امید شکری کله سر
کارشناس انرژی
پروفایل انرژی ترکیه
حدود 74% انرژی مورد نیاز ترکیه ار منابع خارجی تامین می گردد بیش از 98 درصد نفت و گاز طبیعی مصرفی ترکیه از منابع خارجی تامین می شود میزان افژایش سالانه انرژی در ترکیه در حدود 4 تا 5 درصد است در حالی که این میزان در کشورهای عضو اتحادیه اروپا حدود 1.6% است پیش بینی می شود میزان مصرف انرژی در ترکیه تا سال 2020 حدود 4% افزایش داشته باشد ترکیه برای تامین انرژی مورد نیاز خویش طی 15 سال آینده نیاز به سرمایه گذاری 100 میلیارد دلاری دارد طبق آمار سازمان بین المللی انرژی مصرف برق بیتشرین میران انرژی در ترکیه را داراست طی 2 سال گذشته ترکیه اهمیت ویژه ایی به استفاده از انرژیهای تجدید پذیر و استفاده از این انرژیها برای تولید برق داد ترکیه در صدد است تا میزان مصرف خانگی گاز طبیعی را افرایش دهد چرا که استفاده خانگی گاز طبیعی از استفاده گار طبیعی برای تولید برق در نیروگاهها مقرون به صرفه است در سند استراتژیک 2019-2015 وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه توجه خاصی به تنوع بخشی با منابع انرژی شده هم چنین استفاده و سرمایه گذاری در انرژیهای پاک و تجدید پذیر ، انرژی اتمی و افزایش بهره وری در صنعت انر ژی این کشور شده است.
با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه منابع انرژی به محور اساسی در سیاست خارجی ترکیه مبدل گشت نباید فراموش کرد که دولتهای قبلی نیز در روابط با سایر کشورها بویژه همسایگان توجه خاصی به مبجث انرژی داشتند می توان اهمیت استراتری انرژی را در سیاست خارجی ترکیه در روابط این کشور یا همسایه ها و انعقاد قراردادهای انرژی با این کشورها و سایر کشورهای فعال در عرصه انرژی مشاهده کرد.
1- با آمریکا در مورد پروژه های باکو تفلیس جیهان و باکو تفلیس ارزروم برای انتقال نفت و گاز از حوزه دریای خزر
2 – با اتحادیه اروپا بویژه با ایتالیا و یونان در مورد پروژه خط لوله گاز ترکیه – یونان، و پروژه تاپ در قالب پروژه کریدور جنوبی گاز
3- با روسیه در پروژه های خط لوله گاز طبیعی سامسون جیهان و بلو استریم و ترک استریم و خط لوله جریان غربی
4- روابط ترکیه با آذربایجان و گرجستان برای انتقال نفت از حوزه خزر به ترکیه
5- با ایران برای انتقال گاز طبیعی ایران از خط لوله تبریز – ارزروم- آنکارا و هم چنین برای انتقال گاز ترکمنستان به ترکیه از طریق خاک ایران
6- با عراق در مورد خط لوله کرکوک – یومورجالیک .
7- با سوریه – مصر و عراق برای احداث خط لوله گاز عرب گاز
8- با قطر برای احداث خط لوله گاز طبیعی و هم چنین ال ان جی
9- با اسراییل برای پروژه خط لوله جیهان حیفا
بیشترین میران نفت وارداتی این کشور از ایران – عراق و روسیه تامین می شود در بخش گاز طبیعی نیز بیشترین میزان گاز وارداتی از روسیه – ایران و آذربایحان است ترکیه در نظر دارد که از منابع مختلف و متنوع مصارف خود را تأمین کند. در حال حاضر مصارف گازی ترکیه بیش از 50 درصد از روسیه تأمین می‌شود این در حالیست که از لحاظ امنیت انرژی اتکای بیش از حد به یک منبع برای امنیت کشور مخاطره آمیز هست و می تواند در شرایط بحرانی ( مانند سقوط جنگنده‌ی روس توسط ترکیه در دو سال قبل که سبب تیره شدن روابط دو کشور در چنین شرایطی روسیه می‌توانست از سلاح انرژی استفاده کند و امتناء ورزید.) مشکل ساز شود. لذا رویکرد ترکیه می خواهد با کاهش میزان واردات گازی خود از روسیه به افزایش واردات گازی از آذربایجان روی آورد و هم چنین قصد وارد کردن گاز از ترکمنستان را دارد، اما احداث خط لوله گاز ترانس کاسپین به منظور انتقال گاز ترکمنستان از بستر دریای خزر در مرحلۀ اول به ترکیه و در مرحله دوم به اتحادیه اروپا با مخالفت ایران و روسیه بلاتکلیف باقی مانده است. با توجه به موقعیت جغرافیای ترکیه این کشور مایل هست که به مراکز انرژی و ترانزیت گاز تبدیل شود به این معنا که، دولت ترکیه تمایل دارد امنیت انرژی خود را تأمین کند چرا که اقتصاد رو به رشد آن باید از منابع قابل اعتماد، انرژی مورد نیاز را با قیمت ، شرایط مناسب و همچنین بدون مشکل در روند انتقال نفت و گاز، بتواند وارد کند.
در راستای تحقق پروژه‌ی کرویدرجنوبی گاز؛ مسیر خاک ترکیه بهترین و مطمئن‌ترین مسیر برای رسیدن خط لوله انرژی هست. چرا که این فرصتی برای تجارت ارزی یعنی دریافت حق ترانزیت برای ترکیه محسوب می شود و از سوی دیگر، قادر خواهد بود که در صورت توافق با کشورهای صادرکننده برای صادرات مجدد انرژی با قیمت جدید بازخریداری کند که اگر کشور فروشنده موافقت کند و آنرا با قیمت بیشتر به کشور ثالث بفروشد. در حال حاضر بهترین مسیر برای صادرات گاز اسرائیل ، میدان ظهر مصر و هم چنین برای قبرس ترکیه هست.
آلترناتیو دوم ایجاد کارخانه ال ان جی هست که گاز به صورت ال ان جی به اتحادیه اروپا و بازار مصرف صادر شود، اما بودجه مورد نیاز که حدود شش میلیارد دلار هست تأمین نشده و باتو جه به مشکلات مالی احتمال اینکه منابع تأمین شود کم هست و بازهم بهترین مسیر، مسیر ترکیه هست . ترکیه توانایی تبدیل شدن به مرکز ترانزیت را دارد، هم چنین در صورت فراهم شدن شرایطی از قبیل: زیرساخت‌های مناسب، شفاف سازی و خصوصی سازی بازارانرژی، زیرساخت مورد نیاز پالایشگاه‌ها و تأسیسات ذخیره سازی گاز، در دراز مدت می‌تواند به مرکز انرژی تبدیل شود.
آخرین پروژ ه ای که طی ماههای اخیر اجرای آن شروع شده پروژه ترک استریم می باشد ظرفیت این خط لوله سالیانه 33میلیارد متر مکعب خواهد بود که گاز روسیه را از بستر دریای سیاه به ترکیه و از ترکیه به یونان و کشورهای اروپایی منتقل خواهد شد اجرای این پروژه به تبدیل ترکیه به عنوان مرکز ترانزیت ترکیه کمک خواهد کرد و از سویی باعث افزایش وابستگی ترکیه به گاز روسیه خواهد شد این در حالیست که اتحادیه اروپا تمایلی به واردات گاز اضافی از روسیه ندارد و این پروژه با مخالفت جدی اتحادیه اروپا مواجه شده است.
این در حالیست که پس از بهار عربی و بویژه بحران سوریه و سیاست گیری ترکیه در قبال این حوادث که در تضاد با سیاستهای ایران و روسیه بعنوان دو کشور عمده صادر کننده نفت وگاز بود مسئله وابستگی ترکیه به منابع خارجی و امنیت انرژی این کشور بیش از بیش مشخص شد، اختلاف ترکیه با اسراییل بر سر مسله کشتی ماوی مارمارا ، اختلاف ترکیه با یونان و هم چنین باقبرس تبدیل ترکیه به مرکز ترانزیت انرژی را آینده نزدیک با شک و تردید روبرو کرد تغییر سیاست ترکیه در قبال این کشورها که از اوایل سال 2016 شروع شد هم به بهبود روابط ترکیه با همسایگان و هم با کشورهای تامین کننده نفت و گاز منجر شد و باعث شد تا دیپلماسی فعال تری در بعد انرژی از سوی ترکیه مشاهده گردد با توجه به نقش محوری انرژی در سیاست خارجی ترکیه ، بکارگیری دیپلماسی فعالتر در این زمینه می تواند به ابزاری برای حل مناقشات منطقه ای تبدیل شود هر چند مبحث انتقال مواد هیدروکربنی از کشور تولید کننده تا بازار مصرف ، خود می تواند زمینه ساز اختلاف بین کشورهای منطقه نیز گردد.
واژگان كليدي: دیپلماس ی انرژی ، اهداف دیپلماسی انرژی جمهوري آذربايجان، نقش، اروپا، روسيه، تركيه ، جمهوري آذربايجان
