابل جبرانی مواجه خواهد ساخت.لذا،این ابزار يا مواد هسته ای می تواند هم زمان يا موردهدف حمله تروريست ها قرارگیرد و يابه عنوان یک وسیلة تهديد برعلیه دولت ها به کار برده شود.
تأسيسات هسته ای به طور منظم از سوی گروه های تروريستی با قلمرو وسيعی از انگيزه های مختلف مورد تهديد قرار دارند.حملاتی که روی این تاسیسات صورت می گیرد به تروریسم هسته ای معروف می باشد. تصاحب و خريدو فروش مواد هسته ای و راديواکتيو، هم بر اساس مقررات داخلی ممنوع است وهم در قوانين بين المللی نیز مجازات سنگينی برای آن تعيين شده است.
گروه های تروريستی برای دستیابی به تسلیحات هسته ای با قابليت کاربرد نظامی ،چون از توان آن ها خارج است، یا اين مواد را مورد سرقت قرار می دهند و يا اين که به صورت غيرمجاز تحصيل می نمايند.تروريسم های هسته ای به شيوه های مختلف از جمله به کارگيری اورانيوم غنی شده ،ویا انتشار مواد راديولوژيکی در محيط مانند بمب های کثيف ویا حمله به تأسيسات هسته ای سعی دارند امنیت ملی کشورها را تحت شعاع قرار دهند.
راکتورها و ساير بخش های چرخه سوخت هسته ای مانند غنی سازی اورانيوم، انبار،يا تأسيسات باز فراوری سوخت مصرف شده نسبت به حملات تروريست بسيار آسيب پذير،و در صورت انتشار مواد هسته ای از تأسيسات ، آلودگی شديد ناشی از مواد راديواکتيو، محيط اطراف تأسيسات هسته ای را در بر می گیرد. مهم ترين راه كار پيشگيري از تروريسم هسته ای حفاظت و تأمين امنيت برای تأسيسات هسته ای است كه مسئوليت اصلي آن بر عهده دولت ها می باشد.
یکی از ابزارهای حملات تروریستی هسته ای حمله سایبری است، و آن اقداماتي است كه توسط كشورها براي نفوذ در كامپيوترها يا شبكه هاي كامپيوتري كشورهاي ديگر به منظور ورود و خسارت يا ايجاد اختلال انجام مي شود. این حملات تحت عمليات تهاجمي يا تدافعي صورت می گیرد، و منجر به ايراد صدمه يا مرگ اشخاص و يا باعث ايجاد خسارت يا تخريب اموال می گردد.
حمله اخیر به تاسیسات هسته ایران از نوع حملالت سایبری بود، که نخست وزیر اسرائیل به صورت غیر مستقیم و با بیان این که مبارزه با تسلیحات ایران کار بزرگی است و ممکن است فرصت امروز در آینده فراهم نباشد، نشان داد این حمله از طرف اسرائیل صورت گرفته است.آمریکا اعلام نمود که نقشی در این حمله نداشته است.
دستیابی ایران به برنامه هسته ای در راستای مصارف علمی، پزشکی و انرژی ، باعث شده غرب و امریکا، ایران را متهم به ساخت تسلیحات هسته ای کنند.لذا از الگوی امنیتی هژمونیک به عنوان ابزار اعمال فشار در پرونده هسته ای ایران استفاده کرده است. این الگوبه جای امنیت جمعی، بر اساس غلبه یک بازیگر بر سایر بازیگران و اعمال سیاست بازدارندگی طراحی شده است. صف آرایی غرب و آمریکا بر اساس تفکیک صف دوست و دشمن و رویکرداجماعی برای مقابله و محدود کردن فعالیت هسته ای وعدم دسترسی به فن آوری و تجهیزات استراتژیک است.
غرب مدعی است استفاده ایران از برنامه هسته ای ،دستیابی ایران را به سلاح هسته ای آسان خواهد کرد، و همسایگان ایران و سایر کشورهای منطقه را هم ترغیب به برخورداری از سلاح هسته ای می کند. آنان معتقدند منطقه خاورمیانه در صورت تجهیز به تسلیحات هسته ای ناامن و سبب بروز مسابقۀ تسلیحاتی می شود.علاوه بر آن دستیابی گروه های افراطی و تروریست به این تسلیحات، تهدیدی بزرگ برای منطقه خاورمیانه است.
به همین دلیل امریکا و اروپا محدودیت و تحریم های بین المللی را برایران تحمیل کردند. آنان با این تحریم ها سعی کردند از یک سو نارضایتی های اجتماعی و داخلی را افزایش دهند و از سوی دیگر به افزایش پتانسیل منازعه در منطقه و تشدید فشارهای بین المللی بپردازند، تا ایران را به توقف فعالیت هسته ای بکشانند. درصورتی که رآکتورهای هسته ای ایران به هیچ وجه برای مقاصد نظامی تولید نشده ، و پلوتونیومی محدود و قادربه تولید و ساخت تسلیحات هسته ای نمی باشد .
اتخاذ سیاست های دو گانه ی امریکا و غرب نسبت به فرایند های هسته ای در جهان و تحریم ایران علیرغم امضای پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی و عدم برخورد با کشورهایی نظیر اسرائیل ، هند و پاکستان که دارای تجهیزات گسترده ی نظامی هسته ای هستند باعث شده که کشوری چون اسرائیل به خود اجازه دهد باحمله سايبري دست به تخریب و اختلال در تاسیسات هسته ای نطنز بزند.ایران این اقدام را تروریستی هسته ای در جهت توقف غنی سازی دانسته و بسیاری از خبرگزاری ها نیز به پیامدهای زیست محیطی و انسانی این حمله تروریستی پرداختند.
– چشم انداز
اسرائیل با توجه به عادی سازی روابط خود با امارات ،سعی کرده حضور خود را در حوزةخلیج فارس پر رنگ نموده،و با اشکال مختلف از جمله حمله به کشتی ایرانی و یا حمله سایبری علیه تاسیسات هسته ای ایران منطقه را ناامن ، و در نتیجه ایران را در موضع ضعف و شرایط جنگی قرارداده و به امنیت ملی آسیب برساند.لذا ایران در برابر این حمله به دلیل شرایط گفت وگوی برجام در وین ، و جلوگیری از هرنوع تنشی ، در برابرآمریکا که آن را نقض حقوق بشر جلوه ندهد،دو راه در پیش دارد:
الف)پرتاب موشکی به تاسیسات اسرائیل
ب)پی گیری از طریق قوانین حقوق بین الملل
در صورت پذیرش راه حل دوم با استناد به کنوانسیون مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با توجه به بند 4 قطعنامۀ 1976 مجمع عمومی سازمان ملل متحد مبنی بر هرحملة سایبری که به ایرادات خسارات فیزیکی به اموال یا سلب حیات یا صدمه به افراد منجر می شود یا به طور منطقی به احتمال زیاد دارای چنین آثاری خواهدبود،تحت شمول ممنوعیت مندرج در بند۴ مادة ۲ منشورملل متحد قرار خواهد گرفت. لذا چون این حمله توسط دولت اسرائیل پذیرفته شده ، یک رفتار عمدی علیه تاسیسات هسته ای یا مداخله در امورمربوط به این تاسیسات است که این رفتار می تواند باعث رها شدن مواد رادیواکتیو و منجر به مرگ یا جراحات شدید بدنی به اشخاص یا خسارات اساسی به اموال یا محیط زیست شود در نتیجه جرم محسوب می شود.
نامه وزیر امور خارجه ایران به دبیر کل سازمان ملل در خصوص حمله عامدانه به تأسیسات هسته‌ای تحت پادمان ، با ریسک بالای انتشار بالقوه مواد رادیواکتیو، و مجرمانه دانستن آن در پوشش تروریسم هسته‌ای و جنایت بین‌المللی واستناد به حق و حقوق ایران برای دفاع مشروع وفق ماده 51 منشور ملل متحد ، نشان می دهد که در شرایط فعلی مواضع ایران در قبال حمله تروریستی هسته ای اسرائیل راه دوم از طریق حقوق بین الملل می باشد.
واژگان كليدي:تروریسم هسته ای, عامل تخریب, امنیت ملی,فاطمه خادم شیرازی
